BadaniaMarketKaczmarczyk5

lów. Poza pewnymi wyjątkami, zdania powinny być jak najkrótsze i najprostsze. Zadaniem badacza jest sformułowanie pytania tak, aby wszyscy respondenci zrozumieli je jednakowo. Jednoznaczność pytania osiąga się przez zwrócenie szczególnej uwagi na dobór odpowiedniego słownictwa, sugestywność i emocjonalność w zdaniu, bezpośredniość i pośredniość pytań, jednoznaczność zbioru alternatyw oraz punkt odniesienia '".

Dobór słownictwa. Wyrazy lub frazy w pytaniu należy dostosować do poziomu i rodzaju wykształcenia respondentów, a w przypadku próby niejednorodnej — do grupy o najniższym wykształceniu. Wyrazy specjalistyczne dobrze jest bliżej wyjaśnić za pomocą ilustracji lub przykładu. Zdania należy budować prosto i zwięźle, aby dokładnie i jednoznacznie było wiadomo, o co chodzi. W wyniku dobrania słownictwa może powstać pewna liczba pytań równoważnych. Decyzję wyboru jednego z nich można pozostawić do etapu testowania kwestionariusza próbnego, który może być sprawdzany w kilku wersjach. Znaczenie dobom słownictwa i jego zrozumienia pokazuje przykład 3.5.

Przykład 3.5

JAK FORMUŁOWAĆ ZROZUMIAŁE DLA RESPONDENTA

PYTANIA?

Jednym z podstawowych warunków formułowania pytań kwestionariuszowych jest to, aby każdy respondent rozumiał dane pytanie jednakowo, zgodnie z intencją badacza. „Warunek ten może się wydawać prosty i oczywisty. Praktyka uczy nas jednak, źe jego realizacja wcale nie jest łatwa i wymaga sporej wyobraźni. W badaniach prowadzonych w latach siedemdziesiątych badanym zadano pytanie, czy robotnicy w ich zakładzie pracy są solidarni. Większość badanych odpowiedziała Iwierdząco. Dopiero w dalszej części wywiadu okazało się, że respondenci (...) termin solidarni rozumieli jako solidnie pracujący. Badanie, o którym mowa. miało charakter próbny: jego celem było m.in. sprawdzenie rozumienia terminów i tylko dlatego nieporozumienie z solidarnością wyszło na jaw. Gdyby jednak nie wyszło na jaw i badacz zinterpretowałby wyniki zgodnie ze swoim rozumieniem terminu solidarność, wyniki byłyby kompletnie niezgodne z rzeczywistością! (...) Jak wskazują wyniki ostatnich badań, do terminów bynajmniej nie tak powszechnie rozumianych należą nawet tak popularno, jak aborcja czy inflacja”.

Źródło: PB. Szlabirtski, F. Szlabińsk , j\v.

Wyczerpujący i przystępnie opracowany przegląd zagadnień omawiających tc problemy zawiera napisany przez P.B. Sztahińskiego i F. Sztabińskicgo artykuł pod tytułem Kto pyta lei błądzi („Rzeczpospolita" z 15 lipca 1993).

105