MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Marzena Borowska
Uprawa roślin warzywnych pod osłonami
321[03].Z2.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr in\
. Barbara Arciszewska
dr in\
. Stefan Wolny
Opracowanie redakcyjne:
mgr in\
. Joanna Wdowska
Konsultacja:
mgr in\
. Marek Rudziński
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[03].Z2.02
 Uprawa roślin warzywnych pod osłonami , zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu technik ogrodnik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Metody i warunki uprawy roślin pod osłonami 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 11
4.1.3. Ćwiczenia 12
4.1.4. Sprawdzian postępów 13
4.2. Nawo\
enie warzyw pod osłonami 14
4.2.1. Materiał nauczania 14
4.2.2. Pytania sprawdzające 15
4.2.3. Ćwiczenia 15
4.2.4. Sprawdzian postępów 16
4.3. Choroby i szkodniki 17
4.3.1. Materiał nauczania 17
4.3.2. Pytania sprawdzające 25
4.3.3. Ćwiczenia 25
4.3.4. Sprawdzian postępów 26
4.4. Uprawa wybranych warzyw 27
4.4.1. Materiał nauczania 27
4.4.2. Pytania sprawdzające 32
4.4.3. Ćwiczenia 32
4.4.4. Sprawdzian postępów 33
4.5. Pędzenie warzyw 34
4.5.1. Materiał nauczania 34
4.5.2. Pytania sprawdzające 37
4.5.3. Ćwiczenia 37
4.5.4. Sprawdzian postępów 38
4.6. Uprawa grzybów 39
4.6.1. Materiał nauczania 39
4.6.2. Pytania sprawdzające 44
4.6.3. Ćwiczenia 45
4.6.4. Sprawdzian postępów 46
5. Sprawdzian osiągnięć 47
6. Literatura 52
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w rozwijaniu wiedzy i umiejętności w zakresie uprawy
roślin warzywnych pod osłonami.
Poradnik zawiera:
- wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności i wiedzy, które powinieneś opanować, aby
-
-
-
przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,
- cele kształcenia tej jednostki modułowej,
-
-
-
- materiał nauczania, który umo\
liwia samodzielne przygotowanie się do wykonania
-
-
-
ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Szczególnie istotnymi treściami są zagadnienia
związane z planowaniem upraw pod osłonami, wykonywaniem zabiegów uprawowych,
rozpoznawaniem chorób i szkodników warzyw pod osłonami. Poznanie metod upraw
roślin warzywnych pod osłonami pozwoli na zdobycie umiejętności, takich jak efektywne
i ekonomiczne uprawianie warzyw pod osłonami, właściwe planowanie upraw,
precyzyjne określanie wymagań środowiskowych, nawozowych i pokarmowych
poszczególnych gatunków i odmian warzyw. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy
wskazaną literaturę oraz inne z
ródła informacji,
- pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczeń,
-
-
-
- ćwiczenia, które zawierają wykaz materiałów i narzędzi pomocnych w ich realizacji,
-
-
-
- wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co
-
-
-
oznacza, \
e opanowałeś materiał rozdziału albo nie.
Sprawdzian osiągnięć dotyczący poziomu opanowania materiału nauczania całej jednostki
modułowej wraz z instrukcją i kartą odpowiedzi,
- wykaz literatury.
-
-
-
Je\
eli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, wówczas poproś
nauczyciela o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz określoną
czynność. Po zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki
modułowej.
Jednostka modułowa: Uprawa roślin warzywnych pod osłonami, której treści teraz
poznasz, jest jedną z koniecznych do opanowania umiejętności uprawiania warzyw pod
osłonami w zawodzie technik ogrodnik w dziedzinie produkcji warzywniczej  schemat.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpo\
arowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Moduł 321[03].Z2
Produkcja warzywnicza
321[03].Z2.01
321[03].Z2.02
Uprawa roślin warzywnych na
Uprawa roślin warzywnych pod
gruncie
osłonami
321[03].Z2.03
Uprawa roślin warzywnych na
nasiona
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
- przestrzegać zasad ochrony środowiska podczas pracy,
- rozró\
niać rodzaje osłon na warzywa,
- określać wymagania środowiskowe,
- określać wymagania nawozowe i pokarmowe roślin warzywnych,
- rozpoznawać główne choroby i szkodniki podstawowych gatunków roślin warzywnych,
- stosować zasady etyki zawodowej,
- organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
- korzystać z ró\
nych z
ródeł informacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji zamieszczonych w poradniku ćwiczeń powinieneś umieć:
- zaplanować wykorzystanie osłon do uprawy warzyw pod osłonami,
- określić i scharakteryzować ró\
ne sposoby ogrzewania i wietrzenia,
- wskazać najkorzystniejsze terminy i sposoby uprawy ró\
nych gatunków warzyw,
- określić i zastosować sposoby ograniczania strat ciepła w szklarni,
- dobrać gatunki i odmiany warzyw do uprawy pod osłonami,
- określić potrzeby organicznego i mineralnego nawo\
enia warzyw,
- dobrać rodzaj nawo\
enia na podstawie analizy chemicznej podło\
a i materiału roślinnego,
- dobrać metody uprawy warzyw do warunków przyrodniczych i ekonomicznych
określonego gospodarstwa,
- określić mo\
liwości stosowania integrowanej metody zwalczania chorób i szkodników
warzyw,
- określić mo\
liwość pędzenia ró\
nych gatunków warzyw w gospodarstwie,
- określić warunki oraz przygotować pomieszczenia do pędzenia warzyw,
- określić etapy produkcji pieczarek,
- określić warunki fermentacji i pasteryzacji podło\
a,
- ocenić jakość podło\
a,
- zaplanować i przeprowadzić uprawę pieczarek,
- zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska podczas
uprawy warzyw pod osłonami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Metody i warunki uprawy roślin pod osłonami
4.1.1. Materiał nauczania
Rodzaje pomieszczeń i warunki do uprawy warzyw
Uprawa warzyw pod osłonami mo\
e być prowadzona w szklarniach oraz niskich
i wysokich tunelach foliowych.
Pomieszczenia te mogą zapewnić właściwą temperaturę, wilgotność podło\
a i powietrza oraz
nasłonecznienie dla uprawianych w nich warzyw.
Aby uprawa była efektywna i ekonomiczna nale\
y zadbać o biologiczną i uprawową
oszczędność energii w pomieszczeniach poprzez:
- dobór uprawy  zastosowanie plennych i odpornych na choroby i szkodniki gatunków
oraz odmian warzyw, które mają niewielkie wymagania termiczne, a zwiększoną
aktywność fotosyntezy,
- obni\
anie temperatury powietrza nocą,
- automatyczny dobór temperatury w pomieszczeniach i jej regulację przy uwzględnieniu
warunków świetlnych,
- stosowanie energooszczędnych i materiałooszczędnych technologii, np. uprawa na
biologicznie grzejących podło\
ach,
- u\
ywanie substancji i materiałów regulujących, albo te\
stymulujących wzrost roślin, np.
nawozów,
- maksymalne wykorzystanie powierzchni i objętości pomieszczenia,
- produkcję rozsad w klimatyzowanych pomieszczeniach przy sztucznym świetle oraz
wysokim współczynniku termoizolacji.
Ogrzewanie pomieszczeń produkcyjnych stanowi jeden z najbardziej kosztownych
elementów uprawy. Ograniczenie strat ciepła znacznie poprawia opłacalność uprawy i mo\
na
w tym celu podjąć niektóre z następujących działań:
- uszczelnić okna i drzwi szklarni oraz jej oszklenie,
- zastosować wentylację mechaniczną,
- podwójne oszklenie w ścianach pionowych szklarni lub termoszyby,
- u\
yć zamiast szkła plastykowych płyt, np. plexi  glass, które mają niski współczynnik
przepuszczalności ciepła,
- zastosować drugą powłokę w ścianach bocznych i szczytowych wykonaną
z pęcherzykowej, podwójnej folii polietylenowej, tzw. maty termoizolacyjnej,
- zastosować ruchome ekrany cieplne, które są najczęściej wykonane z przyciemnionego
szkła \
aroodpornego oraz aluminiowych pasków, by dłu\
ej utrzymywały ciepło,
- umieścić w odpowiednich miejscach elementy grzejne jak najni\
ej, przy ziemi, przy
ścianach i zagonach,
- zapewnić dodatkowe, niezale\
ne ogrzewanie środowiskowe gleby, podło\
a, itd.,
- sterować całym systemem grzewczym mając na uwadze wymagania środowiskowe
i termiczne uprawianych warzyw.
Poza pierwotnymi z
ródłami energii do ogrzewania pomieszczeń mo\
na wykorzystać inne jej
zasoby, przyjazne dla środowiska:
- ciepło odpadowe, np. woda z urządzeń schładzających w zakładach energetycznych,
- ogrzane powietrze z wentylacji du\
ych budynków inwentarskich, np. obór,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
- z
ródła energii odnawialnej  energia słoneczna, np. kolektory słoneczne, energia
pozyskiwana z siły wiatru i przekształcana z energii elektrycznej w cieplną, z
ródła
geotermiczne, woda głębinowa.
Kolejnymi czynnikami warunkującymi uprawę roślin pod osłonami są:
- ukształtowanie powierzchni  powinno być płaskie (równinne),
- klimat  a w szczególności, częste występowanie gradu i silnych wiatrów mo\
e
powodować większe straty spowodowane pękaniem szyb i zrywaniem folii,
- woda  rośliny w czasie uprawy zu\
ywają du\
e ilości wody, dlatego nale\
y zabezpieczyć
dostęp do czystej wody (wysokie zawartości w niej składników pokarmowych lub
zanieczyszczeń powodują jej nieprzydatność do nawadniania kropelkowego),
- gleba  uprawy szklarniowe i często w wysokich tunelach nie wykorzystują gleby, jako
środowiska dla uprawy roślin szklarniowych zastępując ją ró\
nego typu podło\
ami,
a tylko w niskich tunelach sadzi się i sieje warzywa w glebie,
- warunki ekonomiczne  a w szczególności transport, koszty ogrzewania, nawo\
enia,
dostępność i koszty siły roboczej itp.
Rodzaje osłon
Do uprawy warzyw mo\
na stosować ró\
ne typy osłon.
Osłony z folii perforowanej lub włókniny  są to płaskie osłony stosowane do uprawy
warzyw na gruncie i są zakładane bezpośrednio po wysiewie warzyw lub po ich posadzeniu.
Nie zapewniają one ochrony warzywom przed długotrwałymi przymrozkami. Panuje w nich
nieco wy\
sza temperatura ni\
na zewnątrz i wysoka wilgotność. Jednak nieco lepsze warunki
świetlne panują w osłonach wykonanych z folii ni\
z włókniny. Osłony te mogą zastąpić tunel
niski, poniewa\
panują w nich podobne warunki mikroklimatyczne jak w tego typu tunelach,
zaś ich koszt jest znacznie ni\
szy. Wadą osłon płaskich z folii jest mo\
liwość oparzeń roślin
przylegających do nich w słoneczne dni. Osłony z włókniny są dobrym zabezpieczeniem
roślin przed szkodnikami. Włóknina zapewnia te\
du\
ą przewiewność i mniejszą wilgotność
powietrza, przez co rośliny są mniej nara\
one na choroby wywoływane przez grzyby. W celu
wietrzenia osłon płaskich mo\
na podwijać je (szczególnie wykonane z folii).
Niskie tunele foliowe  to konstrukcje pokryte folią o wysokości do 1,5 metra. Przeznaczone
są dla roślin o większych rozmiarach, ale podobnie jak osłony z folii, czy włókniny nie
zapewniają one roślinom ochrony przed dłu\
ej trwającymi przymrozkami, dlatego te\
nie
zaleca się ich stosowania do przedwczesnych wysiewów, np. ogórków. Wczesną wiosną są
one u\
ywane do tymczasowej ochrony roślin, do przyspieszenia ich wzrostu, a tak\
e jako
pomieszczenia do uprawy w pełnym jej cyklu. Niskie tunele mogą mieć ró\
norodne kształty
i rozmiary w zale\
ności od gatunku uprawianych roślin. Tunel niski ma najczęściej wysokość
40 70 cm i stosuje się go na zagonach o szerokości 1 1,5 m, zaś jego optymalna długość
wynosi 10 15 m. Wietrzenie odbywa się przez podwinięcie jednego z dłu\
szych boków lub
przez zdjęcie folii.
Tunele wysokie  to najczęściej konstrukcje drewniane przykrywane folią i u\
ywane do
uprawy wszelkich gatunków warzyw ciepłolubnych, sadzonych w odpowiednim czasie.
Rośliny mogą te\
słu\
yć jako przedplon warzyw ciepłolubnych. W tunelach wysokich
przebiega równie\
przyspieszona uprawa warzyw o krótkim okresie wegetacji wczesną
wiosną. Je\
eli nie jest ogrzewany, to przedwczesne sadzenie pomidorów, czy ogórków nie
jest wskazane, poniewa\
folia nie chroni dostatecznie przed przymrozkami. W tunelach
foliowych warzywa uprawiane są: w glebie, na balotach słomy, wałach obornika, cylindrach
foliowych, a rozsadę tak\
e na stołach. Wielkość tunelu wysokiego wynika z rozmiarów folii
dostępnej na rynku. Najczęściej stosowane tunele wysokie mają wymiary: 6 m, 9 m lub 12 m
szerokości i od 30 do 50 m długości. Lepsze warunki cieplne panują w tunelach o większej
kubaturze ze względu na większą akumulacją ciepła, przez co wolniej je tracą. Do ogrzewania
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
tunelu stosuje się centralne ogrzewanie wodne doprowadzane z kotłów zainstalowanych
w tunelu lub w gospodarstwie domowym. Ciepła woda rozprowadzana jest w tunelu do
grzejników wykonanych z rur rozprowadzonych wzdłu\
ścian bocznych. Mo\
na te\

zainstalować nagrzewnice wentylatorowe opalane węglem lub koksem i ogrzewać tunel
ciepłym powietrzem. Nagrzewnice umieszcza się na zewnątrz tunelu i powietrze doprowadza
się do jego wnętrza rurami. Ciepłe powietrze jest wtłaczane do tunelu i cyrkuluje wewnątrz
w obiegu zamkniętym, a stamtąd wraca do nagrzewnicy, gdzie jest zasysane, podgrzewane
i ponownie wdmuchiwane do tunelu. W nagrzewnicach spaliny odprowadza komin, dzięki
czemu nie dostają się one do jego wnętrza. Do ogrzewania tych pomieszczeń u\
ywa się te\

piecyków węglowych lub piecyków opalanych trocinami, tzw. trociniaków instalowanych
wewnątrz tunelu, a ciepło rozprowadza się rurami kominowymi. Ze względów
bezpieczeństwa nale\
y zapewnić właściwe odprowadzanie spalin, np. za pomocą rur
kominowych wypuszczonych na zewnątrz tunelu. Wentylację tunelu przeprowadza się przez
otwieranie drzwi w szczytach, albo otwarcie wietrzników w ścianach bocznych, je\
eli tunele
je posiadają.
Uprawę warzyw w tunelach ogrzewanych mo\
na rozpocząć w marcu. Najlepiej zacząć od
warzyw o obni\
onych wymaganiach cieplnych, czyli np. rzodkiewki, sałaty uprawianych jako
przedplon. W plonie głównym często uprawianymi warzywami są ogórki, papryka, pomidory.
W ostatnich latach coraz częściej w tunelach są uprawiane warzywa uprawiane warzywa
polowe w celu przyśpieszenia zbioru np. fasola szparagowa.
Rys. 1. Wysoki tunel foliowy pokryty jedną warstwą folii [www.lapa.com.pl]
Inspekty  były wykorzystywane do produkcji rozsady i uprawy niskich warzyw. Mogły one
być ogrzewane lub nie ogrzewane, stałe bądz
przenośne. Inspekty stałe były wykonane z płyt,
desek lub elementów betonowych, zaś inspekty przenośne z balotów słomy. Miały one kształt
skrzyni jednospadowej lub dwuspadowej. W ostatnich latach ze względu na dostępność tuneli
i du\
o ni\
sze zapotrzebowanie na siłę roboczą do uprawy w nich roślin, uprawa warzyw
w inspektach praktycznie została zaprzestana.
Szklarnie  mogą w największym zakresie zaspokoić wymagania termiczne roślin. Warzywa
mogą być uprawiane: w gruncie, na zagonach, na słomie, na wałach obornika, na stołach.
Opis budowy i wyposa\
enia szklarni i jej wyposa\
enia znajduje się w jednostce modułowej
 Planowanie upraw pod osłonami 321[03].O1.04 .
W tunelach mo\
na prowadzić przyspieszoną i opóz
nioną, dodatkowo w szklarniach jest
mo\
liwa całoroczna uprawa warzyw.
Określając harmonogramy wykorzystania osłon nale\
y zwrócić uwagę na temperaturę
powietrza na zewnątrz i mo\
liwość wystąpienia przymrozków, a nawet mrozów. Z tego
powodu uprawy w niskich tunelach i pod osłonami płaskimi (rośliny przykryte folią lub
włókniną mogą być rozpoczynane około kwietnia (w zale\
ności od warunków zewnętrznych
i wymagań termicznych uprawianych warzyw. W szklarniach jest mo\
liwa uprawa całoroczna
lub w ciągu roku dwa cykle (zwykle wiosenny i jesienny). Wysokie tunele mają większe
straty ciepła dlatego rzadko są wykorzystywane w miesiącach zimowych. Najczęściej uprawa
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
w nich trwa od początku marca do paz
dziernika lub listopada, w zale\
ności od uprawianych
roślin, warunków zewnętrznych, opłacalności uprawy.
Metody uprawy warzyw pod osłonami
Istnieje wiele metod i sposobów uprawy warzyw pod osłonami. Do najpopularniejszych
nale\
ą:
1. Uprawa w cylindrach. Wykonane z polichlorku winylu, tzw. cylindry sztywne lub
z miękkiej folii polietylenowej. Uprawa w cylindrach sprawia, \
e plon jest wczesny
i obfity ze względu na szybsze nagrzewane się. Wypełnia się je podło\
em o optymalnej
zawartością składników mineralnych. Cylindry ustawia się w szklarni lub w tunelu na
folii, jeśli podło\
e nie jest dezynfekowane lub bezpośrednio na dezynfekowanym
podło\
u, w które mogą swobodnie przerastać korzenie warzyw. Uprawa w nich wymaga
nawadniania kropelkowego do ka\
dego cylindra. Najczęściej wykorzystywane
są w produkcji pomidorów, ogórków, papryki i ober\
yny. Cylindry są często stosowane
w produkcji rozsady warzyw pod osłony.
2. Uprawa w workach  worki wykonane są z folii polietylenowej lub z tkaniny
polipropylenowej. Stosowane są do uprawy warzyw dyniowatych, takich jak: ogórek,
kawon, melon, oraz psiankowatych: np. pomidor, papryka, ober\
yna., wypełnia się je
90 dmł podło\
a najczęściej z torfu wysokiego i kory, a następnie sadzi po dwie - trzy
rośliny. Je\
eli warzywa mają krótszy okres uprawy, tzn. 5 6 miesięcy, wystarczy
wypełnić worek mniejszą ilością podło\
a (np. 60 dmł). Worki powinny być uło\
one na
wyrównanej powierzchni w zagony będące wyło\
one folią szeroką na 80 cm. Warto te\

uło\
yć fałdy z folii o wysokości około 5 cm w odstępach co 3 4 worki, aby zapobiec
nierównomiernej wilgotności podło\
a, dozowania wody lub po\
ywki. Podobnie jak
uprawa w pierścieniach do ka\
dego worka powinno być doprowadzone nawadnianie
kropelkowe.
3. Uprawa tacowo-kontenerowa, tzw. uprawa TK  tace są dość głębokimi pojemnikami
wykonanymi z masy plastycznej, ich ściany boczne i dno są a\
urowe. Tace wypełnia się
podło\
em organicznym w niewielkiej ilości około 7 10 dmł i ustawia się je na
kontenerach z po\
ywką. Kontenery mogą być przeznaczone dla pojedynczych tac lub
tzw. kontenery koryta dla ich większej liczby. Wszystkie kontenery są połączone
przewodami, które doprowadzają do nich po\
ywkę oraz do zaworu pływakowego
utrzymującego w nich odpowiedni poziom po\
ywki. Z tego względu powinny być
ustawione na starannie wyrównanej powierzchni. Uprawia się w nich głównie pomidora
(od dwóch do czterech roślin w kontenerze) i ogórka (dwie rośliny w kontenerze).
4. Uprawa torfowo-wodna, tzw. TW  prostokątne pojemniki lub cylindry wypełnione
podło\
em organicznym ustawia się w zagonach  basenach wykonanych z folii,
wypełnionych po\
ywką. Powinny być one ustawione na dokładnie wypoziomowanym
podło\
u, aby nawozy dochodziły równomiernie do wszystkich pojemników. Pojemniki
nawadnia się od góry w pierwszych 3 4 tygodniach uprawy roślin, potem zaś nawadnia
się je metodą podsiąkową, tj. około 4 5 cm wody w ka\
dym basenie, jeśli rośliny są
w cylindrach i około 8 10 cm, gdy są one w pojemnikach z podniesionym dnem.
Tą metodą uprawia się głównie pomidora.
5. Cienkowarstwowe kultury przepływowe, tzw. CKP  jest to uprawa bez u\
ycia podło\
a,
na stołach, zagonach, rynnach, przez które ciągle przepływa roztwór po\
ywki dotykając
korzeni roślin. Ta metoda wymaga precyzyjnego systemu dostarczającego nawozów
mineralnych oraz aparatury pomiarowej i dozującej po\
ywkę o właściwym składzie,
dostosowaną do wymagań roślin i warunków świetlnych uprawy. Po\
ywka jest
rozprowadzana grawitacyjnie, z górnego zbiornika z kolektorem przepływa ona przez
rynny czy zagony i zatrzymuje się w dolnym zbiorniku z kolektorem zbiorczym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Szybkość przepływu po\
ywki reguluje się zaworami zamontowanymi przy wlotach
rynien. Tą metodą uprawia się głównie ogórka, pomidora i paprykę.
6. Uprawa na balotach słomy  słoma \
ytnia lub pszenna sprasowana jest w baloty, które
układa się w szklarni w miejscach, w których będą przebiegały rzędy roślin. Baloty
mogą być uło\
one na powierzchni gleby lub w niej zagłębione do około 1/4 - 2/3 ich
wysokości. Przed uprawą powinny być w nie wmyte nawozy azotowe. Dzięki
działalności bakterii rozkładana jest celuloza i lignina, a temperatura się podnosi.
W celu jej obni\
enia mo\
na słomę polewać wodą. Gdy temperatura opadnie poni\
ej
35�C, mo\
na sadzić rozsadę. Stosowane są dwa rodzaje uprawy na balotach słomy: bez
okrywy, wymagający większej dokładności przy nawadnianiu roślin i ich nawo\
eniu
oraz z okrywą, kiedy rośliny mogą przerosnąć do okrywy i ich korzenie nie są tak
nara\
one na wysychanie korzeni. Uprawa na belach słomy najczęściej jest stosowana
w uprawie ogórka. Zaleta tej metody jest dostępność słomy i jej niskie koszty oraz
podgrzewanie powietrza przez słomę i zwiększenie zawartości CO2 tu\
przy podło\
u.
7. Uprawa na wałach z nawozu końskiego  jest jedną z metod uprawy ogórka pod
osłonami. Z nawozu końskiego formuje się lekko zbite wały i pokrywa się je
kilkucentymetrową warstwą nawozu bydlęcego, aby zapobiec wrastaniu korzeni ogórka
w nawóz, który łatwo nagrzewa się i jego temperatura mo\
e być zbyt wysoka dla
korzeni ogórka. Po nagrzaniu się wałów nawozu, przykrywa się je kilkucentymetrową
warstwą podło\
a, np. torfowo-korowego wraz ze składnikami mineralnymi lub tzw.
ziemią ogórkową. Zaletami tego sposobu uprawy są podniesienie temperatury tu\
 przy
ziemi , zwiększona zawartość dwutlenku węgla, a wadami wysokie koszty i trudności
w dostępie do du\
ych ilości obornika.
8. U prawa na stołach  stoły szklarniowe mają szerokie zastosowanie zarówno
w produkcji rozsady jak i warzyw. Wykorzystuje się je do wczesnej uprawy pomidora
i ogórka, wówczas stoły wypełnia się podło\
em torfowym lub mieszanką kompostów,
albo w cylindrach. Plonowanie warzyw jest przyspieszone, poniewa\
podło\
e jest
ogrzewane rurami lub grzejnikami usytuowanymi pod nim. W uprawie stosowane są
ró\
ne typy stołów stałe i przesuwne oraz głębokie (ze stosunkowo du\
ą warstwą
podło\
a) i płaskie.
9. Uprawa w gruncie w szklarni lub w tunelu foliowym  nasiona roślin lub ich rozsada są
wprowadzane bezpośrednio do gleby. Często jest ona zmodyfikowana poprzez
dodawanie ró\
nych podło\
y (np.: torfu, kory). Podobnie jak wszystkie poprzednie
podło\
a i po\
ywki musi być ona odpowiednio przygotowana (odchwaszczona,
o uregulowanych stosunkach wodno powietrznych i optymalnej zawartości składników
pokarmowych), aby spełniała wymagania uprawianych roślin. Uprawę w gruncie stosuje
się do osłon płaskich, niskich i wysokich tunelów foliowych. Ze względu na ni\
sze
plony uzyskiwane przy zastosowaniu tej metody nie jest ona wykorzystywana
w uprawach szklarniowych.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są rodzaje osłon do upraw warzyw?
2. Jakie w nich są dostępne sposoby ogrzewania przy zastosowaniu poszczególnych
rodzajów osłon?
3. W jaki sposób mo\
na zapewnić oszczędność energii szklarniach?
4. Jakie znasz inne zasoby energii poza pierwotnymi do ogrzewania pomieszczeń do
upraw?
5. Jakie warunki termiczne, klimatyczne i świetlne zapewniają poszczególne rodzaje osłon?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
 6. Jakie znasz sposoby wietrzenia pod poszczególnymi osłonami?
7. Czym charakteryzuje się uprawa w workach?
8. Jak uprawia się warzywa metodą tacowo-kontenerową?
9. Na czym polega uprawa torfowo-wodna?
10. Jak uprawia się warzywa w cienkowarstwowych kulturach przepływowych?
11. Czym charakteryzuję się uprawa na balotach słomy?
12. Jak przebiega uprawa na wałach z obornika?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj projekt ograniczania strat ciepła dla wskazanej szklarni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.1.1. w poradniku dla ucznia),
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) określić obecny stan szklarni a w szczególności:
a) sposób ogrzewania,
b) zacieniania,
c) wietrzenia,
d) stan i sposób oszklenia (podwójne szklenie ścian bocznych itp.),
4) określić sposoby wietrzenia i zacieniania szklarni,
5) określić sposoby ograniczania strat w szklarni,
6) zaproponować projekt ograniczania strat ciepła w szklarni,
7) wykonać projekt,
8) przedstawić projekt w grupie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 materiały do zacieniania szklarni (farby, kreda, glina),
 materiały do uszczelniania oszklenia i otworów,
 elementy systemu grzewczego  grzejniki, rury, itd.,
 wentylatory, rękawy,
 typowy projekt szklarni.
Ćwiczenie 2
Zaplanuj przygotowanie szklarni do uprawy ogórka na wałach obornika.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.1.1. w poradniku dla ucznia),
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) określić terminy uprawy,
4) określić rozmieszczenie i wymiary wałów,
5) obliczyć ilość obornika,
6) zaproponować rodzaj podło\
a planowanego na okrywę oraz optymalną zawartość
składników pokarmowych,
7) określić, na jakiej głębokości nale\
y umieścić obornik,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
8) obliczyć ilość okrywy,
9) naszkicować schematycznie przekrój przez wał i okrywę,
10) przedstawić projekt w formie pisemnej uzasadniając przyjęte rozwiązania.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- technologia uprawy ogórka,
- prezentacja multimedialna na temat metod uprawy warzyw pod osłonami,
- literatura na ten temat,
- przybory do pisania,
- kalkulator.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować pomieszczenia i warunki do uprawy warzyw?
2) rozró\
nić i scharakteryzować rodzaje osłon?
3) scharakteryzować uprawę warzyw na balotach słomy?
4) zaplanować sposoby ograniczania strat ciepła w szklarni?
5) zaplanować sposoby wietrzenia i zacieniania szklarni?
6) określić, na czym polega uprawa warzyw na wełnie mineralnej?
7) określić, na czym polega uprawa warzyw metodą TK
(tacowo-kontenerową)?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.2. Nawo\
enie warzyw pod osłonami
4.2.1. Materiał nauczania
Wymagania pokarmowe to optymalna ilość składników mineralnych pobierana przez
rośliny w okresie wegetacji. Wartość wymagań pokarmowych mo\
e być określana ilością
składników pobranych przez jedną roślinę, albo przez rośliny uprawiane na danej
powierzchni. Poszczególne gatunki, a nawet odmiany mają zró\
nicowane wymagania
pokarmowe. Nawo\
enie jest jednym z czynników wpływającym bezpośrednio na wysokość
plonu. Zarówno niedobory jak i nadmiary składników pokarmowych są dla rośliny szkodliwe
i powodują zmniejszenie plonu, a często tak\
e obni\
enie jego jakości. Wymagania
pokarmowe najczęściej wyra\
a się w mg czystego składnika na dm3 podło\
a lub po\
ywki (lub
g/m3).
Objawy niedoborów składników pokarmowych są podobne jak u innych roślin. Niedobór
azotu powoduje osłabienie wzrostu roślin i liście stają się jaśniejsze rośliny wolniej rosną,
a ich przyrosty są cienkie. Przy niedoborze potasu brzegi liści początkowo \
ółkną, a następnie
zasychają. Poza tym u pomidora pojawiają się na owocach zielone plamy, a kwiatostany
wyrastają pod ostrym kątem i szybko się łamią pod cię\
arem owoców. Niedobór magnezu
powoduje rozjaśnienie, a następnie \
ółknięcie a\
do nekrozy blaszki liściowej między
nerwami. Niedobór wapnia często łączy się z niewłaściwym (zbyt kwaśnym) odczynem
podło\
a lub po\
ywki. Pomidory są wra\
liwe na jego niedobór, który powoduje suchą
zgniliznę wierzchołkową. Niedobór fosforu powoduje osłabienie wzrostu i kwitnienia,
niekiedy liście i łodygi są zabarwione na fioletowy kolor. Nadmiar jednego składnika często
mo\
e powodować niedobór innego na przykład nadmiar potasu powoduje nie pobieranie
wapnia i \
elaza. Istotnym czynnikiem w uprawie jest kontrola zasolenia gleby, im jest wy\
sze
tym rośliny mają większe trudności w pobieraniu składników pokarmowych.
Potrzeby pokarmowe
Jest to ilość składników, jaką trzeba dostarczyć roślinom, aby zapewnić ich zaspokojenie
wymagań pokarmowych. Potrzeby pokarmowe roślin zale\
ą od następujących czynników:
długości okresu wegetacji, warunków uprawy, zasobności podło\
a w składniki mineralne,
zdolności rośliny do pobierania składników pokarmowych z podło\
a, kompleksu sorpcyjnego
i innych.
Wymagania nawozowe określa się najczęściej na podstawie metod chemicznych,
polegających na analizie podło\
a i materiału roślinnego, poniewa\
ocena organoleptyczna
(wzrokowa) jest zbyt mało dokładna.
Badając podło\
e nale\
y wykonać następujące czynności:
- pobrać próbki podło\
a z warstwy około 0 20 cm (korzenienia się rośliny), po\
ywki lub
wycinki z pierścieni,
- przygotować reprezentatywna próbkę ok. 0,5 l z prób pojedynczych, wsypując je do
du\
ego pojemnika i mieszając je,
- szczelnie zamknąć w torebce foliowej i oznakować, opisując na załączonej etykiecie
(właściciel i adres gospodarstwa, z jakiej osłony została pobrana próba, gatunek i wiek
lub fazę rozwojową roślin, sposób uprawy, zawartość substancji organicznej w podło\
u,
- wysłać próbki do stacji chemiczno-rolniczej w celu wykonania analizy chemicznej,
- zinterpretować wyniki analizy, w której są określane niedobory i zalecane zawartości
składników pokarmowych, a tak\
e proponowane nawo\
enie,
- wykonać zalecenia nawozowe.
Analiza materiału roślinnego polega na pobraniu do badania części rośliny, tzw. części
wskaz
nikowych, np. liści, owoców, ogonków liściowych. Zawartość składników mineralnych
w poszczególnych częściach roślin jest zró\
nicowana, np. w młodych liściach znajduje się
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
du\
o azotu, potasu, fosforu, a mniej wapnia i magnezu. Oznaczenie składu chemicznego
rośliny w jej w częściach jest odzwierciedleniem jej od\
ywiania. Mo\
e się zdarzyć, \
e
w podło\
u jest wysoka zawartość danego składnika, a w roślinie niska i dlatego analizę
materiału roślinnego mo\
na wykorzystać do korygowania dawek nawo\
enia pogłównego.
Analiza materiału roślinnego mo\
e stanowić uzupełnienie analizy podło\
a, ale nie mo\
e jej
zastępować. Przed uprawą warzyw nale\
y zastosować nawo\
enie podstawowe na podstawie
analizy podło\
a.
Przykładowe obliczenie dawki nawo\
enia azotowego saletrą amonową pomidora na
podstawie analizy podło\
a. Pomidor uprawiany na powierzchni 1 ara, w podło\
u torfowo
korowym, korzeni się głównie do głębokości 20 cm, liczba graniczna dla azotu wynosi
300 mg/dm3, a w wyniku analizy stwierdzono zawartość 200 mg/dm3. Obliczenie niedoboru
w 1 dm3  300  200 = 100 mg azotu/dm3. 100 mg/dm3 = 100 g/m3. Obliczenie objętości
podło\
a na powierzchni 1 ara. 100 m2 x 0,2 m = 20 m3. Obliczenie niedoboru azotu na
powierzchni 1 ara  100 g/m3 x 20 m3= 2000 g/m3 = 2 kg. Ilość nawozu oblicza się
z proporcji 100 g saletry amonowej zawiera 34,5 g N
X g saletry amonowej zawiera 130 g N, czyli
X = 100 � 130 : 34,5 = 5,88 kg saletry amonowej/ar
Do nawo\
enia pogłównego w czasie wegetacji najlepiej przygotować roztwór nawozu
w granicach 0,05 0,3%, uwzględniając rodzaj rośliny, stadium jej rozwoju, sposób zasilania
i wynik analizy podło\
a. Na powierzchnię 1 m� mo\
na jednorazowo zastosować
5 10 g N, 20 30 g P, 10 20 g K. Przy podawaniu składu procentowego nawozu często są
podawane zawartości form tlenkowych. Dlatego nale\
y przeliczyć je na czysty składnik.
Tabela 1. Przeliczniki wybranych tlenków na czysty składnik i z czystego składnika na tlenek [opracowanie
własne]
Tlenek Przelicznik na czysty składnik Przelicznik z czystego składnika na tlenek
N2 1,000 1,00
K2O 0,833 1,2
P2O5 0,437 1,66
CaO 0,714 1,4
MgO 0,667 1,67
4.2.2. Pytania sprawdzające
1. Co to są wymagania pokarmowe?
2. Co to są potrzeby nawozowe?
3. Jakie są objawy niedoboru magnezu na roślinach?
4. Jakie informacje podaje się na etykiecie do stacji chemiczno-rolniczej?
5. Do czego słu\
y analiza materiału roślinnego?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ dawkę nawo\
enia pogłównego dla pomidorów szklarniowych rosnących na
zagonach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.2.1. w poradniku dla ucznia),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) określić objętość podło\
a na zagonach,
4) przeanalizować wyniki analizy chemicznej podło\
a,
5) obliczyć niedobory poszczególnych pierwiastków,
6) zaproponować nawozy do nawo\
enia pogłównego,
7) obliczyć dawki nawozów,
8) przedstawić obliczenia grupie uzasadniając wybór.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 prezentacja multimedialna na temat uprawy pomidorów na zagonach,
 materiały reklamowe firm produkujących nawozy,
 charakterystyki nawozów mineralnych,
 kalkulator.
Ćwiczenie 2
Zaplanuj sposób pobierania po\
ywki lub podło\
a do analizy ze wszystkich metod uprawy
warzyw pod osłonami.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.2.1. oraz 4.1.1. w poradniku dla ucznia),
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) określić metody uprawy warzyw,
4) określić miejsca i sposób pobierania prób,
5) przedstawić wyniki swojej pracy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 prezentacja multimedialna na temat uprawy nawo\
enia pod osłonami,
 plansze przedstawiające metody uprawy warzyw pod osłonami,
 laska Egnera i inne narzędzia do pobierania próbek.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia wymagań pokarmowych i potrzeb nawozowych?
2) określić metody określania potrzeb nawozowych?
3) określić, do czego słu\
y analiza materiału roślinnego?
4) rozpoznać objawy niedoboru fosforu na pomidorze?
5) obliczyć dawkę nawo\
enia fosforu pod uprawę pomidora?
6) określić, do czego słu\
ą liczby graniczne w poszczególnych
uprawach roślin warzywnych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.3. Choroby i szkodniki
4.3.1. Materiał nauczania
Główne choroby warzyw uprawianych pod osłonami
W uprawie roślin pod osłonami czynniki środowiska takie jak wysoka temperatura
pomieszczenia, du\
a wilgotność powietrza, zagęszczenie roślin, sprzyjają rozwojowi
i rozprzestrzenianiu się chorób i szkodników. Choroby atakujące części naziemne roślin, np.
szara pleśń, częściej występują w tunelach foliowych, poniewa\
jest w nich znacznie wy\
szy
poziom wilgotności powietrza ni\
w szklarniach. Istnieje wiele chorób i szkodników
atakujących ró\
ne gatunki warzyw, których szczegółowy opis mo\
na znalez
ć w Atlasie
Chorób i Szkodników Warzyw. Dla producenta podstawową informacja jest mo\
liwość
właściwej i wczesnej ich identyfikacji. Właściwy dobór metod i środków ochrony roślin
najlepiej jest podjąć na podstawie aktualnego Programu Ochrony Warzyw.
Według Tadeusza Baranowskiego [8, s. 118 120] do wa\
nych chorób roślin uprawianych
pod osłonami nale\
ą:
1. Zgorzel siewek i zgnilizna przykorzeniowa  choroba atakuje siewki oraz młode rośliny.
Część liścieniowa siewek przewę\
a się i rośliny przewracają się. Z kolei u młodych roślin
pora\
eniu ulega głównie szyjka korzeniowa. Wystąpieniu choroby sprzyja spadek
temperatury poni\
ej 15�C, podlewanie roślin zimną wodą i wysoka wilgotność podło\
a.
Zapobieganie: stosowanie odka\
onego podło\
a do uprawy, unikanie podlewania warzyw
zimną wodą. Z chwilą pojawienia się choroby mo\
na zastosować do podlania roślin
fungicydy.(Zalecenia Ochrony Roślin Instytutu Ochrony Roślin, cz. III. Warzywa, Sady,
Poznań 2006).
2. Szara pleśń  choroba ta pora\
a liście, pędy, owoce roślin, na których ukazują się
stopniowo ciemniejące plamy koloru jasnobrunatnego pokrywające się puszystym
nalotem grzybni i zarodników. Zaatakowane tą chorobą pędy odłamują się, zaś na
owocach przy szypułce (pomidor, papryka, ogórek) pojawiają się wodniste plamy
z puszystym nalotem. Choroba ta rozprzestrzenia się w pomieszczeniach o du\
ej
wilgotności powietrza.
Zapobieganie: regularne i dokładne wietrzenie pomieszczeń, utrzymywanie wilgotności
powietrza do 75% i stosowanie nawadniania kropelkowego. W momencie wystąpienia
choroby warzywa nale\
y opryskiwać fungicydami wg aktualnego programu ochrony
roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).
Rys. 2. Zgorzel siewek Rys. 3. Objawy szarej pleśni Rys. 4. Pora\
ony liść z objawami
[www.inwarz.skierniewice.htm] na łodydze zarodnikowania grzyba
[www.inwarz.skierniewice.htm] [www.inwarz. skierniewice.htm]
3. Zgnilizna twardzikowa  choroba mo\
e pora\
ać ka\
dą część rośliny, a zwłaszcza jej pędy
w rozwidleniach lub wyrastające tu\
nad ziemią. Roślina powy\
ej pora\
onych części
więdnie i usycha. Części roślin pokrywają się wodnistymi plamami, które się powiększają
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
i pokrywają białym nalotem, zaś wewnątrz łodyg pojawiają się czarne zarodniki
przetrwalnikowe. Przyczyną rozwoju choroby są pozostawione w glebie sklerocja, które
mogą zachować \
ywotność przez 2 3 lata.
Zapobieganie: odka\
anie podło\
a termicznego, usuwanie resztek roślin, regularne
i dokładne wietrzenie pomieszczenia oraz unikanie zwil\
ania roślin. Podczas pierwszych
objawów choroby stosowanie opryskiwania fungicydami wg aktualnego programu
ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).
Rys. 5. Zgnilizna twardzikowa na owocach pomidora Rys. 6. Zgnilizna twardzikowa  grzybnia
[www.inwarz.skierniewice.htm] i sklerocja w pora\
onej łodydze
[www.inwarz.skierniewice.htm]
Ka\
dy gatunek warzyw jest atakowany przez specyficzne i charakterystyczne dla niego
czynniki chorobotwórcze wywołujące m.in. następujące choroby:
Warzywa psiankowate
Choroby nieinfekcyjne (fizjologiczne):
a) guzikowatość  owoce pomidora są niekształtne, spłaszczone, zbli\
one kształtem do
guzika, niemal pozbawione nasion. Przyczyną jest zawiązanie zbyt du\
ej ilości owoców,
zbyt du\
e obni\
enie temperatury w ciągu dnia i za niski poziom wilgotności,
b) korkowaciejące spękania skórki  na owocach pojawiają się podłu\
ne pęknięcia skórki,
choroba pojawia się w końcowej fazie wzrostu i dojrzewania owoców, kiedy nabiorą one
czerwonej barwy. Przyczyną mo\
e być aura, brak słońca, chłodna temperatura oraz zbyt
obfita ilość owoców,
c) opadanie zawiązków  roślina, która ma zbyt wiele owoców w jej dolnej części na
początku owocowania, zrzuca wy\
ej poło\
one zawiązki. Przyczyną jest zbyt du\
e
wahanie temperatury powietrza, niedobór wody i zbyt mała wilgotność powietrza,
d) pękanie owoców  pojawia się na owocach warzyw dojrzałych i jest spowodowane
nagłym skraplaniem pary wodnej na owocach,
e) sucha zgnilizna  na owocach pojawiają się brązowiejące, suche, lekko wgłębione plamy,
przyczyną jest niedobór wapnia i zaburzenia w gospodarce wodnej rośliny.
Choroby wirusowe:
a) brązowa plamistość pomidora  wierzchołkowe liście brunatnieją i zaginają się ku
dołowi. Choroba mo\
e być przenoszona mechanicznie,
b) mozaika pomidora i papryki  pora\
a liście, pędy i owoce, na liściach występują
jasnozielone przebarwienia, które z czasem \
ółkną, liście deformują się, a na pędach oraz
na owocach są brunatne plamy,
c) smugowatość pomidora  na pora\
onych pędach pojawiają się ciemnobrunatne,
zagłębione smugi, a na owocach brunatne plamy z wgłębieniami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Zapobieganie: odka\
anie podło\
a, sprzętu u\
ywanego do uprawy, np. sznurków, selekcja
negatywna młodych roślin.
Choroby bakteryjne:
a) rak bakteryjny pomidora  bardzo groz
na choroba kwarantannowa, bakterie wnikają
i zapychają naczynia pomidora. Początkowo więdną pojedyncze liście, a potem cała
roślina. y
ródłem choroby jest gleba i zainfekowane nasiona.
Rys. 7. Rak bakteryjny pomidora Rys. 8. Brunatna plamistość na liściach pomidora
www.inwarz.skierniewice.htm] [www.inwarz.skierniewice.htm]
Choroby grzybowe:
a) karłowatość korzeni pomidora  korzenie stają się korkowate i brunatnieją, drobne
korzenie obumierają, poniewa\
następuje ograniczenie pobierania wody, wskutek czego
rośliny więdną. Chorobę wywołuje zainfekowane podło\
e,
Zapobieganie: uprawa odmian odpornych, szczepienie roślin na podkładkach odpornych,
odka\
anie termiczne podło\
a,
b) brunatna plamistość liści pomidora  na górnej stronie liści występują \
ółte plamy, które
z czasem brunatnieją, zaś na dolnej stronie liści pojawia się brunatny, aksamitny nalot,
wskutek czego liście zamierają. Czynnikiem sprzyjającym rozwojowi infekcji jest
wilgotność powietrza powy\
ej 80% i temperatura 18 22�C,
Zapobieganie: uprawa odmian odpornych, odka\
anie pomieszczenia poprzez
odparowywanie siarki, odka\
anie podło\
a, regularne wietrzenie pomieszczenia, unikanie
zraszania pomidora wodą, jeśli wystąpią pierwsze objawy choroby, wówczas stosuje się
opryskiwanie fungicydami wg aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony
Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006),
c) fuzaryjne więdnięcie pomidora  wiązki przewodzące ulegają brunatnieniu, zaś liście
dolne zamierają. y
ródłem choroby mogą być zainfekowane nasiona i zaka\
one podło\
e.
Zapobieganie: uprawa odmian odpornych lub szczepionych na podkładkach odpornych,
stosowanie odka\
ania termicznego podło\
a,
d) werticilioza pomidora  grzyb zatyka tkanki przewodzące, przez co roślina nie pobiera
wody, zaś dolne liście \
ółkną i zamierają. y
ródłem infekcji jest zaka\
one podło\
e.
Zapobieganie: takie jak przy fuzaryjnym więdnięciu pomidora,
e) zaraza pierścieniowa pomidora  grzyb pora\
a łodygi pomidora, które zabarwiają się na
szarozielono, przewę\
ają się, stają się puste, gniją u podstawy, a rośliny więdną
i zamierają. y
ródłem choroby jest podło\
e, zaś sprzyjającym jej czynnikiem jest zbyt
wysoka wilgotność pomieszczenia i nadmierne u\
ywanie azotu do nawo\
enia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Zapobieganie: uprawa na parowanym podło\
u, stosowanie do podlewania fungicydu
według aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III.
Warzywa, Sady, Poznań 2006),
f) zaraza ziemniaka  pora\
a liście, na których powstają brunatne plamy z białym nalotem,
a pod nimi twarda zgnilizna mią\
szu. Chorobę wywołują zarodniki z zaka\
onych upraw
ziemniaka.
Zapobieganie: unikanie upraw pomidora w pobli\
u plantacji ziemniaka, profilaktyczne
opryskiwanie fungicydami wg aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony
Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006),
Rys. 9. Zaraza ziemniaka na Rys. 10. Zaraza ziemniaka na Rys. 11. Liście ogórka pora\
one
liściach i owocach liściach i owocach przez kanciastą plamistość
[www.inwarz.skierniewice.htm] [www.inwarz.skierniewice.htm] [www.inwarz.skierniewice.htm]
g) zgorzel podstawy łodyg i czarna zgnilizna owoców pomidora  pora\
a szyjki
korzeniowe, które brunatnieją, a rośliny więdną i usychają, zaś na owocach pojawia się
czarna zgnilizna. y
ródłem wirusa są zaka\
one narzędzia, sprzęt, nasiona, podło\
e,
Zapobieganie: stosowanie nasion ze zdrowych plantacji, zaprawianie nasion według
aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa,
Sady, Poznań 2006), odka\
anie pomieszczeń, sprzętu i podło\
a,
h) mączniak prawdziwy psiankowatych  atakuje liście papryki i pomidora, na górnej
stronie liści powstają przebarwienia i biały nalot, zaś na dolnej stronie pojawiają się
plamy z zarodnikami i grzybnią. Sprzyjającymi warunkami do rozwoju choroby są
nadmierna wilgotność oraz wysoka temperatura powietrza.
Zapobieganie: kontrolowanie wilgotności i temperatury powietrza, wraz pierwszymi
objawami choroby opryskiwanie wg aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia
Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).
Warzywa dyniowate
Choroby nie infekcyjne (fizjologiczne):
a) niepaso\
ytnicze więdnięcie roślin  przyczyną są niekorzystne warunki środowiskowe
oraz błędy w uprawie, takie jak zbyt niska temperatura podło\
a, polewanie roślin zimną
wodą w czasie wysokiej temperatury i du\
ego nasłonecznienia.
b) opadanie kwiatów i zawiązków owoców  występuje na skutek silnych wahań
temperatury powietrza, podło\
a i zmian wilgotności powietrza oraz z powodu
pozostawienia zbyt du\
ej ilości owoców.
c) pękanie owoców  jest spowodowane niedoborem potasu w czasie dorastania oraz
dojrzewania owoców oraz silnym wahaniem wilgotności gleby.
Zapobieganie: dokładna regulacja czynników środowiska, usuwanie przyczyn choroby
zaraz po wystąpieniu jej objawów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Choroby wirusowe:
a) \
ółta i zielona mozaika  pora\
a liście i owoce roślin, na których pojawiają się plamy
koloru jasno- i ciemnozielonego, plamy i smugi w kształcie mozaiki. Liście marszczą się,
a owoce mają guzowate wypukłości. y
ródłem infekcji są resztki zaka\
onych roślin,
zainfekowane nasiona, zaś wirusy przenoszone są przez mszyce lub mechanicznie.
Choroby bakteryjne:
a) kanciasta plamistość ogórka  pora\
eniu ulegają liście, owoce i kwiaty. Młode rośliny
giną, zaś starsze mają na liściach kanciaste, szare lub brunatne palmy, pokrywające się
mętną cieczą przy du\
ej wilgotności. y
ródłem zaka\
enia są nasiona i resztki pora\
onych
roślin, wysoka wilgotność powietrza równie\
sprzyja rozwojowi choroby.
Zapobieganie: wykonywanie wszelkich zabiegów profilaktycznych, zaprawianie nasion
oraz zabiegi fungicydami wg aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony
Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).
Choroby grzybowe:
a) antraknoza dyniowatych  na liściach pojawiają się jasnozielone plamy przechodzące
stopniowo w kolor brunatny. Na łodydze, owocach i szyjce korzeniowej występują
wgłębione plamy z ceglastym nalotem zarodników grzyba. Rośliny więdną i zamierają.
y
ródłem choroby jest grzyb zimujący w nasionach i resztkach pora\
onych roślin, a tak\
e
wysoka temperatura i wilgotność powietrza.
Zapobieganie: odka\
anie podło\
a, pomieszczeń, nasion, opryskiwanie w początkowym
stadium choroby wg aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin
IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006),
b) czarna zgnilizna korzeni dyniowatych  zainfekowane rośliny nie mają drobnych
i średnich korzeni, szyjka korzeniowa jest czarna, zaś nadziemna część roślin \
ółknie
i zasycha. Chorobę wywołuje grzyb występujący pospolicie w podło\
u.
Zapobieganie: stosowanie parowanego podło\
a do sadzenia roślin, szczepienie odmian
szlachetnych na dyni figolistnej, podlewanie roślin po ich posadzeniu wg aktualnego
programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady,
Poznań 2006),
c) fuzaryjne więdnięcie dyniowatych  to choroba wiązek naczyniowych, które są zatkane,
przez co pobieranie wody jest znacznie ograniczone. Rośliny więdną, \
ółkną
i obumierają. y
ródłem choroby jest podło\
e.
Zapobieganie: odka\
anie podło\
a, szczepienie odmian szlachetnych na dyni figolistnej,
d) mączniak prawdziwy dyniowatych  na liściach występuje biały nalot podobny w swej
konsystencji do mąki, liście więdną, zaś silnie pora\
one rośliny obumierają. y
ródłem
infekcji jest zaka\
one podło\
e i resztki pora\
onych roślin, czynnikami sprzyjającymi jej
rozwojowi są brak przewiewu, słaba wentylacja i wysoka temperatura.
Zapobieganie: odka\
anie pomieszczenia i podło\
a, opryskiwanie preparatami według
aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa,
Sady, Poznań 2006).
e) parch dyniowatych  młode owoce melona i ogórka przestają rosnąć i zamierają. Na
starszych owocach pojawiają się brunatne, suche, korkowate plamy z oliwkowo 
czerwonym nalotem (zarodniki grzyba), z których wydobywają się krople cieczy.
Pękanie i zamieranie liści jest spowodowane przez jasnobrunatne plamy. Czynnikami
sprzyjającymi chorobie są zbyt niska temperatura i du\
e zagęszczenie roślin. y
ródłem
zaka\
enia są nasiona z zainfekowanych owoców.
Zapobieganie: uprawa odmian genetycznie odpornych, zaprawianie nasion, opryskiwanie
roślin według aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR,
cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Warzywa liściowe
Choroby nieinfekcyjne (fizjologiczne):
a) seler  zamieranie liści sercowych, brunatne pękanie ogonków liściowych, chloroza.
Choroby te powstają na skutek niedoboru składników pokarmowych w podło\
u.
Zapobieganie: prawidłowe nawo\
enie podło\
a przed wysadzeniem rozsady i podczas
uprawy,
b) szklistość liści sałaty  jeśli roślina pobiera z podło\
a więcej wody ni\
potrzebuje jej do
transpiracji, wówczas wzdłu\
brzegów liści występują plamy.
Zapobieganie: utrzymywanie wy\
szej temperatury nocą i większego stę\
enia soli
w podło\
u,
c) zamieranie brzegów liści sałaty  powstaje na skutek niedoboru wapnia w podło\
u lub
trudności w jego absorpcji przez roślinę. Wysoka temperatura i wilgotność powietrza,
zbyt niski odczyn podło\
a równie\
wpływają na rozwój choroby.
Zapobieganie: utrzymywanie wysokiej wilgotności powietrza nocą i niskiej w ciągu dnia.
Choroby paso\
ytnicze:
a) mączniak rzekomy: sałaty i szpinaku  choroba pora\
a liście sałaty, szpinaku i endywii,
na ich spodzie występuje nalot, zaś na wierzchu pojawiają się zielonkawe lub brunatne
plamy. Rozwojowi infekcji sprzyja temperatura powietrza 15 17�C oraz du\
a wilgotność
powietrza. y
ródłem choroby są grzyby zimujące w podło\
u.
Zapobieganie: odka\
anie nasion i podło\
y, wietrzenie pomieszczenia, profilaktyczne
opryskiwanie młodych warzyw preparatami wg aktualnego programu ochrony roślin.
(Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006),
b) gnicie bakteryjne sałaty i endywii  choroba pora\
a liście, na których pojawiają się czarne
plamy, na skutek czego sałata gnije.
Zapobieganie: stosowanie odka\
onych podło\
y, usuwanie resztek zaka\
onych roślin.
Warzywa rzepowate
Choroby nieinfekcyjne (fizjologiczne):
a) parcenie zgrubień rzodkiewki/rzodkwi  wewnątrz warzywa powstaje suchy, gąbczasty
mią\
sz. Chorobę wywołuje nieprawidłowa gospodarka wodna zaburzająca wzrost
warzywa, zbyt póz
ny zbiór lub przemarznięcie rośliny w okresie wzrostu zgrubień.
Zapobieganie: utrzymywanie prawidłowych warunków klimatycznych.
Choroby grzybowe:
a) czernienie korzeni rzodkiewki/rzodkwi  na skórce części jadalnej korzenia lub
w głębszych warstwach miękiszu pojawiają się plamy koloru szaro-granatowego lub
granatowo-czarnego, na skutek czego roślina ulega suchej zgniliz
nie. Chorobę wywołują
gleby organiczne, zasadowe, zbyt wilgotne lub świe\
o nawo\
one obornikiem.
Zapobieganie: dezynfekcja podło\
a, obni\
enie odczynu gleby, prawidłowe nawo\
enie
azotem i potasem. Warzywa rzepowate są te\
pora\
ane przez zgorzel siewek.
Warzywa kapustne
Choroby nieinfekcyjne (fizjologiczne):
a) brzegowe zamieranie liści  przyczyną choroby jest zbyt intensywna transpiracja liści,
które pobierają za du\
o wapnia wraz z wodą.
Zapobieganie: zwiększenie wilgotności pomieszczenia i podło\
a, zasilanie dolistne roślin
saletrą wapniową.
Choroby grzybowe:
a) mączniak rzekomy kapustnych  na liścieniach i dolnej stronie liści występują plamki
z szarym nalotem, wskutek czego rośliny giną. Chorobę wywołuje niska temperatura
i zbyt wysoka wilgotność powietrza.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Zapobieganie: stosowanie zdezynfekowanego podło\
a do produkcji rozsady,
utrzymywanie prawidłowej wilgotności i temperatury w pomieszczeniu. Warzywa kapustne
są te\
pora\
ane przez szarą pleśń i zgorzel siewek.
Główne szkodniki warzyw uprawianych pod osłonami
Według Tadeusza Baranowskiego [8, s. 118 120] najczęściej występującymi
i najgroz
niejszymi szkodnikami roślin warzywnych występującymi pod osłonami są:
1. Guzaki korzeniowe  nicienie redukują korzenie roślin, na których pojawiają się wyrośla
osłabiające system korzeniowy rośliny. Warzywa pora\
one przez nicienie guzaków
\
ółkną i rosną znacznie wolniej. Wyrośla na korzeniach zawierają samice i jaja,
w podło\
u pozostają zło\
a jaj w \
elatynowej osłonie. W celach profilaktycznych, przed
rozpoczęciem uprawy nale\
y odka\
ać podło\
e, a rośliny szczepić na podkładach
odpornych.
2. Mączlik szklarniowy  to pokryty białym nalotem pluskwiak o rozmiarach 1,5 mm.
Pora\
one nim liście \
ółkną i zamierają, zaś owoce obło\
one są czarnym, lepkim osadem
(grzyby sadzakowe i rosa miodowa). Samica mączlika składa jaja, z których po tygodniu
wylegają się larwy. Szkodnik rozwija się w przeciągu 3 4 tygodni. Mączlik mo\
e
zniszczyć cała uprawę i dlatego trzeba zastosować zwalczanie metodą chemiczną lub
integrowaną. Metodę chemiczną nale\
y stosować wg aktualnego programu ochrony
roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006). Stosując
zaś metodę integrowaną nale\
y oznaczyć rośliny \
ółtymi tablicami, które umieszcza się
nad warzywami a na nich pojawiają się owady. Wprowadzić po jednym z paso\
ytów
Encarsia formosa na ka\
dą roślinę.
Rys. 12. Mączlik szklarniowy na Rys. 13. Mączlik w powiększeniu Rys. 14. Miniarka
liściach pomidora [www.inwarz.skierniewice.htm] [www.inwarz.skierniewice.htm]
[www.inwarz.skierniewice.htm]
3) Miniarka ciepłolubka  to dorosła muchówka o długości 1,3 2,3 mm o \
ółtej głowie
i \
ółtych plamkach na tułowiu. śeruje na zewnętrznej stronie blaszki liściowej
zostawiając na niej niewielkie ślady, w które wciska jaja. Larwy miniarki minują liście,
które więdną. Zwalczanie szkodnika polega na usuwaniu pora\
onych liści i opryskiwaniu
roślin w kilkudniowych odstępach preparatami wg aktualnego programu ochrony roślin.
(Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).
4) Mszyce  występuje kilka gatunków mszyc. Szkodniki pora\
ają liście, które zwijają się,
\
ółkną i więdną. Mszyce zwalcza się stosując jeden zabieg chemiczny u\
ywając
wybranego preparatu wg aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony
Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Rys. 15. Samice przędziorka Rys. 16. Samce przędziorka Rys. 17. Uszkodzony liść przez
szklarniowca na liściu pomidora szklarniowca i nieruchoma przędziorka chmielowca
[www.inwarz.skierniewice.htm] nimfa przed nimi [www.inwarz.skierniewice.htm]
[www.inwarz.skierniewice.htm]
4. Przędziorek chmielowiec i przędziorek szklarniowiec  to mające około 1 mm pajęczaki
w kolorze czerwonym lub szaro\
ółtym, które atakują dolną stronę liści. Na początku ich
\
erowania górna strona blaszki liściowej ma kolor srebrny, po czym liście \
ółkną
i usychają. Samice tych szkodników składają jaja, z których po tygodniu wylegają się
larwy. Rozwój szkodników trwa 3 tygodnie. Do zwalczania przędziorka chmielowca
i przędziorka szklarniowca wykorzystuje się naturalnego drapie\
cę w postaci dorosłych
samic dobroczynka szklarniowego oraz zabiegi chemiczne, ale takie, które są przyjazne
dla drapie\
cy  Roztoczol 8 Extra w płynie. Mo\
na te\
zastosować samą metodę
chemiczną u\
ywając jednego z preparatów wg aktualnego programu ochrony roślin.
(Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).
5. Wciornastki  to ciemne, mające około 1,5 mm długości owady. śerują one na spodniej
warstwie blaszki liściowej i wzdłu\
jej nerwów pojawiają się srebrzyste plamki.
W zale\
ności od temperatury powietrza rozwój szkodnika trwa od 15 do 30 dni. Jeśli są
to świe\
e uszkodzenia, nale\
y opryskiwać roślinę preparatami wg aktualnego programu
ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).
6. Wciornastek kalifornijski  to ciemno\
ółty owad o długości 1 mm, który przewa\
nie
\
eruje na kwiatach i mo\
e pojawiać się te\
na liściach roślin. Szkodnik nakłuwa tkankę
kwiatów, liści i pobiera z nich soki. Z tego powodu liście i kwiaty ulegają przebarwieniu
oraz deformacji. Szkodnika zwalcza się bardzo trudno, poniewa\
jest on odporny na
większość pestycydów, mo\
na jedynie zredukować jego liczebność stosując preparaty wg
aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa,
Sady, Poznań 2006).
7. Ziemiórka  to muchówka mająca około 3 mm długości o zielono-brązowym odwłoku
i czarnym tułowiu. Larwy ziemiórki \
erują w glebach torfowych przy szyjce korzeniowej
niszcząc korzeń oraz na młodych korzeniach pora\
onych przez choroby. Do zwalczania
ziemiórki stosuje się parowane podło\
e, a do niszczenia larw u\
ywa się granulowanych
preparatów wg aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR,
cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).
Rys. 18. Ziemiórka Rys. 19. Ziemiórka bradysia paupera
[www.inwarz.skierniewice.htm] [www.inwarz.skierniewice.htm]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie czynniki mają wpływ na rozwój chorób warzyw uprawianych pod osłonami?
2. Jakie wa\
ne choroby występujące w uprawie roślin pod osłonami?
3. W jaki sposób dzieli się choroby roślin?
4. Jakie choroby występują na warzywach psiankowatych i jakie są ich objawy?
5. Jakie choroby występują na warzywach liściowych i jakie są ich objawy?
6. Jakie wa\
ne gospodarczo szkodniki występują na roślinach uprawianych pod osłonami
i jakie są sposoby ich zwalczania?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj choroby występujące na warzywach szklarniowych i zaplanuj ich zwalczanie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.3.1. w poradniku dla ucznia),
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) określić objawy występowania,
4) porównać je z opisami chorób,
5) zidentyfikować występujące choroby,
6) określić warunki im sprzyjające,
7) zaproponować metody ich zwalczania (w przypadku zastosowania metody chemicznej
dobrać środki, termin i określić stę\
enie).
8) przedstawić projekt uzasadniając przyjęte rozwiązania.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 okazy roślin z typowymi objawami chorób,
 atlasy chorób i szkodników warzyw,
 programy ochrony warzyw,
 lupa,
 przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj szkodniki ogórka i zaplanuj ochronę przed nimi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania (pkt. 4.3.1. w poradniku dla ucznia),
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) określić budowę morfologiczną szkodników i wygląd objawów ich występowania,
4) porównać objawy z opisem szkodników,
5) zidentyfikować szkodniki,
6) określić warunki sprzyjające jego rozwojowi,
7) dobrać metody zwalczania lub zapobiegania,
8) określić terminy, pestycydy i ich stę\
enia,
9) przedstawić projekt uzasadniając przyjęte rozwiązania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 okazy szkodników i roślin przez nie pora\
onych,
 atlasy chorób i szkodników warzyw,
 programy ochrony warzyw,
 przybory do pisania.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozpoznawać choroby fizjologiczne i infekcyjne roślin warzywnych?
2) dokonać charakterystyki chorób roślin warzyw dyniowatych?
3) określić metody zapobiegania chorobom warzyw?
4) określić gatunki najwa\
niejszych szkodników warzyw pod osłonami?
5) określić sposoby zwalczania szkodników warzyw pod osłonami?
6) korzystać z programów ochrony roślin?
7) przedstawić zasady integrowanej ochrony roślin?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.4. Uprawa wybranych warzyw
4.4.1. Materiał nauczania
W uprawie pod osłonami uprawia się wiele gatunków warzyw poni\
ej przedstawiono
niektóre z nich.
Pomidor jest uprawiany jest zarówno w szklarniach jak i wysokich tunelach foliowych.
Pomidory w szklarniach uprawiane są najczęściej w terminie wiosennym od lutego do lipca,
lub jesiennym od lipca do grudnia. Mo\
liwa jest uprawa całoroczna, ale koszty ogrzewania
i doświetlania w miesiącach zimowych są bardzo wysokie. Uprawa w tunelach ogrzewanych
najczęściej rozpoczyna się w cyklu wiosennym od połowy marca, a w jesiennym od lipca.
W nieogrzewanych tunelach pomidory sadzi się na przełomie kwietnia i maja. W uprawie
przewa\
ają odmiany mieszańcowe (F1), które powinny charakteryzować się wczesnym
wchodzeniem w okres owocowania, odpornością na niektóre choroby, kulistym lub
zbli\
onym kształtem, brakiem zielonej piętki, odpornością na transport oraz walorami
smakowymi. W sprzeda\
y znajduje się aktualnie wiele odmian, wybór do uprawy jest zale\
ny
od odległości rynku zbytu, cyklu uprawowego, sposobu uprawy, popytu i innych.
Przykładowe odmiany do uprawy pod osłonami: Celena F1, Bisena F1, Remiz F1, Kos F1,
Carmello F1, Akord F1, Atut F1, Dukat F1, Jowisz F1.
Czynniki środowiskowe w uprawie pomidora.
Optymalna temperatura w uprawie pomidora jest zale\
na od fazy rozwojowej rośliny
i intensywności światła (tabela 2), wynosi od 17 27�C. Temperatura podło\
a powinna
wynosić zimą od 14 16�C, a wczesną wiosną 16 18�C. Dla przyśpieszenia kwitnienia mo\
na
przez dwa tygodnie od ło\
enia liścieni utrzymywać ją na poziomie około12�C. Ni\
sza
temperatura hamuje rozwój korzeni i pobieranie wody.
Tab. 2. Optymalne temperatury powietrza w uprawie pomidora pod szkłem i folią (wg Skierkowskiego).
[3, s. 253]
Temperatury(�C)
Dzienne nocne
Okres
dni dni słoneczne i w czasie w czasie w okresie
pochmurne doświetlania doświetlania ciemności
Od siewu do pojawienia się
wschodów 22 25 22 25  22 25
Od wzejścia do pikowania 17 18 20 22 20 22 14 16
Od pikowania do
doniczkowania 17 18 20 22 20 22 14 16
Od doniczkowania do
posadzenia w szklarni 17 18 20 22 20 22 14 16
Od sadzenia do początku
kwitnienia 17 18 20 22  14 16
Od początku do końca
kwitnienia 20 22 22 26  16 18
Od końca kwitnienia do
końca owocowania 22 24 24 27  18 20
Pomidor ma wysokie zapotrzebowanie na wodę szczególnie w okresie kwitnienia
i owocowania. Ograniczenia nawadniania po posadzeniu jest wskazane ze względu na rozwój
systemu korzeniowego. Zalecane jest nawadnianie kropelkowe lub inne, przy którym liście
pozostają suche. Deszczowanie ze względu na podatność na choroby nie daje pozytywnych
efektów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Początkowo pomidor pobiera mało składników pokarmowych, natomiast podczas silnego
wzrostu, kwitnienia i owocowania jego wymagania pokarmowe wzrastają. W czasie
zwiększonego zapotrzebowania nale\
y zastosować nawo\
enie pogłówne, jednak w ilości
niepowodującej zasolenia, ani nadmiaru składnika w podło\
u lub po\
ywce. Zalecane jest
przeprowadzenie analizy podło\
a przed cyklem uprawowym i okresowo w trakcie uprawy.
Zalecane zawartości składników pokarmowych w podło\
u, o zawartości powy\
ej 50%
substancji organicznej:
azot 150 300 [mg/l] N od paz
dziernika do marca i 300 500 [mg/l] N od kwietnia do
paz
dziernika,
fosfor 460 920 [mg/l] P2O5,
potas 720 1020 [mg/l] K2O,
magnez 250 415 [mg/l] MgO,
wapń 1400 2800 [mg/l] CaO.
Produkcja rozsady trwa około 6 tygodni. Pikowanie siewek odbywa się około 2 tygodni
po siewie, a doniczkowanie po następnych dwóch. Okresy te zale\
ą jednak w du\
ym stopniu
od stworzonych warunków termicznych, intensywności światła. Nasiona często wysiewa się
do skrzynek (na skrzynkę 50x35 cm potrzeba około 2 g nasion), a następnie po ukazaniu
pierwszego liścia pikuje się do skrzynek te\
w rozstawie 5x5 cm. Po dwóch tygodniach, gdy
liście zaczynają się stykać pikuje się kolejny raz do doniczek lub cylindrów o średnicy
8 10 cm. Mo\
na tak\
e pikować od razu do cylindrów lub doniczek (jednokrotne pikowanie),
jednak powoduje to konieczność zajmowania du\
ej powierzchni mno\
arki często
doświetlanej i wzrost kosztów.
W celu zwiększenia odporności pomidorów na część chorób występujących w glebie
mo\
na szczepić pomidory na podkładkach np.: Triton, KNFN, Maxifort, Beaufort i inne.
Sposoby uprawy
Najtańszym sposobem jest uprawa w gruncie szklarni lub tunelu, jednak często nie
właściwe podło\
e powoduje obni\
enie plonu. Uprawa na stołach jest stosowana w mniejszych
gospodarstwach, gdzie sadzi się pomidory na stoły po wysadzeniu rozsad. Uprawa
w pierścieniach jest szczególnie korzystna w cyklu wiosennym, kiedy podło\
e szybciej się
nagrzewa w cylindrach ni\
przy uprawie w gruncie. Cylindry maja najczęściej 20-22 cm
średnicy i 22-25 cm wysokości. Podło\
e najczęściej stanowi torf, kompost korowy lub ziemia
kompostowa. Metoda torfowo wodna polega na ustawieniu cylindrów po kilka sztuk
w zagłębieniach wyścielanych folia i wypełnionych na wysokość 4-5 cm po\
ywką, która jest
sukcesywnie podawana. Uprawa na wełnie mineralnej polega na postawieniu rozsady
w cylindrach na macie z wełny mineralnej i podawaniu po\
ywki przez system nawadniania
kropelkowego. Pomidory sadzi się do szklarni w ilości 3 3,5 szt./m2. W czasie uprawy
wykonywane są następujące zabiegi:
 w celu zapewnienia roślinom optymalnych warunków nale\
y je wiązać sznurkiem do
drutów rosnących nad nimi (najczęściej na wysokości 170 200 cm).
 cięcie pomidora polega na wczesnym usuwaniu pędów bocznych, a (na 4-5 tygodni
w cyklu wiosennym lub 8 w cyklu jesiennym) przed planowanym zakończeniem uprawy
usuwamy wierzchołek dwa liście nad najwy\
szym gronem. Pomidory prowadzi się
najczęściej na 6-9 gron, a na stołach na 3-5 gron.
 usuwanie dolnych liści słu\
y zmniejszeniu wilgotności powietrza i tym samym poprawie
zdrowotności uprawy. Liście usuwa się początkowo na wysokość 1-3 gron owocujących,
a w końcowej fazie uprawy usuwa się tylko z\
ółkłe i pora\
one przez choroby liście.
 hormonizację wykonuje się w celu zwiększenia liczby prawidłowo wykształconych
owoców w gronie podczas niekorzystnych warunków zewnętrznych zbyt niskiej
wilgotności i małym nasłonecznieniu. Polega ona na 1-3 krotnym opryskiwaniu kwiatów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
w gronach co 3-5 dni. Do hormonizacji najczęściej stosuje się Betokson w stę\
eniu
0,3-0,5%. Stę\
enie powinno zale\
eć od temperatury i nasłonecznienia. W niekorzystnych
warunkach nale\
y zastosować minimalne stę\
enie.
 Zbiór owoców  zapalonych dopiero co czerwieniejących przeprowadzany jest dla
owoców przeznaczonych do dłu\
szego transportu lub przechowywania, owoce dojrzałe
zrywa się do sprzeda\
y na rynku lokalnym. Pomidory początkowo zbiera się co 5-6 dni,
a następnie 2-3 razy w tygodniu. Owoce są pakowane do skrzynek z tworzyw sztucznych
po około 10-12 kg.
Papryka
Jest uprawiana w szklarniach i tunelach foliowych, jako plon główny. W szklarniach
ogrzewanych sadzi się ją ju\
od połowy lutego do połowy marca i uprawia nawet do grudnia,
a w tunelach ogrzewanych od połowy kwietnia do końca paz
dziernika, a w nieogrzewanych
od początku maja do połowy paz
dziernika.
Przykładowe odmiany mieszańcowe do uprawy w szklarni to: Bendigo, Cadice, Colombo,
Delphin, Oazis, Sirono, Spartacus, a w tunelach foliowych, Blondy, Bryza, Cadette, Monsun.
Czynniki środowiska.
Temperatura kiełkowania nasion 14 35�C, a optymalna 24 26�C. Od wschodów do
pikowania w dzień słoneczny 18 20�C, a w pochmurny 16 18�C i nocą16�C. Po pikowaniu
w dzień od 18 25 i w nocy 18�C. Poni\
ej 14 stopni wzrost zostaje zahamowany. Dla
zawiązywania owoców w dzień 21 27�C, a nocą 16 20�C. W temperaturze powy\
ej 27�C
rośliny obficiej kwitną, ale kwiaty opadają. Temperatura podło\
a powinna być stała od 20
35�C, a aptymalnie25�C.
Wilgotność podło\
a powinna wynosić po posadzeniu 60 70% ppw, a po 2 tygodniach
stopniowo wzrastać do 80%. Wilgotność powietrza 70 80%, a po wy\
ej 95% część owoców
opada i rośliny są pora\
ane przez szarą pleśń. Przy zbyt niskiej wilgotności zawiązki opadają.
Przed rozpoczęciem uprawy i sukcesywnie w trakcie wykonywane jest nawo\
enie na
podstawie analizy podło\
a. Optymalne zawartości przy pH 6-7 wynoszą w podło\
ach
organicznych: N 200-300 mg/l, P 300-400 mg/l, K 400-600 mg/l, Mg 150-200 mg/l,
Ca 2000 mg/l, a w glebie mineralnej średnio o połowę mniej.
Paprykę produkuje się wyłącznie z rozsady. W okresie zimowym wskazane jest
doświetlanie rozsady nawet przez 12 godzin dziennie, co skraca czas produkcji i poprawia
jakość. Dla zapewnienia ochrony przed wirusem mozaiki nasiona moczy się przez 4 godziny
w wodzie, a następnie przez 15 minut w 10% roztworze fosforanu trójsodowego i dokładnie
płucze w wodzie. Poniewa\
papryka powoli wchodzi mo\
na namoczyć nasiona przez dwa dni
w wodzie 25 30�C, po czym nasiona zaprawić środkiem polecanym przez program ochrony
warzyw (np. Funaben). Zaprawione nasiona wysiewane są do skrzynek, na stoły lub
rozsadnik w rozstawie 4-5x1 cm, po czym przysypuje cienką warstwą piasku lub podło\
a.
Dwa tygodnie po wschodach, gdy rośliny mają rozwinięte liścienie i zaczątek liścia
właściwego następuje pikowanie do doniczek lub cylindrów o średnicy 8-10 cm. Po 3-5
tygodniach są rozstawiane 30-35 sztuk /m2. Cechy dobrej rozsady: krępa, dobrze
wykształcony system korzeniowy, 8-10 liści i widoczne pierwsze pąki kwiatowe.
Paprykę uprawia się w gruncie, w pierścieniach na stołach, na belach słomy, na wełnie
mineralnej. Nale\
y dobrać sposób do mo\
liwości gospodarstwa i posiadanych obiektów.
Zabiegi pielęgnacyjne
Papryka wymaga dobrego zaopatrzenia w wodę, dlatego wskazane jest nawadnianie
kropelkowe lub deszczowanie. Stosując nawo\
enie pogłówne nale\
y uzupełniać niedobory
pamiętając, \
e nadmiary składników pokarmowych mogą być równie szkodliwe.
Paprykę prowadzi się przy podporach (sznurkach przywiązanych do drutów nad rzędami
roślin), przywiązując je do pędu głównego pod rozwidleniem. Cięcie wpływa na wysokość
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
i jakość plonu. Pędy przewodnie wyprowadza się z pierwszego rozgałęzienia rośliny. Rośliny
prowadzi się na 2 lub 3 pędy. Pozostałe pędy ścina się za drugim liściem. Nale\
y skracać za
pierwszym liściem jeden z dwóch wyrastających z rozwidlenia pędów. Kwiat z pierwszego
rozwidlenia nale\
y usunąć. Od początku owocowania nale\
y usunąć liście z pędu głównego
do pierwszego rozgałęzienia. Nale\
y systematycznie usuwać pora\
one przez choroby liście
i pędy oraz z dolne liście wokół podtrzymujących je sznurków, następnie skraca się pędy
wyrastające z rozwidleń pędów przewodnich. Na 40 dni przed planowanym zakończeniem
uprawy nale\
y rośliny ogłowić.
Zapylenie w słoneczne dni nale\
y stosować zapylenie mechaniczne za pomocą sztucznej
pszczoły lub potrząsać drutami. Zbiór owoców zaczyna się od momentu zmiany zabarwienia
z zielonego na czerwony lub z jasno \
ółtego na pomarańczowy. Po naciśnięciu w połowie
długości powinien być słyszalny charakterystyczny chrzęst. Owoce zbyt wcześnie zebrane
obni\
ają plon z
le się przechowują i są mniej smaczne. Dojrzewanie owoców na roślinach
opóz
nia plonowanie. Plonowanie zale\
y od stworzonych warunków, odmiany i długości
okresu owocowania. Owoce zbiera się co 8-10 dni ostrym no\
em lub sekatorem wykonując
cięcie w miejscu kolanka. Pierwszy zbiór rozpoczyna się 45-55 dniach od sadzenia i trwa do
póz
nej jesieni. W osłonach nieogrzewanych nale\
y zebrać owoce przed przymrozkami. Gdy
temperatura spada poni\
ej 5�C pogarsza się smak owoców. Wg wymagań owoce papryki
powinny być całe zdrowe czyste o świe\
ym wyglądzie, prawidłowego kształtu bez uszkodzeń
mrozowych i oparzelizn słonecznych, bez nadmiernego zawilgocenia zewnętrznego, bez
obcych zapachów i smaków z szypułką. Klasa I papryka jędrna, typowa dla odmiany i stopnia
dojrzałości, kształtu i wybarwienia, bez spękań skórki. Szypułka mo\
e być lekko uszkodzona,
ale bez uszkodzeń kielicha. Klasę drugą stanowią owoce, które spełniają wymagania
minimalne, ale nie I klasy.
Paprykę przechowuje się przez 2-3 tygodnie w temperaturze 7 10�C i wilgotności
powietrza 90 95%.
Ogórek
Ogórek jest uprawiany w szklarniach przede wszystkim w cyklu wiosennym (od marca do
lipca) oraz w tunelach foliowych w cyklu wiosenno letnim (od kwietnia). W uprawie
szklarniowej dominują odmiany mieszańcowe. Polecana jest uprawa odmian długoowocowych
dla wcześniej obsadzanych szklarni, natomiast odmiany krótkoowocowe dla póz
niejszych
cyklów. Przykładowe odmiany ogórka do uprawy pod osłonami: AtosF1 o długości owoców 28
cm, Skierniewicki F1 do 17 cm, Colonel F1 do 20 cm, Pacto F1 do 17 cm.
Czynniki środowiskowe w uprawie ogórka. Dla zniwelowania skutków niskiej temperatury
podło\
a i nadania odporności stosowane jest szczepienie ogórków na dyni figolistnej.
Temperatura w czasie uprawy powinna wynosić w ciągu dnia 25 28�C, a nocą o kilka
stopni mniej. Wahania temperatury nie powinny być mniejsze ni\
6 8�C. W temperaturze
około 20�C spowalnia wzrost i rozwój roślin. Temperatura podło\
a 22 28�C, a spadek
poni\
ej 18�C powoduje zamieranie zawiązków.
Ogórek wymaga wysokiej wilgotności powietrza 85 95% i podło\
a ponad 85%ppw.
Nagłe zmiany wilgotności wpływają niekorzystnie na plonowanie, dlatego nale\
y ostro\
nie
wietrzyć szklarnie.
Wymagania pokarmowe są bardzo wysokie ze względu na płytki system korzeniowy
i du\
ą masę owoców oraz liści. Nawo\
enie przed sadzeniem i pogłówne (co 2-3 tygodnie),
powinno się opierać na analizie chemicznej podło\
a. Wymagane zawartości składników
pokarmowych zmieniają się w zale\
ności od intensywności światła. Je\
eli na skutek zbyt
wysokich dawek wzrośnie stę\
enie soli to nale\
y do podło\
a dodać odkwaszonego torfu
wysokiego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Produkcja rozsady
Podkiełkowane nasiona przez 24-36 godzin w temperaturze 25�C, sieje się do cylindrów
o średnicy 8-10 cm wypełnionych do 2/3 wysokości podło\
em torfowym
i przykrywa 0,5 cm. W miarę wzrostu siewek uzupełnia się podło\
e. Po dwóch tygodniach
nale\
y siewki rozstawić tak, aby na 1 m2 przypadało 50 roślin. Temperatura powietrza
24 26�Cw dni słoneczne i 22�C w dni pochmurne, a nocą 18 20�C. Doświetlanie 8 godzin na
dobę od kiełkowania z zachowaniem 8 godzinnej nocy. Przed sadzeniem skraca się czas
doświetlania. Produkcja rozsady doświetlanej trwa 30dni, a niedoświetlanej 50-60 dni.
Rozsada nadająca się do sadzenia musi mieć 3 5 liści, a korzenie jasne nie zbrązowiałe.
Metody uprawy w szklarni i tunelach
Uprawa na wałach obornika jest korzystna, jednak w niektórych rejonach jest problem
z pozyskaniem obornika końskiego.
Na belach słomy \
ytniej, pszennej lub rzepakowej. Na 1 roślinę wystarczy 35 kg słomy.
Bele nale\
y obficie nawil\
yć i dodać nawozy. Stosowane są dwie odmiany tej metody
z przykryciem bel lub bez przykrycia. Po przykryciu temperatura w balotach rośnie. Mo\
na ją
obni\
yć polewając wodą. Gdy obni\
y się do 35�C mo\
na sadzić rozsadę.
Uprawa w pierścieniach jest rzadko stosowana. Pierścienie ustawia się na podło\
u
grubości co najmniej 10 cm, pod którym znajduje się folia.
Uprawa na stołach jest stosowana tylko do najwcześniejszych cyklów uprawowych ze
względu na szybkie ogrzewanie podło\
a.
Na wałach podło\
a z ziemi kompostowej, torfowo korowej lub innej ziemi ogórkowej,
gdy rury grzejne przebiegają wzdłu\
wału.
Ogórki sadzi się 2-2,5 rośliny na m2.
Zabiegi pielęgnacyjne:
 ogórki prowadzi się wią\
ąc pędy sznurkiem do drutów biegnących wzdłu\
rzędu,
 cięcie polega na usuwaniu zawiązków i pędów do 6 liścia, oraz cięciu pędów I rzędu za
drugim zawiązkiem, a z pędów II rzędu pozostawia się dwa i przycina za pierwszym
zawiązkiem. Mo\
na tak\
e ciąć pędy I i II rzędu za pierwszym zawiązkiem,
 dosypywanie podło\
a co 3-4 tygodnie po 4-6 cm, takiego, jak podło\
e do sadzenia,
 nawo\
enie pogłówne rozpoczyna się 3-4 tygodnie po posadzeniu i przeprowadza się co
3-4 dni, wg zaleceń analizy podło\
a,
 zbiór następuje 30-50 dni po posadzeniu i jest przeprowadzany codziennie. Owoce odcina
się ostrym no\
em i zbiera do skrzynek lub zbieraczy.
Rzodkiewka ma krótki okres wegetacyjny(4-7 tygodni), dlatego jest uprawiana jako
przedplon. Mo\
liwa jest uprawa współrzędna z innymi roślinami np. sałatą. Odmiany
rzodkiewki ró\
nią się kształtem od kulistych do wydłu\
onych i barwą od czerwonych do
białych. Przykładowe odmiany to: Carmen, Fiesta, Rowa, Silesia, Saxa, Krakowianka, Warta.
Wymagania środowiskowe.
Kiełkowanie ju\
od 2 3�C, do rozwoju zgrubienia 15�C w dzień i 10�C w nocy. Nie znosi
wysokiej temperatury podło\
a. Najlepiej wią\
e zgrubienia w intensywnym oświetleniu 10-14
godzin na dobę. Wilgotność 70 75% ppw. Wymaga glebę lekką, próchniczną przepuszczalną
o odczynie obojętnym.
Wysiewa się na miejsce stałe w rzędy do10 cm na głębokość 1-1,5 cm. Gdy rośliny mają
1-2 liście przerywa się je pozostawiając co 3 cm.
Zbiera się w miarę dorastania zgrubień. Przeciętny plon to 200-250 sztuk, a w uprawie
współrzędnej do 50% mniej.
Sałatę masłową uprawia się pod osłonami, jako przedplon lub poplon papryki, pomidora lub
ogórka. Najczęściej jest uprawiana sałata masłowa. Popularne odmiany to Hanna, Action,
Syrena, Marcia, Orba.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Wymagania: temperatura w dni słoneczne 16 18�C, pochmurne 12 14�C, a nocą 8-10�C.
na 1 m2sadzi się 20-25 roślin. Sałata jest wra\
liwa na zmiany wilgotności i wymaga częstego
i równomiernego podlewania. Liście jej powinny być suche, w przeciwnym razie dochodzi do
infekcji chorobami. Wymaga odczynu około 6-6,5. Nie stosuje się nawo\
enia pogłównego.
A nawo\
enie przed sadzeniem wykonuje się na podstawie analizy podło\
a. Rozsadę uprawia
się z rozsady. Najwcześniejszy plon jest z sadzenia rozsady doniczkowanej. Nasiona sieje się
po zaprawieniu w rzędy, co 4-5 cm, na 1 m2 wysiewa się 5g nasion przykrywając je cienko
podło\
em. Wschody po 4-6 dniach. Pikowanie po 10 dniach od siewu do doniczek 4-5 cm.
Okres produkcji rozsady trwa 6-7 tygodni, a przy doświetleniu mo\
e zostać skrócony.
Temperatura przy kiełkowania do 25�C.
Zbiór jest wielokrotny w miarę dorastania główek, które wycina się no\
em. Następnie płuka
się w zimnej wodzie pakuje do skrzynek z tworzyw sztucznych okrywa papierem i przewozi
do chłodnego pomieszczenia.
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie wymagania środowiskowe nale\
y spełnić w uprawie ogórka pod osłonami?
2. Jak długo produkuje się rozsadę papryki?
3. Jakie zabiegi pielęgnacyjne wykonuje się w uprawie szklarniowej pomidora?
4. Jakie są wymagania środowiskowe ogórka i pomidora?
5. W jaki sposób zbiera się owoce papryki?
6. Kiedy jest uprawiana rzodkiewka pod osłonami?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj technologię uprawy papryki w wysokim ogrzewanym tunelu foliowym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) obejrzeć film o produkcji papryki w szklarniach i tunelach foliowych,
3) przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.4.1. w poradniku dla ucznia),
4) określić wymagania środowiskowe tej rośliny,
5) zaproponować termin rozpoczęcia cyklu uprawowego,
6) określić z
ródło rozsady,(w przypadku własnego-opracować stosowną technologię),
7) zaproponować sposób uprawy,
8) na podstawie wyników analizy gleby określić nawo\
enie,
9) określić gęstość nasadzenia rozstawę i niezbędną ilość rozsady,
10) określić sposób prowadzenia roślin oraz wyliczyć zabiegi pielęgnacyjne,
11) wskazać najczęściej występujące choroby i szkodniki i zaproponować ochronę przed
nimi,
12) określić przewidywany termin zbioru i zakończenia uprawy,
13) przedstawić swój projekt uzasadniając przyjęte rozwiązania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- film o produkcji papryki w szklarniach i tunelach foliowych,
 plansze, foliogramy dotyczące papryki pod osłonami,
 Atlas Chorób i Szkodników Warzyw,
 aktualny Program Ochrony Warzyw
 pomologia odmian papryki
 przybory do pisania,
 kalkulator.
Ćwiczenie 2
Zaprojektuj roczne wykorzystanie szklarni, uprawiając co najmniej dwie rośliny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.4.1. w poradniku dla ucznia),
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) określić terminy uprawy poszczególnych warzyw,
4) określić ich wymagania co do siedliska,
5) określić terminy uprawy ka\
dej z nich oraz czas na przygotowanie szklarni,
6) zaproponować metody uprawy,
7) zaproponować rozstawę i obliczyć ilość rozsady,
8) określić sposób nawadniania,
9) ustalić wyposa\
enie szklarni,
10) określić wykonywane zabiegi uprawowe i pielęgnacyjne,
11) przedstawić własne rozwiązanie i je uzasadnić.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- film na temat wykorzystania szklarni,
- technologie uprawy warzyw pod osłonami,
- plansze,
- kalkulator i artykuły piśmiennicze.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić wymagania termiczne rzodkiewki?
2) określić zabiegi pielęgnacyjne w uprawie ogórka?
3) wymienić metody uprawy papryki w szklarni?
4) określić cechy dobrej rozsady papryki?
5) wskazać rośliny do uprawy jako przedplony i poplony?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.5. Pędzenie warzyw
4.5.1. Materiał nauczania
Pędzenie warzyw to jedna z metod uprawy przyspieszonej polegająca na przerwaniu
spoczynku roślin i zmuszeniu ich do wzrostu w sztucznych warunkach uprawy.
Pędzenie cebuli
Cebula przeznaczona do pędzenia na szczypior czy na dymkę musi być zdrowa, najlepsze
są główki o średnicy 2 3 cm. Mo\
na ją pędzić od połowy listopada, przez całą zimę, do
póz
nej wiosny. Aby pobudzić wzrost cebuli, moczy się ją przed sadzeniem w wodzie
o temperaturze 30 35�C od kilku do 24 godzin, albo obcina szyjkę z zaschniętym
szczypiorem. Mniej pracochłonną metodą pędzenia cebuli jest umieszczenie warzyw na
pryzmie w pomieszczeniu o temperaturze 18 22�C, polewanie ciepłą wodą i przykrycie
brezentem, matą lub folią. Po upływie 3 4 dni cebulę nale\
y umieścić w skrzynkach
napełnionych warstwą ziemi na wysokość 10 12 cm warstwą ziemi i pozostawić w tym
pomieszczeniu, utrzymując nadal wysoką wilgotność powietrza, tj. 80 85%. Cebule nale\
y
zagłębić w podło\
u na równi z jej szyjką lub do � wysokości, mocno obciskając podło\
e, ale
bez zasypywania wierzchołków. Sadzi się ją w rozstawie 6 8 na 6 8 cm. Jeśli zaczną się
pokazywać liście i korzenie, wówczas trzeba cebulę przesadzić do skrzynek, do ziemi
w tunelu lub w szklarni.
Wymagania środowiskowe: Do wytworzenia się systemu korzeniowego potrzebna jest
temperatura 9 12�C, w póz
niejszej fazie 20 25�C. Cebula wymaga niedu\
ej wilgotności
powietrza, częstego wietrzenia pomieszczenia, umiarkowanego podlewania i dwukrotnego
dokarmiania 1% roztworem saletry w trakcie całego cyklu pędzenia. Tylko na początku
pędzenia cebula ma większe wymagania wilgotności powietrza, która pobudza ją do wzrostu,
ale nie powinna przekraczać 70%. Cebula ma niedu\
e wymagania świetlne, ale lepiej, jeśli
jest dobry dostęp do światła, poniewa\
dzięki niemu rośliny odpowiednio się wybarwiają.
Pędzenie cykorii sałatowej
Produkcja cykorii na większą skalę odbywa się w specjalnie zbudowanych w tym celu
pomieszczeniach o du\
ej kubaturze. Do pędzenia cykorii sałatowej adaptuje się te\

pieczarkarnie, bądz
uprawia się ją w szklarniach i tunelach foliowych. Jesienią mo\
na
wykorzystać w szklarni miejsca pod parapetami  mno\
arki, gdy\
wtedy nie są one
wykorzystywane. Produkcja na niewielką skalę mo\
e przebiegać w piwnicach, w inspektach
lub na półkach pieczarkarni.
Przed przystąpieniem do pędzenia cykorii sałatowej nale\
y przygotować podło\
e poprzez
wykonanie orki na głębokość około 30 cm i usunąć chwasty. Odczyn gleby powinien być
obojętny. Następnie trzeba określić stopień dojrzałości korzeni do pędzenia na podstawie
analizy ich przekroju podłu\
nego. Dostatecznie dojrzały korzeń ma wykształconą szyjkę
korzeniową, a rdzeń łodygi widoczny jest przy wierzchołku korzenia.
Do pędzenia cykorii sałatowej stosuje się następujące metody:
1. Pędzenie metodą tradycyjną (z okrywą)  korzenie cykorii dołuje się i przykrywa się je
20 25 cm warstwą ziemi, np. z domieszką torfu, słomy, itp. Okrywa wpływa korzystnie
na tworzenie się zwartych główek i ich wybielenie przy braku dostępu do światła.
2. Pędzenie bez okrywy  to ekonomiczna metoda pod względem nakładu pracy, czasu
produkcji i wielkości plonu. Polega na dołowaniu korzeni cykorii, bez przykrywania ich
ziemią i pozostawieniu w zaciemnionym pomieszczeniu. Brak okrywy ułatwia obserwację
wzrostu główek, szybką eliminację chorób i zbiór bez dodatkowych strat w postaci
odrzucanych liści zabrudzonych przez okrywę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
3. Pędzenie w pojemnikach  w pojemnikach drewnianych lub plastykowych dołuje się
korzenie cykorii. Pojemniki ustawia się na paletach po cztery sztuki. Korzenie mo\
na
przykrywać lub pozostawić je bez okrycia, co jest korzystniejsze dla plonowania cykorii.
4. Pędzenie hydroponiczne w wodzie stagnującej  korzenie cykorii układa się pod lekkim
skosem w pojemnikach wypełnionych wodą do poziomu 6 8 cm. Temperatura wody
mo\
e być o 2�C wy\
sza od temperatury powietrza wynoszącej 15 20�C.
5. Pędzenie hydroponiczne w wodzie przepływającej  około 4 5 pojemników z korzeniami
cykorii ustawia się jeden na drugim i wypełnia wodą do poziomu około 5 cm. Ka\
dy ze
stosów pojemników ma własny obieg wody, która jest pompowana do najwy\
szego
z pojemników, skąd spływa do ni\
szych. Z najni\
szego pojemnika woda dostaje się do
naczynia zbiorczego, gdzie jest podgrzewana grzałkami elektrycznymi do odpowiedniej
temperatury dla danego okresu pędzenia. Po tygodniu nale\
y wodę przepompować.
Pędzenie cykorii tą metodą powinno odbywać się w zupełnie zaciemnionych
pomieszczeniach.
Wymagania środowiskowe: W zale\
ności od tego jak wczesna jest uprawa, wymagane są
następujące temperatury powietrza i podło\
a: dla uprawy bardzo wczesnej  powietrze 18�C,
gleba 24�C, dla upraw wczesnych powietrze 16�C, podło\
e 22�C, w uprawie średnio wczesnej
 powietrze 14�C, podło\
e 19�C, a w uprawie póz
nej  powietrze 12�C, a gleba 16�C. W
pierwszym etapie pędzenia temperatura powietrza powinna wynosić 14�C. Cykoria wymaga
du\
ej wilgotności powietrza, zwłaszcza w uprawie bez okrywy, wilgotność powinna wynosić
90 100%. Pomieszczenia powinny być regularnie wietrzone, aby nie dochodziło do
kondensacji pary wodnej. Nale\
y te\
zapewnić stałą cyrkulację powietrza w pomieszczeniu.
Pędzenie pietruszki korzeniowej i naciowej
Pietruszkę mo\
na pędzić we wszystkich pomieszczeniach ogrzewanych, w pojemnikach,
doniczkach lub pod stołami w szklarni. Korzenie pietruszki nie mogą mieć uszkodzonego
pąka wierzchołkowego. Najlepsze odmiany pietruszki korzeniowej to te, które maja krótki
korzeń o szerokich ramionach. Pędzenie pietruszki mo\
na rozpocząć w grudniu dołując
korzenie i układając je w rzędach co 10 15 cm, a w rzędzie co 2 3 cm. Korzenie uło\
one
w lekkim skosie nale\
y przykryć warstwą ziemi o grubości 12 15 cm, zaś korzenie uło\
one
pionowo powinny być przykryte grubszą warstwą ziemi.
Wymagania środowiskowe: Pietruszka korzeniowa nie ma du\
ych wymagań świetlnych,
nale\
y usuwać na bie\
ąco chore, uschnięte i z\
ółknięte liście oraz kontrolować zdrowotność
korzeni. Optymalna temperatura powietrza powinna wynosić 10 20�C, gleba powinna być
umiarkowanie wilgotna. Zapotrzebowanie na wodę nie jest zbyt du\
e, z wyjątkiem okresu
sadzenia korzeni, poniewa\
wymagają one, tzw. zamulenia. Nieco większe wymagania ma
pietruszka naciowa, której liście najlepiej rosną w temperaturze powietrza 10 12�C, a podło\
a
8 12�C. Pomieszczenie nale\
y regularnie i intensywnie wietrzyć. Wymagania świetlne
pietruszki naciowej równie\
są niewielkie. Pietruszkę naciową nale\
y podlewać trzy-,
czterokrotnie częściej ni\
korzeniową. Wilgotność powietrza powinna wynosić około 75%.
Pędzenie rabarbaru
Rabarbar pędzi się bez dostępu do światła i dlatego mo\
na wykorzystać miejsca pod
stołami w szklarni, zaś w inspektach zasłonić okna matą lub deskami. Jeśli rabarbar pędzi się
w inspektach na zbiór wczesny, wówczas nale\
y zastosować podkład grzejny i przykryć go
10 cm warstwą ziemi. Zewnętrzne ściany skrzyni trzeba obło\
yć obornikiem. Jeśli zaś
rabarbar pędzi się na zbiór póz
niejszy, wtedy nie stosuje się podkładu grzejnego, ani nie
obkłada skrzyń obornikiem. Plon rabarbaru z pomieszczeń ogrzewanych uzyskuje się
w styczniu, lutym, zaś z pomieszczeń nie ogrzewanych kwietniu. Okres produkcji trwa 4 5
tygodni. Do pędzenia rabarbaru u\
ywa się dwu- trzyletnich karp, które nale\
y wykopać
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
jesienią i zadołować dość płytko bez przykrycia. Okrycie jest konieczne, gdy temperatura
obni\
y się do 2�C. Pędzenie rozpoczyna się po upływie około 4 tygodni. Karpy układa się
blisko siebie na jednym poziomie, przykrywa 5 8 cm warstwą ziemi i wypełnia nią wolne
przestrzenie między roślinami.
Okrycie stosuje się, gdy temperatura obni\
y się do 2�C. Po upływie około 4 tygodni
u\
ywa się tych karp do pędzenia, układając je blisko siebie na jednym poziomie. Przykrywa
się je 5 8 cm ziemi i wypełnia nią wolne przestrzenie między roślinami.
Wymagania środowiskowe: Temperatura 12 15�C, zaś na początku pędzenia mo\
e być nieco
wy\
sza, umiarkowana wilgotność gleby i powietrza, umiarkowane ale regularne podlewanie
i intensywne wietrzenia pomieszczenia. Okres produkcji trwa 4 5 tygodni.
Pędzenie selera korzeniowego i naciowego
Rośliny przeznaczone do pędzenia muszą być zdrowe, dlatego nale\
y usunąć zwiędnięte,
z\
ółknięte, stare liście i uszkodzone korzenie. Seler naciowy mo\
e być wykorzystany do
pędzenia w całości lub jego piętka pozostała po wycięciu liści. Mo\
na wykorzystać te\

odrosty po uprzednim przycięciu liści, które wraz z niewielkim kawałkiem piętki łatwo się
ukorzeniają. Seler mo\
e być pędzony w glebie w skrzynkach, wiadrach, pojemnikach, na
stołach albo w zagonach tunelu lub szklarni.
Wymagania środowiskowe: Optymalna temperatura do pędzenia selera wynosi 10 20�C,
rośliny nale\
y podlewać rzadko, ale obficie i unikać zwil\
ania liści. Najlepiej zastosować
nawadnianie kropelkowe, podsiąkowe lub bruzdowe. Seler ma du\
e wymagania glebowe oraz
pokarmowe i dlatego nale\
y stosować podło\
e o pH zbli\
onym do 6,5, bogate w składniki
mineralne, oraz o du\
ej zasobności w substancje organiczne. Rośliny nale\
y dokarmiać
niskoprocentowymi roztworami nawozów mineralnych, które zawierają wiele składników.
Nale\
y utrzymywać odpowiednią temperaturę pomieszczenia, zapobiegać występowaniu
chorób grzybowych oraz zwalczać mszyce i mączlika szklarniowego.
Pędzenie szczypiorku
Przed pędzeniem szczypiorku nale\
y skrócić okres jego spoczynku do 4 6 tygodni
stosując ciepłe kąpiele kępek w wodzie o temperaturze 35 40�C przez 12 16 godzin.
Pędzenie szczypiorku trwa od 3 do 6 tygodni i mo\
na je prowadzić od grudnia do wiosny
w dwóch, trzech cyklach. Zimą wykorzystuje się do pędzenia ogrzewane szklarnie, zaś
wiosną ogrzewane lub nieogrzewane tunele foliowe. Kępy szczypiorku sadzi się w rozstawie:
na stołach 10 x 10 15 cm, pod stołami 15 x 15 30 cm, 50 60 kępek na 1 m�. Skrzynie
i doniczki wypełnia się podło\
em organicznym, które powinno być częściowo pobrane
z miejsca, w którym szczypiorek rósł poprzednio, np. z pola.
Wymagania środowiskowe: Do pędzenia szczypiorku odpowiednia jest temperatura
powietrza w granicach 20 22�C przez 2 pierwsze tygodnie pędzenia. Następnie nale\
y
temperaturę obni\
yć do 14 16�C. Optymalna temperatura do pędzenia szczypiorku wynosi
16 18�C, wymagane jest pełne naświetlenie. Podło\
e mo\
na wzbogacić odkwaszonym torfem
wysokim, trocinami lub korą drzew iglastych. Szczypiorek nale\
y regularnie podlewać,
utrzymywać właściwą temperaturę i wilgotność. Roślina ta nie wymaga zabiegów
ochronnych przeciwko szkodnikom i chorobom.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.5.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polega pędzenie warzyw?
2. W jaki sposób pędzi się cebulę?
3. Jakie znasz metody pędzenia cykorii sałatowej?
4. Jakie są wymagania środowiskowe cykorii sałatowej?
5. Jakie są wymagania środowiskowe pietruszki korzeniowej i naciowej?
6. Jak pędzi się rabarbar i jakie są jego wymagania środowiskowe?
7. Jak pędzi się seler korzeniowy i naciowy?
8. Jak pędzi się szczypiorek i jakie są jego wymagania środowiskowe?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównaj technologie pędzenia cykorii z okrywą i bez okrywy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.5.1. w poradniku dla ucznia),
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) określić warunki niezbędne do pędzenia cykorii,
4) określić niezbędne zabiegi przygotowujące cykorie do pędzenia,
5) zaproponować zabiegi (od przygotowania do pędzenia, do zbioru i przygotowaniu do
sprzeda\
y kończąc) dla obydwu sposobów,
6) porównać ró\
nice między nimi,
7) określić wyposa\
enie pomieszczeń do pędzenia,
8) określić kiedy łatwiej jest pędzić bez okrywy, a kiedy z okrywą,
9) zredagować notatkę,
10) przedstawić wyniki swojej pracy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 cykoria,
 ilustracje i plansze na temat pędzenia,
 prezentacja multimedialna na temat sposobów pędzenia warzyw,
 materiały piśmiennicze.
Ćwiczenie 2
Przygotuj do pędzenia następujące gatunki warzyw: cebula, cykoria sałatowa, pietruszkę,
rabarbar, selera, szczypiorek. Następnie wybierz jeden z nich i przeprowadz
proces pędzenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.5.1. w poradniku dla ucznia),
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) określić cechy warzyw, które mo\
na wykorzystać do pędzenia,
4) rozpoznać warzywa,
5) wskazać jakie czynności nale\
y wykonać podczas przygotowania ich do pędzenia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
6) wykonać je dla wskazanej rośliny,
7) przedstawić wyniki pracy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 poszczególne gatunki warzyw do pędzenia,
 pojemniki do pędzenia warzyw,
 narzędzia nó\
i łopata,
 podło\
e i po\
ywka w miarę potrzeb.
Ćwiczenie 3
Porównaj metodę tradycyjną i hydroponiczną pędzenia cykorii.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.5.1. w poradniku dla ucznia),
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) określić cechy cykorii przeznaczonej do pędzenia,
4) opisać zasady jej pędzenia metodą tradycyjną i hydroponiczną,
5) określić ró\
nice w wyposa\
eniu pomieszczeń,
6) określić, od czego zale\
y wybór metody pędzenia,
7) przedstawić wnioski i uzasadnić.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 korzenie cykorii,
 ilustracje i plansze,
 przybory do pisania.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić warunki środowiskowe do pędzenia warzyw pod osłonami?
2) przygotować odpowiednie pomieszczenia do pędzenia warzyw?
3) przygotować warzywa do pędzenia?
4) przeprowadzić pędzenie warzyw?
5) porównać metodę tradycyjną i hydroponiczną pędzenia cykorii?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.6. Uprawa grzybów
4.6.4. Materiał nauczania
Najpopularniejszym grzybem uprawianym w Polsce jest pieczarka.
Uprawa pieczarki  przygotowanie podło\
a
Najczęściej uprawia się pieczarkę dwuzarodnikową (a w miesiącach letnich czasem
czterozarodnikową) na specjalnie przygotowanym podło\
u z obornika końskiego. Poza
podło\
em naturalnym stosuje się podło\
a sztuczne, takie jak słoma pszenna lub \
ytnia
z dodatkami organicznymi. Pieczarki mają du\
ą wartość od\
ywczą. Zawiera 4,9% białka,
0,2% tłuszczu, 3,6% węglowodanów, sole mineralne (zawierające między innymi fosfor,
potas, chlor, sód, \
elazo) i witaminy B1, B2, B6, C, D, H. Wartość kaloryczna 100 g wynosi
160 190 J. Podziemną częścią pieczarki jest grzybnia składająca się z białych nitkowatych
strzępek przerastających podło\
e. Strzępki łączą się tworząc zgrubienia, z których wyrastają
owocniki będące częścią jadalną pieczarki. Składają się one z trzonu i kapelusza. Początkowo
trzon jest szerszy od kapelusza, jednak w miarę wydłu\
ania trzonu wzrasta szerokość
kapelusza, który stopniowo się rozchyla. Brzeg kapelusza jest zrośnięty z trzonem za
pośrednictwem cię\
kiej błony zwanej velum. Na skutek rozchylania się kapelusza velum pęka
i na jego spodniej powierzchni ukazują się blaszki z zarodnikami.
Warunki do uprawy pieczarek
Światło  pieczarka nie zawiera chlorofilu, z tego powodu nie jest ono niezbędne do
uprawy. Brak dostępu naturalnego światła w pieczarkarni ułatwia utrzymanie równomiernej
temperatury.
Temperatura  zapewniająca najszybszy wzrost grzybni wynosi 25�C, a w czasie wzrostu
zarodników 16-18�C. Dla ochrony przed występowaniem chorób korzystniej jest utrzymywać
temperaturę 15 17�C. W temperaturze powy\
ej 20�C szybko rośnie trzon, a kapelusz staje się
cienki. Pieczarki uprawiane w temperaturze 10�C są cię\
kie i mięsiste, ale nieliczne.
Optymalna zawartość wody wynosi około 65 75%, a wilgotność powietrza około 95%.
Grzybnia wymaga utrzymania prawidłowego poziomu wilgotności, dlatego istotne jest
właściwe jej nawadnianie. Nadmiar wody niszczy grzybnię, zaś niedobór hamuje jej wzrost.
Zró\
nicowana wilgotność podło\
a i grubość okrywy mogą spowodować nierównomierne
pojawianie się owocników. Zbyt suche podło\
e i zbyt wysoka temperatura powodują
zahamowanie wzrostu małych owocników.
W trakcie uprawy rozkładające się podło\
e wydziela ró\
ne gazy (głównie CO2). Gdy
zawartość ich wynosi około 0,2% następuje nienormalny wzrost, a przy 5% wzrost zostaje
całkowicie zatrzymany.
Pieczarki uprawia się w halach, które powinny zapewniać:
 utrzymanie temperatury w zakresie od 12 25�C,
 wymianę powietrza,
 utrzymanie wilgotności 75 95%,
 jest zabezpieczone przed wystąpieniem wody gruntowej, z opadów lub cieków,
 mo\
na utrzymać higienę.
W pieczarkarni najczęściej uprawa odbywa się na półkach ustawionych rusztowaniach na
wysokość co 60 cm, z zachowaniem odległości 100 cm od sufitu. Ze względu bezpieczeństwa
oświetlenie zasilane jest prądem o natę\
eniu 24V.
Podło\
e przygotowuje się w trzech etapach  I. preparowanie obornika w pryzmach, które
jest jego niepełnym rozkładem, II. pasteryzacja, III. dojrzewanie podło\
a. Przygotowanie
podło\
a mo\
e się odbywać na zewnątrz, w specjalnie do tego celu przygotowanym
pomieszczeniu lub w wyznaczonym miejscu w pieczarkarni, np. pod wiatą, najlepiej na
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
betonowej posadzce. Obornik koński układa się w pryzmy o wysokości 2 m i szerokości
1,8 m, a następnie zwil\
a wodą aby równomiernie się zagrzał pod wpływem drobnoustrojów
powodujących rozwój mikroflory bakteryjnej. Drobnoustroje mezofilne podgrzewają obornik
do temperatury 40 45�C, a następnie bakterie termofilne zwiększają temperaturę pryzmy do
około 70�C. W procesie macerowania obornika następuje utrata około połowy jego masy
organicznej i dlatego po ka\
dym jej przerobieniu wielkość pryzmy się zmniejsza. W oborniku
końskim zachodzą procesy mikrobiologiczne i termiczne wywoływane przez drobnoustroje.
Przemiany te prowadzą do powstania składników przyswajalnych dla grzybni pieczarek, ale
ju\
nie dla innych grzybów. Drobnoustroje rozkładają obornik na dwutlenek węgla i składniki
mineralne. Rozkład składników organicznych z udziałem tlenu powoduje gromadzenie się
kompleksu lignino-humusowego zawierającego du\
e ilości azotu wykorzystywane przez
pieczarkę. W zale\
ności od głębokości w poszczególnych warstwach pryzmy obornika
zachodzą zró\
nicowane procesy mikrobiologiczne i dlatego trzeba ją 3 5 krotnie przerabiać,
aby procesy te zachodziły dość równomiernie. Nale\
y w tym celu regulować wilgotność
obornika i sprawdzać jego temperaturę. Spadek temperatury, oznacza, \
e tlen zawarty
w powietrzu został zu\
yty w procesach mikrobiologicznych i zostały one ograniczone. Wtedy
nale\
y po raz kolejny przerobić pryzmę. Jeśli zaś przez kolejne 2 dni temperatura utrzymuje
się w granicach 60�C, wówczas obornik trzeba jeszcze raz przerobić. Pryzmy nie nale\
y zbyt
mocno ubijać, poniewa\
nadmierne zbicie obornika utrudnia dostęp powietrza. W wyniku
procesu fermentacji, prawidłowo przygotowane podło\
e powinno mieć barwę jasnobrunatną,
słoma musi być błyszcząca i elastyczna do tego stopnia, ze po zgnieceniu powraca do
pierwotnego stanu i mo\
na ją rozrywać z lekkim oporem. Z podło\
a powinny wyciekać
krople wody i wydzielać się słaba woń obornika lub amoniaku.
Procedura preparowania podło\
y sztucznych ze słomy lub pochodzących z innych
oborników jest podobna jak z obornika końskiego, z tym, \
e słabiej się nagrzewają i czas
preparowania wynosi około jednego miesiąca. Pryzmę zaś nale\
y przerabiać 4 5 razy
częściej.
Metody preparowania podło\
y
Metoda tradycyjna stosowana według schematu: 0-5-9-13 (15-16), w którym cyfry
oznaczają terminy prac. W dniu 0 nale\
y uło\
yć pryzmę dodając wodę, 4 kg mocznika lub
100 kg pomiotu kurzego na 1t obornika. Pryzmę przerabia się po raz pierwszy w 5 dniu,
dodając 15 kg gipsu i uzupełniając wodę, a drugi raz w 9 dniu dodając 15 kg kredy na 1t
obornika. W 13 dniu nale\
y sprawdzić jakość podło\
a i jeśli jest dobra, mo\
na je zawiez
ć do
pieczarkarni, a je\
eli nie to trzeba pryzmę jeszcze raz przerobić i pozostawić do fermentacji
na 2 3 dni.
Metoda krótkiej fermentacji słu\
y preparowaniu obornika naturalnego lub sztucznego przez
10 dni, które przebiega według schematu: 0-2-5-7 lub 0-4-8-10. W dniu 0 układa się
pryzmę, a w dniach 2 i 5 lub 4 i 8 wykonuje się pierwsze i drugie przerabianie. Dzień 7 lub 10
przeznacza się na napełnianie skrzynek podło\
em, albo układaniem go na półkach
pieczarkarni. Podczas nawil\
ania obornika wodą na 1t obornika dodaje się 10 kg suszonej
krwi lub 100 kg pomiotu kurzego, albo 10 kg odpadów browarnianych. Podczas ostatniego
lub przedostatniego przerabiania pryzmy nale\
y dodać 25 kg gipsu na 1 t obornika. Podło\
e
powinno wydzielać silny zapach amoniaku, mieć ciemnobrązowy kolor, być lepkie, tłuste,
a słoma musi być błyszcząca i elastyczna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Zakładanie uprawy
W pieczarkarni podło\
e układa się w półokrągłe, albo płaskie zagony na półkach lub
napełnia się nim skrzynki. Zagony płaskie powinny mieć następujące wymiary: 120 140 cm
szerokości, 30 cm wysokości w chłodniejszych pomieszczeniach, zaś w ogrzewanych
15 20 cm. Suche podło\
e ubija się mocniej, zaś wilgotniejsze słabiej. Podło\
e na zagony
wy\
sze układa się warstwami mocno je udeptując lub ubijając. Między zagonami zostawia się
przejścia o szerokości 35 40 cm. Podło\
e na półkach układa się tak jak na płaskich zagonach.
Skrzynki natomiast trzeba napełniać równomiernie wilgotnym podło\
em. Na 1 m�
powierzchni uprawy w skrzynkach lub w zagonach płaskich potrzeba 80 120 kg podło\
a.
Pasteryzacja podło\
a
Pasteryzacja (II faza fermentacji, przegrzanie, wypacanie) polega na zagrzaniu podło\
a parą
wodną do temperatury 55 59�C i utrzymaniu jej przez pewien czas. Pasteryzacja poprawia
właściwości biologiczne i fizjologiczne podło\
a poprzez wyparowanie nadmiaru wody
i amoniaku, niszczy szkodniki i patogenów chorobotwórcze. Stworzenie odpowiednich
warunków dla powstania i rozwoju mikroflory sprzyja zarazem wzrostowi grzybni i wpływa
na podwy\
szenie plonu nawet o 50%.
Pasteryzacja biologiczna polega na uło\
eniu dość grubej warstwy podło\
a na zagonach,
które zagrzewają się ponownie pod wpływem działania drobnoustrojów. Temperatura
pomieszczenia powinna stopniowo wzrastać i po 24 godzinach wynosić 55 59�C. Nale\
y
utrzymać ją przez następne 12 24 godziny i zadbać o cyrkulację powietrza między półkami
oraz skrzynkami. Kolejny etap to stopniowe dojrzewanie podło\
a trwające 3 4 dni, poniewa\

od tego zale\
y pozytywny efekt pasteryzacji. Pasteryzacji biologicznej poddaje się podło\
a
krótko fermentowane, silnie zagrzewające się. Schładzanie podło\
a następuje poprzez
wietrzenie pomieszczenia i utrzymywanie wilgotności powietrza, aby nie dopuścić do jego
wysuszenia.
Pasteryzacja parą wodną polega na działaniu na podło\
e parą wodną o niskim ciśnieniu
i zwykle u\
ywa się w tym celu kotła niskoprę\
nego i rur z otworami. Wydajność kotła
powinna wynosić 1 kg pary na godzinę na 1 mł pomieszczenia. Pasteryzację parą wodną
mo\
na przeprowadzić w miejscu uprawy lub w przypadku skrzynek w specjalnym
pomieszczeniu do pasteryzacji podło\
a. Na początku wpuszcza się parę tak mocno, aby
podło\
e zagrzało się do odpowiedniej temperatury, a potem zmniejsza się jej siłę, aby nie
przegrzać podło\
a. Pasteryzacja trwa przez 12 24 godziny w temperaturze 55 59�C i podczas
tego procesu trzeba wymusić cyrkulację powietrza, ale nie nale\
y wietrzyć pomieszczenia.
Podczas pasteryzacji właściwej osiągnięta temperatura 56�C powinna utrzymać się do 20
godzin, aby temperatura podło\
a wzrastała o 1�C co godzinę do poprzedniej temperatury
powietrza. Następnie wpuszcza się niewielką ilość powietrza, aby temperatura obni\
ała się
o 1 2�C na dobę, a podło\
e dojrzewało (kondycjonowało). Cały proces pasteryzacji trwa 6
10 dni.
W inny sposób przebiega pasteryzacja podło\
a preparowanego przez krótki czas, gdy\

pomieszczenie ogrzewa się parą lub za pomocą centralnego ogrzewania, do osiągnięcia przez
podło\
e temperatury 45�C, która samoistnie, pod wpływem działania drobnoustrojów wzrasta
bez ogrzewania do 60�C. Powietrze nale\
y mieszać stosując jego niewielką wymianę, aby
zawartość tlenu wynosiła 15 20% i utrzymywać jego pełną wilgotność. Po 2 3 dniach
pasteryzacji z podło\
a ulatnia się całkowicie amoniak. Następnie podło\
e się chłodzi do
temperatury odpowiedniej dla wzrostu grzybni.
Grzybnia
Do uprawy pieczarki stosuje się grzybnię wyprodukowaną w warunkach laboratoryjnych.
Uzyskuje się ją ze zbioru zarodników z plennych pieczarek i wysiewa się na po\
ywkę
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
agarową, zawierającą cukry, makro- i mikroskładniki. Po dwóch tygodniach zarodniki
kiełkują przerastając po\
ywkę i tworzą grzybnię mateczną. W laboratorium grzybnia ta jest
rozmna\
ana wegetatywnie na wyjałowionym podło\
u z obornika i po miesiącu przerasta ona
podło\
e. Powstaje wówczas albo handlowa grzybnia nawozowa, albo handlowa grzybnia
ziarnista wyhodowana na podło\
u z ziarna pszenicy. Do uprawy towarowej u\
ywa się świe\
ej
grzybni ziarnistej. Świe\
a, dobrej jakości grzybnia musi mieć wiele delikatnych strzępków
i wydzielać przyjemny charakterystyczny zapach. Jeśli grzybnia ma grube strzępki i jest
zaka\
ona szkodliwymi grzybami, wówczas nie mo\
e być u\
ywana do uprawy pieczarki.
Odmiany pieczarek ró\
nią się pod względem wielkości, kształtu, barwy owoców,
wra\
liwością na warunki środowiskowe, długością plonowania. Owocniki wszystkich odmian
mogą być spo\
ywane bezpośrednio, jeśli są świe\
e lub u\
ywane jako surowiec przemysłowy
na susz.
Szczepienie grzybni
Grzybnię nawozową metodą tradycyjną szczepi się punktowo unosząc nieco podło\
e
i wkładając jej niewielki kawałek (wielkości orzecha włoskiego) na głębokość 3 5 cm
w rozstawie 20 25 x 10 25. Miejsce, w które została posadzona grzybnia ugniata się,
a podło\
e wyrównuje i mocno ubija. Następnie przykrywa się je folią lub ciągle
utrzymywanymi w wilgotności gazetami dla lepszego rozrastania się grzybni. Na zagonach
półokrągłych grzybnię sadzi się tylko na jej bokach, a nie na wierzchu. Metodą mieszania
mo\
na szczepić grzybnię ziarnistą i rozdrobnioną świe\
ą grzybnię nawozową. Grzybnię
nale\
y rozsiać na powierzchni i wymieszać z górną warstwą podło\
a. Stosując metodę
intensywną nale\
y wymieszać grzybnię z całym podło\
em. Metoda mieszana pozwala na
szybsze opanowanie podło\
a przez grzybnię.
Zabiegi pielęgnacyjne grzybni
Na szybkie rozrastanie się grzybni istotny wpływ mają równomierna i odpowiednio
wysoka temperatura, tj. 25�C i wilgotność podło\
a oraz pomieszczenia 95%. Aby utrzymać
taki poziom wilgotności, nale\
y polewać przejścia wodą lub wpuszczać do pomieszczenia
parę o bardzo niskim ciśnieniu. Takie warunki środowiskowe nale\
y utrzymywać od
momentu zaszczepienia grzybni a\
do jej rozrastania się. Pieczarkarnię trzeba wietrzyć
kilkakrotnie na dobę, zwykle przez kilka minut. Po upływie doby grzybnia powinna zacząć
wydawać nowe, puszyste, delikatne strzępki. W trakcie rozrastania się grzybni podło\
e
zmienia barwę z ciemnobrązowej na rudawą. Nieodpowiednio przygotowane i pasteryzowane
podło\
e nie zmienia barwy, zaś z grzybni wyrastają białe strzępki, albo nie rośnie ona wcale.
Okrywa
Po rozrośnięciu się grzybni nale\
y podło\
e przykryć 5 6 cm warstwą okrywy w postaci
ziemi lub mieszanki sporządzonej np. z ró\
nych rodzajów ziemi, gliny, piachu, \
u\
lu,
mielonej cegły, kory, torfu niskiego i wysokiego. Okrywa utrzymuje prawidłową wilgotność
podło\
a i stwarza dobre warunki do owocowania grzybni. Nakłada się ją po 7 14 dniach
licząc od momentu zdjęcia z podło\
a folii lub papieru, kiedy jest ono przerośnięte grzybnią.
Właściwie przygotowana okrywa powinna posiadać skład mechaniczny zapewniający du\
ą
pojemność wodną, przepuszczalność powietrza i gazów z podło\
a. Okrywa nie powinna
wywoływać du\
ych zmian w wilgotności podło\
a, nie mo\
e się zaskorupiać na skutek
podlewania, poniewa\
wpływałoby to niekorzystnie na wzrost grzybni i formowanie się
owocników. Przed nało\
eniem okrywy trzeba ją zdezynfekować termicznie lub chemicznie,
poniewa\
mo\
e ona zawierać szkodniki i być z
ródłem wielu chorób, np. białej czy suchej
zgnilizny. Skuteczną metodą jest dezynfekcja termiczna parą wodną o temperaturze 60�C
przez 8 12 godzin. Odczyn okrywy po dezynfekcji powinien wynosić około 7,5pH, zaś jej
wilgotność 60 70%. Po nało\
eniu okrywy trzeba utrzymać tę samą lub zbli\
oną temperaturę
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
podło\
a, jaka była przed jej nało\
eniem. Kiedy grzybnia będzie przerastać okrywę, wówczas
nale\
y szybko obni\
yć temperaturę, co zahamuje dalszy rozwój wegetatywny grzybni, obni\
y
stę\
enie dwutlenku węgla i wpłynie korzystnie na tworzenie się owocników. Zahamowanie
rozwoju owocników mo\
e być spowodowane zbyt mokrą okrywą, zbyt suchym podło\
em i za
wysoką temperaturą. Grzybnia mo\
e tworzyć tzw. stromę  zbitą, twardą masę strzępek
w okrywie.
Pieczarki mogą być uprawiane na podło\
u z obornika końskiego. Jednak znacznie
powszechniej do uprawy stosuje się podło\
e zastępcze, wykonane ze słomy, obornika
kurzego, domieszki gipsu i wody. W celu uzyskania takiego podło\
a, mieszanina surowców
poddawana jest procesom fermentacji i pasteryzacji. Schłodzone podło\
e po pasteryzacji
mieszane jest z grzybnią wybranek rasy pieczarki, a następnie prasowane w bloki ( kostki )
i obciągane folią, zabezpieczającą je przed kontaktem z otoczeniem. W takiej postaci trafia
ono do hal uprawowych, gdzie  kostki układane są ściśle na regałach uprawowych. Po
usunięciu górnej warstwy folii powierzchnię podło\
a nale\
y wyrównać i przykryć warstwą
papieru w celu zabezpieczenia go przed wysychaniem i infekcją. Od tego momentu
rozpoczyna się faza rozrostu grzybni w podło\
u, która trwa około 14 dni. Optymalne warunki
dla tej fazy to: temp. podło\
a od 24 do 25�C, wilgotność względna powietrza ponad 95%,
stę\
enie CO2 ponad 3000 ppm, temp. powietrza właściwa dla utrzymania wymaganej
temperatury podło\
a (około 20�C). Papier powinien być ciągle wilgotny, co uzyskuje się
poprzez regularne zraszanie. Utrzymaniu właściwej temperatury podło\
a sprzyja odpowiednio
regulowana cyrkulacja powietrza w hali. Prawidłowo przerośnięte podło\
e przykrywa się
warstwą ziemi okrywowej o grubości około 5 cm, której pH wynosi 7,3 7,5. Zabieg ten jest
warunkiem niezbędnym dla uzyskania owocników. Okrywa wykonana jest najczęściej z torfu
wysokiego o znacznej mineralizacji lub torfu niskiego (bądz
te\
mieszaniny ró\
nych torfów),
odkwaszonego węglanem wapnia (CaCO3) lub wapnem defekacyjnym. Oprócz stworzenia
właściwego środowiska do wiązania owocników pieczarki, stanowi ona równie\
rezerwuar
wody dla plonującej uprawy. Grzybnia z podło\
a wrasta w okrywę opanowując ją w tempie
3-4 mm na dobę. Podczas wrastania grzybni okrywę intensywnie nawadnia się podając
łącznie około 12-20 l wody na m2 uprawy. Faktyczna ilość oraz wielkość dziennych dawek
wody uzale\
niona jest od ilości i wilgotności podło\
a, jego aktywności oraz ilości
i wilgotności nało\
onej okrywy. W fazie tej, która trwa około 9 11 dni zale\
y zapewnić
uprawie podobne parametry mikroklimatu jak podczas rozrostu grzybni w podło\
u.
Począwszy od 5-6 dnia wrastania nale\
y ograniczyć jednak intensywność cyrkulacji
powietrza w hali i podnieść o około 2�C jego temperaturę, w celu uniknięcia przedwczesnego
wiązania owocników. Właściwą temperaturę podło\
a uzyskujemy wówczas w du\
ej mierze
zwiększonymi dawkami wody podczas podlewania. Gdy grzybnia wrośnie na 3/4-4/5
grubości okrywy nale\
y zakończyć podlewanie a następnie zaleca się wykonanie  czesania .
Zabieg ten polega na oderwaniu okrywy od podło\
a, delikatnym jej rozdrobnieniu oraz
wymieszaniu w celu uzyskania równomiernego rozmieszczenia w niej grzybni. Przez kolejne
2-3 dni czesania nale\
y doprowadzić do zregenerowania się (odbudowania) porozrywanej
grzybni. Nale\
y zredukować do minimum cyrkulację powietrza w hali i nieznacznie podnieść
jego temperaturę. W celu skrócenia okresu przerastania grzybni w okrywie o 5-7 dni mo\
na
wykonać zabieg zwany  cacingiem . Polega on na wymieszaniu okrywy po jej nało\
eniu
z grzybnią lub dobrze przerośniętym podło\
em. Pozwala to na szybkie i równomierne
przerośnięcie okrywy w całym jej przekroju oraz eliminuje zabieg czesania i okres regeneracji
grzybni. Gdy okrywa jest ju\
prawidłowo przerośnięta nale\
y przerwać rozwój wegetatywny
grzybni i zmusić ją do przejścia w fazę generatywną czyli spowodować jej plonowanie.
Zabieg ten, nazywany  szokiem , jest efektem radykalnej zmiany parametrów mikroklimatu
hali uprawnej. Polega on na stopniowym (2-3 dni) obni\
aniu temperatury powietrza do
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
17 18�C i podło\
a do 20 21�C oraz na szybkim obni\
aniu stę\
enia CO2 w powietrzu do
poziomu 1000 1600 ppm poprzez intensywne wietrzenie i zwiększoną cyrkulację powietrza
w hali. Po zakończeniu szoku, w okresie tworzenia owocników, nale\
y obni\
yć równie\

wilgotność powietrza do 91 92%. Gdy zawiązki są ju\
uformowane (po około 6-7 dniach od
rozpoczęcia szoku) nale\
y ponownie obni\
yć wilgotność powietrza do około 87%. Uzyskane
w ten sposób wartości podstawowych parametrów klimatu hali uprawowej są wielkościami
optymalnymi dla niemal całego okresu plonowania i z niewielkimi, okresowymi
odchyleniami powinny być rygorystycznie utrzymywane do końca uprawy. Pieczarki plonują
rzutami, które następują po sobie w odstępach tygodniowych i trwają 2-4 dni. Rozciąganie
rzutu jest zjawiskiem na ogół korzystnym i po\
ądanym. Zale\
y od całego szeregu zabiegów
agrotechnicznych i pewnej, niewielkiej manipulacji poszczególnymi składnikami
mikroklimatu hali uprawowej. Pierwszy i z reguły największy rzut (ponad 10 kg/m2)
rozpoczyna się po około 11 dniach od rozpoczęcia szoku. Wielkości kolejnych rzutów
sukcesywnie maleją. Z ekonomicznie uzasadnione, przyjmuje się zbieranie 3 do 4 rzutów
z jednej uprawy. Głównym zabiegiem agrotechnicznym wykonywanym w okresach między
zbiorami jest nawadnianie uprawy w ilościach zbli\
onych do schematu na rysunku 1.
Podstawowy wpływ na wielkość i jakość uzyskiwanych plonów pieczarek, oprócz jakości
u\
ytych do uprawy surowców, ma prawidłowe i terminowe wykonywanie zabiegów
agrotechnicznych oraz rygorystyczne utrzymywanie na optymalnym poziomie wszystkich
parametrów mikroklimatu hali uprawowej. Jednym w pełni skutecznym sposobem
zapewnienia optymalnych warunków uprawy jest wyposa\
enie hal uprawowych w sterowany
automatycznie system klimatyzacji.
Zbiór pieczarki
Od momentu ukazania się pierwszych owocników do osiągnięcia przez nie dojrzałości
upływa 7 10 dni. Najwięcej dojrzałych do zbioru pieczarek, tzw. rzutów pojawia się
w pierwszych trzech tygodniach plonowania. Pieczarki nale\
y zbierać zanim osiągną one
pełną dojrzałość fizjologiczną, przed rozerwaniem lelum okrywającego dolną część
kapelusza. Pieczarkę zbiera się ujmując ją za kapelusz i delikatnie wykręcając z podło\
a.
No\
em odcina się koniec trzonu z resztkami grzybni i okrywy. Chore pieczarki i odpady
nale\
y usuwać z pieczarkarni. Plon mo\
na uznać za dobry, jeśli z 1 m� w 60-dniowej uprawie
przy 20 cm grubości warstwy podło\
a uzyskuje się 12 16 kg, bardzo dobry to 18 20 kg, zaś
zadowalający to 8 10 kg.
Higiena uprawy
Najbardziej skutecznym środkiem do odka\
ania pieczarkarni jest para wodna, którą
wpuszcza się do podło\
a, aby osiągnęło ono temperaturę co najmniej 80�C. Taką temperaturę
nale\
y utrzymać przez około 8 10 godzin, a po 24 godzinach pomieszczenie trzeba
przewietrzyć, usunąć podło\
e, a podłogi oraz półki umyć wodą. Narzędzia oraz skrzynki
trzeba umyć i odkazić chemicznie lub termicznie. Pomieszczenie i miejsca składowania
obornika równie\
powinny być odka\
ane w ten sposób. Warto pamiętać, \
e głównym z
ródłem
patogenów chorobotwórczych oraz owadów mogą być: podło\
e, okrywa, nieszczelne drzwi
i okna oraz prądy powietrzne, nale\
y więc zadbać o ich szczególną higienę.
4.6.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Z jakich etapów składa się proces przygotowania podło\
a do uprawy pieczarek?
2. Na czym polega preparowanie obornika końskiego?
3. Jak przebiega proces preparowania podło\
a poszczególnymi metodami?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
 4. Gdzie i jak przebiega produkcja grzybni?
5. Jak nale\
y szczepić grzybnię i jakich wymaga ona zabiegów pielęgnacyjnych?
6. Jak nakłada się okrywę i jakie powinna mieć właściwości?
7. Jak zbiera się pieczarki?
8. Na czym polega utrzymanie higieny w pieczarkarni?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj przygotowanie podło\
a w gospodarstwie, bez konieczności dodawania obornika
końskiego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.6.1. w poradniku dla ucznia),
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) określić typy podło\
y,
4) wskazać ich składniki,
5) wska\
warunki w jakich jest przygotowane,
6) określ postępowania w celu otrzymania podło\
a do zastosowania na półkach
w pieczarkarni,
7) określić cechy dobrego podło\
a,
8) przedstawić projekt uzasadniając przyjęte rozwiązania.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- materiały informacyjne o podło\
ach pieczarek,
- film o ich produkcji,
- plansze,
 przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
Opracuj projekt produkcji pieczarek, uwzględniając jej poszczególne etapy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.6.1. w poradniku dla ucznia),
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) obejrzeć film o produkcji pieczarki,
4) określić etapy produkcji pieczarki,
5) opracować projekt uprawy i sporządzić harmonogram prac,
6) określić warunki panujące w czasie poszczególnych etapów,
7) zaprezentować projekt i uzasadnić przyjęte rozwiązania.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- materiały informacyjne o podło\
ach pieczarek,
- film o ich produkcji,
- plansze,
 przybory do pisania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić warunki do fermentacji i pasteryzacji podło\
a?
2) dokonać oceny jakości podło\
a?
3) zaplanować poszczególne etapy produkcji pieczarki?
4) zdefiniować cacing?
5) określić termin i sposób zbioru pieczarek?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do ka\
dego zadania dołączone są 4 mo\
liwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiązanie testu masz 35 min.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
-
-
-
- zestaw zadań testowych,
-
-
-
- karta odpowiedzi.
-
-
-
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Podwójne oszklenie boków ma za zadanie
a) ograniczyć straty ciepła.
b) ograniczyć parowanie.
c) zapobiecpękaniu szyb.
d) ograniczyć dostęp osób postronnych.
2. Ogórek w temperaturze +12�C
a) wytwarza większą masę organiczną.
b) obficie wią\
e zawiązki.
c) ma zatrzymany wzrost.
d) obficie kwitnie.
4. Niski tunel stosuje się do uprawy
a) pomidorów szklarniowych.
b) ogórków.
c) sałaty
d) papryki.
4. Zacienianie stałe szklarni polega na
a) zało\
eniu przesuwnych \
aluzji.
b) pomalowaniu oszklenia specjalnymi farbami zacieniającymi, kredą, wapnem lub
gliną.
c) pomalowaniu oszklenia tylko kredą lub wapnem.
d) nało\
eniu na oszklenie materiału z tworzyw sztucznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
5. Bardzo korzystne warunki uprawy ogórka tworzy metoda
a) w workach.
b) w glebie.
c) na zagonach.
d) na wałach obornika.
6. Betokson słu\
y do
a) hormonizacji.
b) zwalczania chorób grzybowych.
c) zwalczania chorób bakteryjnych.
d) zwalczania przędziorków.
7. Wymagania pokarmowe roślin to
a) ilość makroelementów dostarczana roślinie w czasie jej wzrostu.
b) ilość składników mineralnych pobieranych przez roślinę w okresie wegetacji.
c) ilość wody pobierana przez roślinę w okresie wegetacji.
d) ilość światła dostarczana roślinie w trakcie jej wzrostu.
8. Aby ocenić dojrzałość papryki nale\
y
a) ścisnąć ją przy szypułce.
b) ścisnąć ją w połowie długości owocu.
c) ucisnąć szypułkę.
d) pociągnąć owoc ku górze.
9. Do nawo\
enia podstawowego dla 1 mł podło\
a torfowego dawka N wynosi 260 mg/l,
saletrą amonową (zawiera 34,5% N) potrzeba
a) około 126 g nawozu.
b) około 567 g nawozu.
c) około 457 g nawozu.
d) około 754 g nawozu.
10. Uprawa warzyw w cylindrach sprawia, \
e plon jest
a) wczesny i obfity.
b) dosyć wysoki.
c) niewielki i opóz
niony.
d) póz
ny i obfity.
11. Opis metody uprawy:  Jest to uprawa bez u\
ycia podło\
a, na stołach, zagonach, rynnach,
przez które ciągle przepływa roztwór po\
ywki dotykając korzeni roślin. Ta metoda
wymaga precyzyjnego systemu dostarczającego nawozów mineralnych oraz aparatury
pomiarowej i dozującej po\
ywkę o właściwym składzie, dostosowaną do wymagań roślin
i warunków świetlnych uprawy odnosi się do
a) uprawy torfowo-wodnej.
b) uprawy tacowo-kontenerowej.
c) cienkowarstwowych kultur przepływowych.
d) uprawy w workach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
12. W uprawie roślin pod osłonami rozwojowi i rozprzestrzenianiu się chorób roślin
warzywnych sprzyjają takie czynniki środowiska jak
a) wysoka temperatura pomieszczenia, du\
a wilgotność powietrza, zagęszczenie roślin.
b) niska wilgotność powietrza i wysoka temperatura.
c) du\
a zawartość składników pokarmowych w podło\
u.
d) zbyt niskie nawadnianie.
13. Na pora\
onych liściach, pędach i owocach roślin ukazują się ciemniejące plamy koloru
jasnobrunatnego. Na plamach tych pojawia się puszysty nalot grzybni i zarodników.
Zaatakowane tą chorobą pędy odłamują się, zaś na owocach przy szypułce pojawiają się
wodniste plamy z puszystym nalotem to objawy
a) zgnilizny twardzikowej.
b) opadania zawiązków.
c) szarej pleśni.
d) niepaso\
ytniczego więdnięcia roślin.
14. Brunatna plamistość liści pomidora jest pochodzenia
a) fizjologicznego (nieinfekcyjnego).
b) grzybowego.
c) bakteryjnego.
d) wirusowego.
15. Na częste występowanie mączniaka rzekomego kapustnych ma wpływ
a) zbyt du\
ą wilgotność podło\
a.
b) zbyt niską wilgotność powietrza.
c) wysoki odczyn pH gleby.
d) niską temperaturę i zbyt wysoką wilgotność powietrza.
16. Muchówka mająca około 3 mm długości o zielono-brązowym odwłoku i czarnym
tułowiu, której larwy \
erują w glebach torfowych przy szyjce korzeniowej niszcząc
korzeń oraz na młodych korzeniach pora\
onych przez choroby to
a) mszyca.
b) ziemiórka.
c) miniarka ciepłolubna.
d) wciornastek.
17. Metoda pędzenia cykorii polegająca na układaniu jej korzeni pod lekkim skosem
w pojemnikach wypełnionych wodą do wysokości 6 8 cm, gdzie temperatura wody mo\
e
być o 2�C wy\
sza od temperatury powietrza wynoszącej 15 20�C jest metodą
a) pędzenia hydroponicznego w wodzie stagnującej.
b) pędzenia hydroponicznego w wodzie bie\
ącej.
c) pędzenia metodą tradycyjną.
d) pędzenia bez okrywy.
18. Pędzenie szczypiorku uwarunkowane jest czynnikami środowiskowymi takimi jak
a) stosowanie zabiegów ochronnych przeciwko chorobom i szkodnikom.
b) utrzymanie temperatury powietrza w granicach 10 12�C.
c) utrzymanie optymalnej temperatury powietrza 16 18�C, pełnego naświetlenia
i podlewania.
d) zapewnienie niepełnego naświetlenia i wietrzenia pomieszczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
19. Na szybkie rozrastanie się grzybni w uprawie pieczarek mają wpływ
a) temperatura 25�C i wilgotność podło\
a oraz pomieszczenia  95%.
b) temperatura 15�C i wilgotność podło\
a oraz pomieszczenia  60%.
c) temperatura 35�C i wilgotność podło\
a oraz pomieszczenia  70%.
d) temperatura 20�C i wilgotność podło\
a oraz pomieszczenia  80%.
20. Czesanie to
a) wyrównywanie powierzchni gleby i zagonów.
b) niszczenie patogenów w pieczarkarni.
c) odrywanie i mieszanie i odwracanie okrywy.
d) odrywanie okrywy od podło\
a i jej rozdrabnianie w celu równomiernego
przerośnięcia przez grzybnię.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko...............................................................................
Uprawa roślin warzywnych pod osłonami
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedzi Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
6. LITERATURA
1. B�hmig F.: 600 rad z warzywnictwa. PWRiL, Warszawa 1991
2. Burdajewicz S, Glaser T.: Ochrona warzyw gruntowych. PWRiL, Warszawa 1987
3. Dobrakowska-Kopecka Z.: Warzywnictwo. PWRiL, Warszawa 1999
4. Dobrzański A.: Ochrona warzyw przed chwastami. PWRiL, Warszawa 1999
5. Gensler A. Warzywnictwo. Format  AB, Warszawa 1997
6. Kołota E., Orłowski M., St. Bac St., Biesiada A.: Podstawy ogrodnictwa WSiP, Warszawa
2000
7. Legańska Z., Balcerzak J.: Warzywnictwo. Hortpress, Warszawa 2000
8. Pudelski T.: Uprawa warzyw pod osłonami. PWRiL, Warszawa 1992
9. Siwek P.: Warzywa pod folią i włókniną. Hortpress, Warszawa 2004
10. Starck J. R.: Uprawa i nawo\
enie roślin ogrodniczych. PWRiL, Warszawa 1997
11. Szudyga K.: Uprawa pieczarek. Hortpress, Warszawa 2005
Czasopisma specjalistyczne:
 Hasło ogrodnicze
 Owoce Warzywa Kwiaty
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52