293014414

gruntownej zmiany całej struktury amerykańskiej myśli ekonomicznej, wskazuje wyraźnie na początkową podrzędność problemu miejsca i roli ekonomiki instytucjonalnej. Z dzisiejszej perspektywy warto zwrócić uwagę na trzy ważne fakty - przetrwania samego podejścia instytucjonalnego w ekonomii, odrodzenia się „starego” i równoległej ekspansji „nowego” nurtu ekonomiki instytucjonalnej, a zwłaszcza - pojawienia się tej doktryny w Europie i Azji.

Można zaryzykować tezę, że przetrwanie głównej idei - ogromnej roli instytucji w procesie ewolucji społecznej i gospodarczej - zawdzięczamy trzem wybitnym uczonym, z których pierwszy uznawany jest za mistrza szkoły z Texasu, a pozostali zasłużyli na miano ąuasi-instytucjonalistów, a raczej autsajderów nie deklarujących jednoznacznego przypisania do istniejących struktur myśli ekonomicznej. Przypomnę pewne fakty dotyczące interesującej nas kwestii.

Przywódcą szkoły z Texasu był Clarence Edwin Ayres (1891-1972), absolwent University of Chicago, filozof i ekonomista, który przez 30 lat (1930-68) był wykładowcą na University of Texas w Austin, sprawiając władzom uczelni wiele kłopotów ze względu na głoszone poglądy ideologiczne. W licznych publikacjach, zwłaszcza w obszernej Teorii postępu ekonomicznego (The Theory of Economic Progress, 1944) i w rozprawie W kierunku rozumnego społeczeństwa (Toward a Reasonabłe Society, 1962), sugestywnie przedstawił swoją interpretację ewolucji, w której współuczestniczą dwa rodzaje zachowań -technologiczny i ceremonialny. Instytucje i całe światy techniki i gospodarki wypełniają wielki system kultury, w którym kształtuje się wartość społeczna i bardziej ograniczona wartość cenowa. Ayres twierdził, że zawsze występuje instytucjonalne opóźnienie (lag), bowiem na drodze postępu technologicznego opór stawiają odziedziczone instytucje społeczno-ekonomiczne.

Inaczej niż Veblen, który przychylał się do poglądu o biernej roli instytucji społecznych, i bliżej koncepcji Commonsa, Ayres rozwijał swoją koncepcję ewolucji w ogólnym kierunku rozumnego i wysoce kreatywnego społeczeństwa. Wizję takiego społeczeństwa kreślił na podstawie koniecznej integracji filozofii i ekonomii, etyki i działalności gospodarczej, w której poczesne miejsce powinna zajmować instytucja planowania społecznego. Ostrzej niż Veblen, akceptujący w znacznej mierze kulturalny i moralny relatywizm, usiłował Ayres identyfikować wartości moralne jako pochodne technologicznego continuum, tj. sumy ludzkich kwalifikacji i narzędzi. Opierając się na takiej przesłance, Ayres opowiadał się za polityką preferującą postęp techniczny i wysoką produkcję. Ostre dyskusje i zacięta walka z władzami swojej uczelni nie pozwoliły zapomnieć

0    istnieniu heterodoksyjnej myśli instytucjonalnej.

Do przetrwania ekonomiki instytucjonalnej przyczynił się w znacznym stopniu także Gunnar Karl Myrdal (1898-1987), przedstawiciel nie tylko liczącej się w nauce Szkoły szwedzkiej, ale także aktywny działacz Organizacji Narodów Zjednoczonych, laureat Nagrody Nobla (1974). Jury podkreśliło nie tylko jego wkład do teorii pieniądza i cyklu koniunkturalnego, ale także wnikliwość analizy współzależności zjawisk gospodarczych, społecznych i instytucjonalnych. Można to przyjąć jako ważny sygnał - przekroczenie przez ekonomikę instytucjonalną barier amerykańskich, wejście do krajów skandynawskich, Europy

1    - do niezwykle aktualnej problematyki trzeciego świata.

Pierwszy etap kariery naukowej Myrdala zapowiadał sukcesy akademickie. Jako profesor uniwersytetu w Sztokholmie mógł rozwijać badania teoretyczne, z których powstała książka pt. Element polityczny w rozwoju teorii ekonomicznej (The Political Element in the Development of Economic Theory, 1930). Analizując rozwój kolejnych doktryn ekonomicznych, podkreślał wpływ macierzy instytucjonalnej, znaczenie warstwy normatywnej w kształtowaniu systemów społeczno-gospodarczych. Od lat 30-ych Myrdal staje się działaczem politycznym nie tylko w Szwecji, lecz także jako przedstawiciel ONZ w skali międzynarodowej. Mógł zatem w praktyce opowiedzieć się po stronie

19