PwTiR016

30 Rozdział 1

(np. koncesje, zezwolenia, decyzje o zwolnieniu od podatku) oraz orzeczenia sądowe konstytutywne (np. wyrok orzekający rozwód). Jeżeli dane orzeczenie sądowe lub akt administracyjny ma charakter deklaratoryjny i nie powoduje powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego, to nie jest zdarzeniem prawnym. Z natury rzeczy akty normatywne nie są zdarzeniami prawnymi, lecz źródłami prawa.

1.12.    Domniemania prawne

Ustalenie stanu faktycznego przez organ stosujący prawo może nieraz natrafić na duże trudności. Rozwiązaniu tych problemów służy instytucja domniemań prawnych. Obowiązujące prawo przewiduje w określonych przez siebie sytuacjach przyjęcie wniosku o istnieniu pewnego trudnego do udowodnienia faktu na podstawie innego bezspornego lub udowodnionego faktu. Jest to więc wnioskowanie o jednych faktach na podstawie innych faktów, mające ustawowe podstawy i tym różniące się od domniemań faktycznych, wysnuwanych często w życiu codziennym na podstawie doświadczenia życiowego. Przykładem domniemania prawnego może być przewidziane przez kodeks rodzinny i opiekuńczy z 1964 r. domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż jego matki, jeżeli dziecko to urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia. Domniemania tego jednak nie stosuje się w razie narodzin dziecka po upływie 300 dni od orzeczenia separacji. Należy podkreślić, że domniemania prawne najczęściej mogą być obalone dowodem przeciwnym. Są to tzw. domniemania usuwalne. Czasem jednak prawo nie dopuszcza możliwości przeprowadzenia dowodu przeciwnego i wówczas mamy do czynienia z domniemaniem nieusuwalnym (np. wynikające z prawa przewozowego domniemanie zaginięcia przesyłki, która nie została wydana odbiorcy w ciągu 30 dni od upływu terminu przewozu).

1.13.    Kolizja norm prawnych

Kolizja norm prawnych ma miejsce wówczas, gdy określony stosunek społeczny jest odmiennie uregulowany przez dwie lub więcej norm prawnych, a więc gdy dyspozycje lub sankcje tych norm nie pokrywają się ze sobą. Taka kolizja może zachodzić w dwóch płaszczyznach: w czasie lub w przestrzeni. Aby później wydane normy prawne nie kolidowały z normami wcześniejszymi, nowo wydany akt normatywny powinien zawierać tzw. klauzule derogacyjne. Są to przepisy ustalające, które dotychczas obowiązujące normy prawne, czy wręcz całe akty normatywne tracą moc obowiązującą z chwilą wejścia w życie nowych regulacji prawnych. W braku takich klauzul do rozstrzygnięcia kolizji norm prawnych pod względem czasu jest stosowana zasada, że prawo nie dzia-la wstecz, jak też zasada, zgodnie z którą ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą. Ta ostatnia zasada nie ma jednak zastosowania, gdy norma prawna późniejsza jest ogólna, a wcześniejsza ma charakter szczegółowy. Ponadto zasadą jest, że norma prawna szczególna uchyla normę ogólną, a norma prawna hierarchicznie wyższa uchyla moc normy hierarchicznie niższej.

Kolizje norm prawnych w przestrzeni mogą wystąpić zarówno w sytuacji obowiązywania tzw. przepisów dzielnicowych (co miało miejsce w Polsce w okresie międzywojennym), jak też w wypadku obowiązywania prawa stanowego obok prawa federalnego (co występuje np. w USA), a także w razie wykraczania stosunków prawnych poza granice jednego państwa, co występuje na skalę masową. Aby rozstrzygać kolizje między różnymi usta woda wstwami, w każdym państwie tworzy się normy kolizyjne. W Polsce takie normy zawiera ustawa z 1965 r. - prawo prywatne międzynarodowe. Ustawa ta wskazuje, którego państwa normy prawne są właściwe do stosunków osobistych i majątkowych z elementami międzynarodowymi w zakresie prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy. Dla stosunków osobowych właściwe jest prawo państwa, którego dana osoba jest obywatelem lub w którym ma miejsce zamieszkania, dla stosunków rzeczowych - prawo państwa położenia rzeczy, dla czynności prawnych - prawo państwa, w którym dokonano danej czynności prawnej. Dla stosunków z udziałem osób prawnych w celu rozstrzygnięcia kolizji norm może znaleźć zastosowanie teoria siedziby osoby prawnej bądź teoria powstania osoby prawnej albo teoria tzw. przeważających wpływów. Ponadto normy kolizyjne mogą wskazywać jako prawo właściwe prawo siedziby sądu albo odsyłać do prawa wybranego przez strony umowy.

1.14. System prawa

System prawa tworzą wszystkie obowiązujące w danym państwie normy prawne. Taki zbiór norm ma określony skład i strukturę. Jest to zbiór otwarty, podlegający ciągłym zmianom, ale zarazem hierarchicznie uporządkowany, spójny i w zasadzie zupełny, czyli wolny od luk. Te stanowiące całość normy prawne danego państwa dają się podzielić na gałęzie prawa, tj. kompleksy norm prawnych regulujące oznaczoną grupę stosunków społecznych. Rodzaj regulowanych stosunków społecznych jest podstawowym kryterium podziału systemu prawa na gałęzie, a uzupełniające kryterium stanowi metoda regulacji tych stosunków (cywilnoprawna, administracyjna, karna).

Prawo konstytucyjne (państwowe) reguluje podstawy ustroju politycznego, społecznego oraz gospodarczego państwa, określa jego formę, system organów władzy publicznej, zasady wyborów organów przedstawicielskich, zasady tworzenia prawa, jak też status jednostki w państwie oraz przysługujące jej prawa, wolności i obowiązki. Ta gałąź prawa oparta na Konstytucji RP stanowi punkt wyjścia dla treści norm prawnych innych gałęzi prawa.