skanuj0013

ale także opisano dynamikę zachowań grupowych, zwłaszcza w k tekście zmiany nieformalnej struktury izolowanej grupy (wg kryteri lubienia) (Rockwell i wsp., 1976).

(2) Naturalne sytuacje deprywacji

(a)    Samotność (osamotnienie) jest wynikiem „odgrodzenia” rierą fizyczną (np. ściany), psychologiczną (zamknięcie się w sob' bądź socjologiczną (język, normy grupowe) od środowiska zewnę" nego. Przykładem odosobnienia w sensie fizycznym może być prz czony wcześniej opis eksperymentu antarktycznego admirała B zamkniętego w lodowej „Stacji Bolling” lub też zjawisko tzw. odoso nienia wysokościowego, które przeżywają piloci balonów lub samol tów na dużych wysokościach.

Wiele interesujących danych na temat osamotnienia dostarczaj obserwacje dotyczące izolacji społecznej grup etnicznych na emigracji* Barierą jest w tym przypadku odmienny język i kultura.

Odrębnym problemem, o dużej doniosłości społecznej jest samotł ność dzieci odseparowanych od normalnego środowiska wycłr wawczego. Barierą jest w tym przypadku np. kalectwo (ślepota, głu chota i inne) (Jezierska, 1963). Podobny problem samotności lu w podeszłym wieku łączy się z tzw. znieczulicą moralną, będącą przyczyną całkowitej izolacji od rodziny bądź zbyt drastycznego ograniczenia zadań (Susułowska, 1989).

(b)    Deprywowane środowiska wychowawcze obejmują zarówn" takie instytucje wychowawcze, jak żłobki, domy dziecka, jak i tzwi domy spokojnej starości. Istotą stresu, który generują te instytucje jes' deprywacja wielu ważnych dla życia i rozwoju potrzeb psychicznych oraz brak gratyfikacji uczuciowej. Przykładem negatywnego oddziaływania tego typu stresu deprywacji jest chociażby opisywana w literaturze przedmiotu tzw. choroba sieroca (Przetacznikowa, 1967).

(c)    Izolacja szpitalna - dostarcza wielu danych sugerujących, żd sam pobyt w szpitalu z powodu deprywacji wielu ważnych potrzeb psychicznych i społecznych ma charakter stresowy, niezależnie od choroby. Tak np. obserwacje pacjentów unieruchomionych w łóżku po operacjach, zwłaszcza okulistycznych zaćmy, dostarczają danych, żff ludzie ci reagują na ten rodzaj stresu (unieruchomienie i odcięcie od bodźców wzrokowych) zaburzeniami nastroju, obniżeniem sprawności myślenia oraz tzw. żywą wyobraźnią, przyjmującą często postać halucynacji lub innego typu zaburzeń zmysłowych.

Szczególnie szybko i z dużą intensywnością pojawiają się powyższe zaburzenia u pacjentów unieruchomionych w respiratorach (tzw. żelaznych płucach). Jak wiadomo, bodźce wzrokowe, słuchowe i kine-stetyczne są w respiratorze zredukowane do minimum, tak jak w klasycznych eksperymentach z deprywacją sensoryczną. Stąd też opisane wcześniej reakcje na tak ostry stres deprywacji sensorycznej są wyraźne i powodują po kilkunastu dniach pobytu w respiratorze nie tylko halucynacje wzrokowe i słuchowe, ale także objawy derealizacji i depersonalizacji. Jak stwierdził Swartz (1960), utrzymywanie z pacjentami stałego kontaktu werbalnego może znacznie złagodzić stres deprywacji i zmniejszyć radykalnie owe objawy psychopatologiczne.

Potwierdzają to również obserwacje nad pacjentami psychiatrycznymi, przebywającymi w szpitalu przez znaczną część swojego życia. Tak np. między innymi K. Jankowski (1970) stwierdził w badaniach nad schizofrenikami chronicznymi, że niektóre objawy zaliczane do tzw. osiowych w schizofrenii są także efektem długotrwałej izolacji szpitalnej. Dotyczy to takich objawów jak np. stępienie uczuć, powolność, bezradność itp. Część z tych objawów można było zredukować po przeniesieniu pacjentów ze szpitali zamkniętych do klinik nerwic i poddaniu ich psychoterapii, terapii zajęciowej oraz ćwiczeniom sportowym i rekreacyjnym.

(3) Deprywacja i izolacja przymusowa

(a) Obozy koncentracyjne. Względnie wyczerpującej charakterystyki tego typu stresu deprywacji wielu fundamentalnych potrzeb fizjologicznych, psychicznych i społecznych dokonał w polskiej literaturze K. Godorowski (1985), psycholog, a wcześniej więzień hitlerowskich obozów koncentracyjnych, figurujący w spisie pod numerem P 4460.

Autor charakteryzuje pobyt w obozie koncentracyjnym z jego bezterminowością, jako bytowanie w warunkach długotrwałych, ekstremalnie trudnych sytuacji stresowych i deprywacji. Do elementów stresu deprywacji zalicza: „oderwanie od dotychczasowego środowiska, zerwanie z rodziną i dotychczasowym kręgiem kulturowo-obyczajowym, z językiem ojczystym, z całym dotychczasowym zespołem schematów

201