skanuj0013

ale także opisano dynamikę zachowań grupowych, zwłaszcza w tekście zmiany nieformalnej struktury izolowanej grupy (wg kryteri lubienia) (Rockwell i wsp., 1976).

(2) Naturalne sytuacje deprywacji

(a)    Samotność (osamotnienie) jest wynikiem „odgrodzenia” rierą fizyczną (np. ściany), psychologiczną (zamknięcie się w so¹ bądź socjologiczną (język, normy grupowe) od środowiska zewnę nego. Przykładem odosobnienia w sensie fizycznym może być prz^-czony wcześniej opis eksperymentu antarktycznego admirała By zamkniętego w lodowej „Stacji Bolling” lub też zjawisko tzw. odosob nienia wysokościowego, które przeżywają piloci balonów lub samol* tów na dużych wysokościach.

Wiele interesujących danych na temat osamotnienia dostarczaj obserwacje dotyczące izolacji społecznej grup etnicznych na emigracji* Barierą jest w tym przypadku odmienny język i kultura.

Odrębnym problemem, o dużej doniosłości społecznej jest samot* ność dzieci odseparowanych od normalnego środowiska wycho wawczego. Barierą jest w tym przypadku np. kalectwo (ślepota, głu chota i inne) (Jezierska, 1963). Podobny problem samotności lud: w podeszłym wieku łączy się z tzw. znieczulicą moralną, będącą przyczyną całkowitej izolacji od rodziny bądź zbyt drastycznego ograniczenia zadań (Susułowska, 1989).

(b)    Deprywowane środowiska wychowawcze obejmują zarówn* takie instytucje wychowawcze, jak żłobki, domy dziecka, jak i tzwi domy spokojnej starości. Istotą stresu, który generują te instytucje jes' deprywacja wielu ważnych dla życia i rozwoju potrzeb psychicznych oraz brak gratyfikacji uczuciowej. Przykładem negatywnego oddziaływania tego typu stresu deprywacji jest chociażby opisywana w literaturze przedmiotu tzw. choroba sieroca (Przetacznikowa, 1967).

(c)    Izolacja szpitalna - dostarcza wielu danych sugerujących, Żd sam pobyt w szpitalu z powodu deprywacji wielu ważnych potrzeb psychicznych i społecznych ma charakter stresowy, niezależnie od choroby. Tak np. obserwacje pacjentów unieruchomionych w łóżku po operacjach, zwłaszcza okulistycznych zaćmy, dostarczają danych, żer ludzie ci reagują na ten rodzaj stresu (unieruchomienie i odcięcie od bodźców wzrokowych) zaburzeniami nastroju, obniżeniem sprawności myślenia oraz tzw. żywą wyobraźnią, przyjmującą często postać halucynacji lub innego typu zaburzeń zmysłowych.

Szczególnie szybko i z dużą intensywnością pojawiają się powyższe zaburzenia u pacjentów unieruchomionych w respiratorach (tzw. żelaznych płucach). Jak wiadomo, bodźce wzrokowe, słuchowe i kine-stetyczne są w respiratorze zredukowane do minimum, tak jak w klasycznych eksperymentach z deprywacją sensoryczną. Stąd też opisane wcześniej reakcje na tak ostry stres deprywacji sensorycznej są wyraźne i powodują po kilkunastu dniach pobytu w respiratorze nie tylko halucynacje wzrokowe i słuchowe, ale także objawy derealizacji i depersonalizacji. Jak stwierdził Swartz (1960), utrzymywanie z pacjentami stałego kontaktu werbalnego może znacznie złagodzić stres deprywacji i zmniejszyć radykalnie owe objawy psychopatologiczne.

Potwierdzają to również obserwacje nad pacjentami psychiatrycznymi, przebywającymi w szpitalu przez znaczną część swojego życia. Tak np. między innymi K. Jankowski (1970) stwierdził w badaniach nad schizofrenikami chronicznymi, że niektóre objawy zaliczane do (zw. osiowych w schizofrenii są także efektem długotrwałej izolacji szpitalnej. Dotyczy to takich objawów jak np. stępienie uczuć, powolność, bezradność itp. Część z tych objawów można było zredukować po przeniesieniu pacjentów ze szpitali zamkniętych do klinik nerwic i poddaniu ich psychoterapii, terapii zajęciowej oraz ćwiczeniom sportowym i rekreacyjnym.

(3) Deprywacja i izolacja przymusowa

(a) Obozy koncentracyjne. Względnie wyczerpującej charakterystyki tego typu stresu deprywacji wielu fundamentalnych potrzeb fizjologicznych, psychicznych i społecznych dokonał w polskiej literaturze K. Godorowski (1985), psycholog, a wcześniej więzień hitlerowskich obozów koncentracyjnych, figumjący w spisie pod numerem P 4460.

Autor charakteryzuje pobyt w obozie koncentracyjnym z jego bezterminowością, jako bytowanie w warunkach długotrwałych, ekstremalnie trudnych sytuacji stresowych i deprywacji. Do elementów stresu deprywacji zalicza: „oderwanie od dotychczasowego środowiska, zerwanie z rodziną i dotychczasowym kręgiem kulturowo-obyczajowym, z językiem ojczystym, z całym dotychczasowym zespołem schematów

201