3833473281

Zbigniew Kopeć UAM Poznań

Brzemię ciszy. O prozie Piotra Szewca.

Truizmem będzie, jeśli zauważę, że w ciągu 13 lat, od momentu kiedy opublikowana została debiutancka powieść Piotra Szewca pt. Zagłada, a potem kolejne: Zmierzchy i poranki oraz Bociany nad powiatem, określane jako trylogia zamojska¹ zmieniło się w świadomości literackiej (i nie tylko literackiej) bardzo wiele, jeżeli nie wszystko. O ile druk debiutanckiej Zagłady Szewca poprzedza długotrwała cisza okrywająca całunem milczenia większość problematyki określanej teraz jako holokaustowa, to dzisiaj, nie tylko za sprawą książek Jana Tomasza Grossa, ale również Anny Bikont, Barbary Engelking, Jana Grabowskiego² o ciszy wokół problematyki związanej z Holokaustem mówić trudno. Sprawy Żydów i Polaków z lat wojennych i powojennych stały się tematem publicystycznych opracowań, zażartych polemik i raczej krzykliwych telewizyjnych debat. Z ich perspektywy czasy spokojnej rozmowy Hanny Krall z Markiem Edelmanem, czy też publikacji mądrego i ważnego eseju Jana Błońskiego pt, Biedni Polacy patrzą na getto³ przypominać mogą atmosferę sielankowej rozmowy prowadzonej w wygodnych klubowych fotelach. Błoński opublikował swój esej w 1987 roku, w tym samym czasie ukazała się Zagłada Piotra Szewca, która z racji swej struktury i konstrukcji świata przedstawionego wpisywała się w estetykę ciszy, dającą się zdefiniować właśnie jako paradygmat mówienia (a raczej niemówienia) o Polsce i Żydach, a zatem i o Holokauście. Myślę tu o ciszy, która jest efektem przemilczenia czy niewiedzy, jak również ciszy, która stanowi ważny element świata przedstawionego utworu literackiego czy filmowego. W obu tych przypadkach cisza pojawia się również w

^!Zob. P. Szewc, Zagłada', Warszawa 1987, Zmierzchy i poranki; Kraków 2000, Bociany nad powiatem, Kraków 2005.

Zob. J. T. Gross, Sąsiedzi: Historia zagłady żydowskiego miasteczka, Sejny 2000 (i późniejsze: Strach: Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie. Historia moralnej zapaści, Kraków 2008; Złote żniwa. Rzecz o tym, co się działo na obrzeżach zagłady Żydów, Kraków 211), A. Bikont; My z Jedwabnego. Warszawa 2004; B. Engelking, Jest taki piękny słoneczny dzień. Losy Żydów szukających ratunku na wsi polskiej 1942-1945. Warszawa 211; J. Grabowski, Judenjagd. Polowanie na Żydów 1942 -1945. Studium dziejów pewnego powiatu. Warszawa 2011.

³ Zob. H. Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem, Kraków 1977, J. Błoński, Biedni Polacy patrzą na getto, "Tygodnik Powszechny" 1987, nr 2.