41

Zadaniem badacza jest nic tylko uważne słuchanie opowieści, ale także drobiazgowe obserwowanie zachowań niewerbalnych badanego. Takie stany, jak mrużenie oczu. łapanie sie za głowę, załamywanie rak. czeste sięganie po papierosa stanowią dodatkowe źródło informacji o jego stosunku do opowiadanych treści. Podobnie moment wprowadzania dygresji, powroty do opowiedzianych wcześniej wątków, zmiany intonacji głosu, zmiany w zakresie swobody wyrażania myśli, połączone z treścią wypowiedzi, dostarczają materiału do późniejszych analiz, jakich dokonuje badacz.

Materiał z wywiadu narracyjnego poddaje się szczegółowej analizie, która przebiega w trzech fazach:

•    Formalne spisanie treści narracji. Badacz dosłownie spisuje nagraną historię, uwzględniając także własne pytania, wtrącenia i reakcje. Na opis ten nanosi wyniki obserwacji poczynionych podczas słuchania wypowiedzi badanego. Najczęściej czyni to na marginesie strony, zapisując np., że w danym momencie badany ujawniał oznaki szczególnego ożywienia i rozweselenia. Jeszcze w tej fazie następuje wstępna analiza wykrywająca albo przypadkowość. albo jakieś prawidłowości pojawiania się tych dodatkowych oznak werbalnych lub niewerbalnych (zmiany intonacji, mimika itd.).

W jednym z analizowanych przeze mnie wywiadów osoba badana (nauczycielka liceum) systematycznie przerywała narrację w chwili, gdy zaczynała mówić o epizodycznym okresie swojej dodatkowej pracy w szkole podstawowej. Prawidłowość tę zauważyłem dopiero na etapie omawianej analizy wstępnej. Ponieważ jednak całość narracji nie była dla mnie zrozumiała w pełni, chciałem poznać przyczynę przerywania tego wątku, prosząc osobę badaną o jeszcze jedną sesję dotyczącą jej pracy w szkole podstawowej. Dzięki tej dodatkowej sesji wyjaśniły się moje wątpliwości.

Główny trzon pierwszej fazy zasadza się jednak na analizie formalnej, która ma doprowadzić do wyłonienia wydarzeń, przeżyć subiektywnych oraz dokonań. Wydarzenia są uniwersalnym elementem każdej biografii i rozgrywają się w różnych sferach życia (osobistej, intymnej, rodzinnej, zawodowej, edukacyjnej, związanej ze środowiskiem pracy, z przyjaciółmi itd.). Przyporządkowanie wydarzeń do tych sfer przygotowuje materiał narracyjny do dalszych analiz. Wydarzenia wywołują przeżycia: emocje, uczucia, refleksje. Osoba badana komunikuje je w języku subiektywnym, z którego niekiedy można odczytać ich intensywność, dynamikę i stopień zaangażowania. Dokonania są traktowane jako szeroko rozumiane wytwory jednostki (materialne bądź niematerialne) czy ważne w perspektywie życia rezultaty jej działania.

•    Strukturalny opis tekstu narracji. Teraz badacz próbuje łączyć wydarzenia z przeżyciami i dokonaniami, jedne epizody z innymi itd. Wykrywanie struktury biografii jest zadaniem bardzo trudnym, lecz ważącym na losach całej analizy. Należy bowiem zrozumieć związki pomiędzy elementami całej biografii, poznać skutki wydarzeń dla sfery psychicznej, skutki reakcji