PwTiR013

24 Rozdział 1

wspólnotowe, orzecznictwo sądowe, zwyczaje oraz wartości tkwiące u podstaw funkcjonowania Unii.

Źródła prawa UE dzielą się na źródła prawa pierwotnego i pochodnego. Do tych pierwszych zalicza się traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej, traktaty akcesyjne oraz tzw. ogólne zasady prawa. Wśród traktatów założycielskich wyjątkową rolę spełnia Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, zawarty w 1957 r. w Rzymie i stąd zwany Traktatem Rzymskim, oraz Traktat o Unii Europejskiej, podpisany w pierwotnej wersji w Maastricht w 1992 r. W traktatach założycielskich Wspólnot Europejskich tkwią tzw. ogólne zasady prawa, które są formułowane w toku orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości (ETS). Zalicza się do nich prawa podstawowe jednostek (w tym wolność gospodarczą) oraz takie zasady, jak równości, demo-kratyzmu, pewności prawa, proporcjonalności, jawności oraz szereg zasad

0    charakterze proceduralnym (np. zakaz ponownego postępowania w tej samej sprawie). Taką ważną zasadą jest również zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego wobec prawa państw członkowskich. Z tej zasady nadrzędności prawa UE wynikają obowiązki organów legislacyjnych państw członkowskich, w tym Polski, polegające na konieczności usuwania z krajowych systemów prawa norm prawnych sprzecznych z prawem wspólnotowym. Konsekwencją jest zakaz uchwalania krajowych aktów normatywnych sprzecznych z prawem UE.

Źródła prawa pochodnego (wtórnego) UE są bardzo zróżnicowane. Należą do nich wydawane przez Parlament Europejski wspólnie z Radą, Radę Unii oraz Komisję Europejską rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie. Szczególne znaczenie mają rozporządzenia, które porównuje się do ustaw w krajowych systemach prawa. Rozporządzenia mają abstrakcyjny charakter

1    mogą znaleźć zastosowanie w nieokreślonej liczbie przypadków (ogólne zastosowanie). Obowiązują one w całości i są stosowane bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich UE. Prawo wewnętrzne tych państw musi być dostosowane do rozporządzeń wspólnotowych. Niekiedy w tych rozporządzeniach są upoważnienia do wydawania aktów normatywnych przez organy Wspólnot Europejskich lub organy ustawodawcze państw członkowskich. Trzeba stwierdzić, że rozporządzenia wspólnotowe są środkiem ujednolicenia prawa na terytorium całej UE. Stanowią one wyraz daleko sięgającej ingerencji prawodawcy wspólnotowego w systemy prawa państw członkowskich.

Zupełnie inny charakter niż rozporządzenia mają dyrektywy. Są one stanowione na podstawie upoważnień przez określone organy Wspólnot Europejskich i mają specyficzny charakter. Dyrektywy są skierowane wyłącznie do państw członkowskich UE, wymagając od nich podjęcia środków koniecznych do osiągnięcia określonych w dyrektywach celów. Każda dyrektywa określa wymagany rezultat bez przesądzania środków oraz sposobów jego osiągnięcia. Organy krajowe mają pozostawioną swobodę wyboru form i środków realizacji tych celów. Poszczególne państwa same więc decydują, jak wyznaczone cele zrealizować. Toteż występuje znaczne zróżnicowanie środków służących do wykonania dyrektyw, co pozwala na uwzględnienie cech specyficznych występujących w danym państwie. Dyrektywy są więc bardzo elastyczną metodą harmonizacji prawa państw członkowskich UE.

Dyrektywy są wydawane przez Radę lub Komisję Europejską, przy współudziale Parlamentu Europejskiego w wypadkach określonych Traktatem ustanawiającym Wspólnotę Europejską. Najczęściej dyrektywy nie są zbyt szczegółowo formułowane. Na ogół w tego rodzaju akcie jest oznaczony termin, do którego określony daną dyrektywą cel powinien być zrealizowany. Kontrolę wykonania przez państwa dyrektyw sprawuje Komisja Europejska, ale jej kompetencje w razie opóźnień w ich realizacji ograniczają się do wszczęcia postępowania o uznanie, że państwo członkowskie UE nie wypełniło określonych obowiązków wynikających z prawa wspólnotowego. W razie niewykonania dyrektyw orzecznictwo ETS uznało, że obywatele państw członkowskich UE mają prawo wnieść powództwo do sądu z odpowiednimi żądaniami odszkodowawczymi, które mogą wtedy odwoływać się bezpośrednio do ustaleń danej dyrektywy. Należy stwierdzić, że dyrektywy stanowią od lat skuteczny środek realizacji polityki ochrony konsumenta we Wspólnotach Europejskich, obejmującej także dziedzinę turystyki i powiązanego z nią transportu.

Całkowicie różnią się od dyrektyw tzw. zalecenia (nazywane też czasem rekomendacjami). Zalecenia nie mają charakteru normatywnego i są pozbawione mocy wiążącej. Ich znaczenie polega głównie na wyrażeniu stanowiska w określonej sprawie wraz z postulatami co do postępowania adresatów tego rodzaju aktu. Najczęściej zalecenia są wydawane przez Komisję Europejską i kierowane do państw członkowskich UE, które powinny wziąć je pod uwagę, żeby nie narazić się na krytykę innych członków Unii i jej organów. Takie akty prawne mogą też być wydawane przez Radę UE. Adresatami tych aktów mogą być nie tylko państwa członkowskie UE i organy wspólnotowe, ale również osoby fizyczne i prawne oraz inne podmioty prawa. Zalecenia są wydawane w takich sytuacjach, gdy Rada i Komisja Europejska nie mogą wydać innego rodzaju aktów prawnych, a chcą wpłynąć na postępowanie ich adresatów.

Natomiast decyzje jako źródła prawa UE zwykle nie mają ogólnego charakteru. Ich adresatami mogą być państwa członkowskie, przedsiębiorstwa lub inne podmioty prawa. Tego rodzaju akty występują np. w dziedzinach regulowanych przez prawo konkurencji. Ponadto w prawie pochodnym Unii Europejskiej występują także różne inne akty, jak uchwały, rezolucje, deklaracje, programy itp., mające swoisty charakter. Stanowią one tzw. miękkie prawo wspólnotowe (soft law) i zwykle nic wiążą adresatów. Takie akty mogą być wyrazem określonej polityki wspólnotowej Unii. Odrębne miejsce w prawie pochodnym UE zajmują umowy międzynarodowa zawierane przez Wspólnoty, często