3236691874

2 Rozdział I. Zagadnienia ogólne

§ 1. Pojęcie, istota oraz wartości bezpieczeństwa narodowego

Pojęcie bezpieczeństwa jest jednym z najczęściej używanych terminów w języku dyplomacji i polityki. Definicje leksykalne identyfikują bezpieczeństwo z pewnością, zabezpieczeniem i wskazują, że oznacza ono brak zagrożenia oraz ochronę przed zagrożeniem¹. Z kolei według Słownika tenninów z zakresu psychologii dowodzenia i zarządzania (s. 17) - bezpieczeństwo jest stanem, który daje poczucie pewności i gwarantuje tak jego zachowanie, jak i szansę na doskonalenie. Jest to jedna z podstawowych potrzeb człowieka, odznaczająca się brakiem ryzyka utraty czegoś, co człowieka szczególnie ceni. Stąd wyróżnia się m.in. bezpieczeństwo globalne, regionalne, narodowe; bezpieczeństwo militarne, polityczne, społeczne; bezpieczeństwo fizyczne, psychiczne, socjalne; bezpieczeństwo strukturalne i personalne.

W znaczeniu ogólnospołecznym bezpieczeństwo obejmuje zaspokojenie potrzeb: istnienia, przetrwania, pewności, stabilności, całości, tożsamości (identyczności), niezależności, ochrony poziomu i jakości życia. Bezpieczeństwo, będąc ze swej istoty naczelną potrzebą człowieka i - szerzej - grup społecznych, jest zarazem podstawową potrzebą państw i systemów międzynarodowych, a jego brak wywołuje niepokój i poczucie zagrożenia. Jest to tzw. egzystencjalna potrzeba wyrastająca z obiektywnych warunków bytowania narodów i z relacji pomiędzy nimi. Potrzeba ta stwarza przesłanki dążeń do jej zaspokojenia. Przechodząc od fazy aspiracyjnej do realizacyjnej, potrzeby egzystencjalne poszczególnych państw i systemów międzynarodowych stają się interesami egzystencjalnymi. Takimi właśnie interesami stają się potrzeby bezpieczeństwa².

W świetle powyższego nadrzędność bezpieczeństwa nad innymi dziedzinami jest dość szczególna, albowiem jest wartością, której osiąganie stanowi powinność elementarną, stojącą ponad różnorakimi społeczno-ekonomicznymi, historycznymi i kulturowymi przejawami aktywności społecznej. Co zaś istotne, bezpieczeństwo posiada charakter interdyscyplinarny i utylitarny, nie może i nie powinno być rozpatrywane jako wartość odrębna od innych³.

Dla większego zrozumienia pojęcia bezpieczeństwa wydaje się być użyteczne wyodrębnienie jego trzech wymiarów: podmiotowego, przedmiotowego i procesualnego (perspektywicznego). Przy czym w wymiarze podmiotowym oznacza ono pewność istnienia i przetrwania danego uczestnika życia społecznego; w wymiarze przedmiotowym - pewność jego stanu posiadania (w tym tożsamości)

1

   R. Zięba, Pojęcie i istota bezpieczeństwa państwa w stosunkach międzynarodowych. Sprawy Międzynarodowe 1989, Nr 10, s. 49-50.

2

   J. Kukułka, Bezpieczeństwo a współpraca europejska: współzależności i sprzeczności interesów. Sprawy Międzynarodowe 1982, Nr 7, s. 32.

3

   W. Kitler, Podstawowe kategorie bezpieczelistwa narodowego, [w:] W. Kitler,A. Skrobacz, Bezpieczeństwo ludności cywilnej. Pojęcie, organizacja i zadania w czasie pokoju, kryzysu i wojny, Warszawa 2010, s. 12.