plik


ÿþPIJAWKA LEKARSKA (Hirudo medicinalis) WspóBcze[nie uwa|a si, |e kul ziemsk zamie- szkuje nieco ponad 650 gatunków pijawek. W Polsce |yje ich obecnie 27 (w 17 rzdach), lecz tylko jeden z nich Pijawka lekarska (Hirudo medicinalis) mo|e mie zastosowanie w medycynie ludzkiej. Pijawki lekarskie w Polsce, podobnie jak w caBej Unii Europejskiej, znajduj si pod [cisB ochron gatunkow i ich pozyskiwanie z nielicznych ju| [rodowisk naturalnych jest prawnie zabronione i karalne. Jedynym legalnym sposobem zaopatrzenia si w pijawki jest ich zakup od firmy, która prowadzi ich kontrolowan hodowl laboratoryjn. Na przednim koDcu ciaBa pijawki lekarskiej znajduje si przyssawka z otworem gbowym. Otwór gbowy prowadzi do jamy gbowej, w której znajduj si trzy promieni[cie umieszczone szczki. Jama gbowa z widocznymi Makrofotografia odsBonitych, trzema promienistymi szczkami promieni[cie uBo|onych szczk pijawki Hirudo medicinalis Ka|da szczka wyposa|ona jest w 80  90 maleDkich chitynowych zbów, którymi pijawka przegryza (przepiBowuje) skór na gBboko[ ok. 1,5 mm. Pozostawione przez pijawk ranki na skórze maj ksztaBt trzech rozchodzcych si promieni. Zlad na skórze czBowieka Zby pijawki Hirudo medicinalis po ugryzieniu pijawki Hirudo medicinalis w powikszeniu mikroskopowym (w powikszeniu) Pijawka lekarska jest zwierzciem obojnaczym, jednak zapBodnienie mo|e odbywa si tylko krzy|owo z innym osobnikiem. W naturze dojrzewa w trzecim roku |ycia i rozmna|a si tylko raz w roku, w okresie letnim. Hirudo medicinalis charakteryzuje si daleko posunitym kanibalizmem. 1 Pijawka lekarska w obecnej dobie uwa|ana jest za |ywe, miniaturowe laboratorium farmakologiczne. Niestety, wikszo[ z produkowanych przez ni hirudozwizków nie zostaBa jeszcze dotychczas zidentyfikowana oraz opracowana naukowo. WA{NIEJSZE ZWIZKI PRODUKOWANE PRZEZ PIJAWKI HIRUDYNA to najbardziej znany produkt pijawki Hirudo medicinalis i jednocze[nie najlepszy z istniejcych lek przeciwzakrzepowy. Hirudyna jest inhibitorem trombin. Jej bardzo aktywne dziaBanie uzyskiwane jest dziki wspóBdziaBaniu z innymi wydzielinami gruczoBów [linowych pijawki, midzy innymi z hementyn, hementeryn oraz antystatyn. Ka|da dorosBa pijawka Hirudo medicinalis zawiera w sobie okoBo 285 At-U hirudyny (Markwardt 1967), jednak jej ilo[ zale|y od czasu, jaki upBynB od ostatniego karmienia pijawki, i najwiksz koncentracj osiga w 150. dniu (Zapkuvene i Sinyavichene 1976). Badania in vivo nie wykazaBy |adnych dziaBaD ubocznych czystej hirudyny (Markwardt, Hauptmann, Nowak, Klesson i Walsmann 1982). U osób z niektórymi chorobami krwi hirudyna jest o wiele lepszym antykoagulantem (w dawce 1000 At-U/na kg masy ciaBa przez godzin) ni| powszechnie u|ywany w medycynie wielocukier heparyna czy otrzymywana z koniczyny dikumaryna. Dotyczy to szczególnie braku lub niskiego poziomu antytrombiny III we krwi i powstajcych skrzepów [ródnaczyniowych, niewydolno[ci nerek, wstrzsów septycznych lub ró|nych specyficznych przypadków dziedzicznych. BDELINA jest inhibitorem proteaz, takich jak trypsyna, chymotrypsyna i plazmina, które s czynnikami stanów zapalnych i ich rozprzestrzeniania si w tkankach. Wystpuje w dwóch odmianach, jako bdelina A i bdelina B. Interesujcy jest fakt, |e bdelina i hirudyna maj dokBadnie przeciwne dziaBanie na proces krzepnicia krwi. Funkcja bdelin w pijawkach pozostaje dotychczas nieznana. HIRUSTAZYNA jest kolejnym zidentyfikowanym niedawno antykoagulantem produkowanym przez Hirudo medicinalis. Nale|y do zwizków organicznych zaliczanych do rodziny antystazyn. Jest inhibitorem sieci kalikreinowych, trypsyny, chymotrypsyny i katepsyny G. APYRAZA jest pot|nym fermentem, upBynniajcym krew (zmniejszajcym jej lepko[). ANTYELASTAZA  ogranicza dziaBania elastaz, enzymów, które degraduj skórn elastyn. Antyelastaza spowalnia bardzo skutecznie procesy starzenia si skóry. LIPAZY i ESTERAZY to substancje powodujce rozkBad tBuszczów. GILANTYNA wyizolowana zostaBa z gruczoBów [linowych pijawki Haementeria ghilianii. DziaBa jako antykoagulant i silny lek antyprzerzutowy. Jest bardzo aktywnym inhibitorem czynnika Xa. EGLINA jest silnym [rodkiem przeciwzapalnym (inhibitorem czynników stanów zapalnych) oraz bardzo aktywnym antyutleniaczem. Jest pot|nym inhibitorem proteaz, takich jak elastaza i katepsin G, uwalnianych przez ludzkie ró|no- postaciowo-jdrowe granulocyty, co pozwala natychmiast lokalizowa urazy oraz pooperacyjne stany zapalne i skutecznie je blokowa. Egliny rozkBadaj tak|e chymotrypsyn i subtylizyn  proteazy produkowane przez bakteri Bacillus subtilis. W badaniach wykazano ich skuteczno[ w leczeniu niektórych tików nerwowych oraz wrzodów [ródbBonka jelit i nieswoistego rozkBadu biaBek zwizanych z posocznic (Von Bary 1979; Seemüller 1979). HEMENTYNA jest fibrynogenolitycznym enzymem, zdolnym zapobiega krzepniciu krwi oraz rozkBada (inkoagulowa) utworzone ju| zakrzepy. Produkowana jest w du|ych ilo[ciach przez oba gruczoBy [linowe pijawki 2 Haementeria ghiliani. Z obu gruczoBów [linowych pijawki Haementeria ghilianii mo|na wyekstrahowa do 4,5 mg biaBka, z którego 2,8% to hementyna. Jedna pijawka zawiera hementyn zdoln inkoagulowa do 300 ml krwi. Nie ustalono dotychczas w sposób jednoznaczny, czy Hirudo medicinalis tak|e produkuje istotne ilo[ci hementyny. DESTABILAZA jest fermentem charakteryzujcym si silnym dziaBaniem przeciwagregacyjnym, powodujcym rozkBadanie zakrzepBej krwi, co otwiera nowe drogi i mo|liwo[ci dla hirudoterapii. Destabilaza zawiera tak|e unikaln substancj niskoczsteczkow PROSTAGLANDYN (podobn do PROSTACYCLINY). Utrzymuje ona w dobrym stanie (regeneruje) naczynia krwiono[ne, przewód pokarmowy oraz reguluje poziom cukru we krwi. Najbardziej tajemnicza w dziaBaniu prostaglandyny jest  samoregulacja ci[nienia krwi. Je[li jest ono za niskie  zostaje podwy|szone, je[li natomiast jest zbyt wysokie  zostaje automatycznie obni|one do stanu optymalnego. Nie jest jeszcze w sposób ostateczny wyja[niony mechanizm tego dziaBania i jest on przedmiotem usilnych dociekaD naukowych. HIALURONIDAZA jest substancj o podwójnym dziaBaniu. Jest silnym antybiotykiem oraz czynnikiem umo|liwiajcym szybkie przenikanie przez bBony komórkowe ssiadujcych ze sob komórek i tkanek ciaBa. Zwiadomo[ istnienia substancji o takim dziaBaniu miaB Heidenhain ju| w 1891 roku, ale dopiero pózniejszy laureat Nagrody Nobla Claude (1937, 1940) przyjrzaB si bli|ej temu zjawisku i odkryB silne dziaBanie rozszerzajce i rozpulchniajce wycigów z pijawek na tkanki ciaBa i skór. Ciekaw wBa[ciwo[ci tego enzymu jest rozpuszczanie zwizków wielocukrowych tworzcych [cianki przetrwalników wielu mikroorganizmów. W do[wiadczeniach swych Hist z powodzeniem leczyB hialuronidaz zaka|enia otrzewnej u myszy i [winek morskich, natomiast Bagdasarova ju| w 1969 roku skutecznie leczyBa ni jaskr u ludzi. SUBSTANCJE ZNIECZULAJCE  nie zidentyfikowane bli|ej silne czynniki przeciwbólowe. Przypuszcza si, |e dziaBanie przeciwbólowe tych substancji wynika z du|ej atrakcyjno[ci dla ludzkiego mózgu NEUROPEPTYDÓW produkowanych przez pijawk. Neuropeptydy te zawieraj ENDORFINY, znane powszechnie jako HORMONY SZCZZCIA. Poza efektami przeciwbólowymi endorfiny te powoduj likwidacj uczucia niepokoju i euforii oraz uspokojenie, usuwaj psychiczne oraz fizyczne uzale|nienia, likwiduj zBe samopoczucie, nudno[ci, depresj i inne symptomy obserwowane u osób uzale|nionych od narkotyków i alkoholu. SUBSTANCJA ROZSZERZAJCA NACZYNIA KRWIONOZNE  bardzo podobny do histaminy, bli|ej nie zidentyfikowany jeszcze zwizek organiczny. Fakt rozszerzania naczyD krwiono[nych pod wpBywem wydzieliny gruczoBów [linowych pijawki Hirudo medicinalis jako pierwszy wyja[niB i opisaB w 1939 roku Lindemann. ByBo to potwierdzeniem wcze[niejszych obserwacji (Magnus 1928), |e wokóB miejsca ugryzienia przez pijawk nastpuje powikszanie si naczyD wBosowatych. NEUROTRANSMITERY  zwizki biochemiczne regulujce przepBywy impulsów elektrycznych w komórkach nerwowych. Nale| do nich dopanina, serotonina, acetylocholina oraz enkepfalina. Maj one du|y wpByw na ograniczenia w odczuwaniu bólu oraz zmiany w zachowaniu polegajce na uwolnieniu od niepokoju bdz depresji, wywoBywaniu snu, a tak|e pot|nych emocjonalnych i czuciowych do[wiadczeD, ale bez behawioralnego pobudzenia, psychozy lub obBdu, powodowanego przez narkotyki typu LSD czy amfetamin. SUBSTANCJE ANTYNOWOTWOROWE. W do[wiadczeniach naukowych prowadzonych na myszach z wszczepionym laboratoryjnie nowotworem misaka 3 T 241 uzyskano wstrzymanie rozwoju guzów nowotworowych, a tak|e ich cofanie si po zastosowaniu ekstraktu z gruczoBów [linowych pijawek Dotychczas nie zostaBa rozpoznana substancja lub substancje o tych niezwykle ciekawych wBa[ciwo[ciach. Fotografie z przeprowadzonego do[wiadczenia przedstawiono poni|ej: Surowy wycig z gruczoBów [linowych pijawki amazoDskiej Haementeria ghilianii likwiduje guzy nowotworowe pBuc. (Do[wiadczenia prowadzone przez dr G. Gasic z Pensylwanii w 1983 roku). Rzd górny zdj to kontrola. PBuco i [ródpiersie myszy z wszczepionymi komórkami nowotworowymi 4 (5 x 10 ) misaka T 241. Rzd dolny pokazuje to samo po trzytygodniowym traktowaniu zaatakowanych guzami nowotworowymi pBuc surowym wycigiem z gruczoBów [linowych pijawki Haementeria ghilianii. Pokazana skala = 1 cm. ANTYBIOTYK CHLOROMYCETYNA  wykazuje bardzo silne dziaBanie przeciwbakteryjne. Produkowany jest on przez |yjc w symbiozie z pijawk lekarsk specyficzn bakteri. Dotychczas uwa|ano, |e bakteria ta to Aeromonas hydrophila Pod t nazw jest ona jeszcze opisywana w literaturze oraz w wielu nawet wspóBczesnych publikacjach. Po zastosowaniu najnowszych szczegóBowych badaD genetycznych wykazano, |e mikroorganizm ten to bakteria Aeromonas veronii biotyp sobria. Tak sam bakteri znaleziono w przewodzie pokarmowym |ywicych si krwi nietoperzy wampirów Desmodus rotundus, zamieszkujcych Ameryk PoBudniow. Antybiotyk chloromycetyna okazaB si bardzo skuteczny przy leczeniu wrzodów (Catterina 1897; Mühling 1899; Weiler 1949), powracajcej gorczki (Weiler 1949), t|ca, zapalenia opon mózgowych, zaka|enia bakteri streptococcal (Steffenhagen i Andrejew 1911; Hirst 1941; Weiler 1949 i inni), ró|ycy [wiD, tularaemii (Weiler 1949) oraz przeciw zaka|eniom Staphylococcus aureus (Weiler 1949). Kultura bakteryjna Aeromonas veronii biotyp sobria in vitro zabija prtki gruzlicy (Schweizer 1936), likwiduje dyzenteri oraz chroni przed bBonic i innymi chorobami (Busing 1953) ZASTOSOWANIE PIJAWEK Pijawka nie stanowi panaceum na wszystkie choroby, ale skutecznie leczy: choroby i bóle serca, nadci[nienie, niedoci[nienie, choroby pBuc i oskrzeli, choroby przewodu pokarmowego, choroby wtroby, wrzody |oBdka i dwunastnicy, wysoki cholesterol, alergie, choroby skóry, |ylaki, zakrzepowe zapalenie |yB, chorob niedokrwienn, trudno gojce si rany, hemoroidy, choroby kobiece, bezpBodno[, rw kulszow, zapalenie korzonków nerwowych, bóle stawów, obrzki powypadkowe, krwiaki i zakrzepy, choroby nerek, prostat, impotencj, choroby krgosBupa (bóle), agresj, histeri, nerwice, depresj, niektóre nowotwory, procesy starzenia. W 1996 roku potwierdzono badaniami naukowymi korzystne dziaBanie hirudozwizków (surowych ekstraktów z pijawek) na stymulacj wzrostu komórek nerwowych (neuronów). W zwizku z tym faktem du|e nadzieje wi|e si z mo|liwo[ci 4 leczenia poporodowych pora|eD mózgowych u dzieci oraz choroby Parkinsona i Alzheimera (uzyskano ju| pierwsze pozytywne wyniki). Ostatnio prowadzi si tak|e z powodzeniem leczenie cellulitisu przy pomocy pijawki lekarskiej, uzyskano te| pomy[lne wyniki w terapiach zwizanych z bezoperacyjnym powikszaniem penisa u m|czyzn. Sposoby obu tych terapii chronione s patentowymi [wiadectwami ochronnymi. Pijawki s bardzo czsto wykorzystywane przy replantacjach koDczyn, palców, skóry, piersi, uszu, przy kuracjach odmBadzajcych itp. PRZECIWWSKAZANIA DO STOSOWANIA PIJAWEK Bezwzgldnie pamita nale|y, |e: 1. Nigdy nie stawiamy pijawek kobietom w ci|y. Zawarte w wydzielinie gruczoBów [linowych pijawek hirudozwizki mog wpBywa na przebieg rozwijajcej si ci|y, a w skrajnych przypadkach powodowa poronienia. 2. Nie przystawiamy pijawek ludziom chorym na hemofili, wykazujcym symptomy skrajnego wyniszczenia organizmu, a tak|e bdcym pod wpBywem alkoholu lub narkotyków. 3. Nigdy nie przystawiamy pijawek pacjentom bdcym w trakcie leczenia farmakologicznego z wykorzystaniem antykoagulantów. Zabieg hirudoterapii w takim przypadku mo|e by przeprowadzony dopiero po przerwie trwajcej przynajmniej tydzieD. W przeciwnym razie krwawienie z ranki, gdzie przyssana byBa pijawka, mo|e trwa bardzo dBugo (nawet do 48 godzin). 4. Nale|y zachowa szczególn ostro|no[ w przypadkach, gdy ci[nienie krwi wynosi 60/80 lub nieco mniej. Po seansie hirudoterapii prawie zawsze u pacjentów wystpuj zawroty gBowy i osBabienie ogólne. 5. Nie przeprowadzamy zabiegu hirudoterapii przy silnej anemii. 6. Bardzo ostro|nie przeprowadzamy sesje hirudoterapeutyczne alergikom, gdy| mog oni by uczuleni tak|e na hirudozwizki. U takich pacjentów przy pierwszym seansie przystawiamy maksymalnie 4 pijawki. 7. Z zaBo|enia nie leczymy pijawkami dzieci poni|ej 10. roku |ycia. Wyjtek stanowi mog tylko przypadki bardzo szczególne oraz replantacje. POZYSKIWANIE PIJAWEK Znaczna ilo[ oferowanych do sprzeda|y pijawek lekarskich pochodzi z nielegalnych poBowów ze [rodowiska naturalnego. Od|ywianie si tych pijawek krwi przypadkowo napotykanych |ywicieli (w tym krwi ptaków migrujcych z krajów tropikalnych), czsto chorych lub bdcych nosicielami groznych chorób (np. grypy ptasiej), stanowi bardzo powa|ne zródBo zaka|eD chorobami wirusowymi, bakteryjnymi, paso|ytniczymi oraz pochodzenia odzwierzcego (choroba szalonych krów). Mog one by tak|e przyczyn wielu ci|kich zatru chemicznych. Cz[ znajdujcych si w obrocie na terenie Polski pijawek lekarskich przywo|ona jest ze wschodu, gdzie do ich karmienia wykorzystywana jest [wie|a krew bydlca. Stanowi to ogromne zagro|enie obecno[ci w nich prionów (specyficznych substancji biaBkowych), powodujcych BSM (chorob szalonych krów). Nale|y tak|e pamita, |e w ró|nych otwartych zbiornikach wodnych |yje wiele mikroorganizmów, w tym tak|e chorobotwórczych. Mog one zaka|a ciaBo pijawki i by przenoszone do krwi przyszBych |ywicieli (pacjentów), powodujc takie choroby jak: zapalenia tkanki Bcznej, zaka|enia oczu, artretyzm, zapalenie mi[nia sercowego, zapalenie otrzewnej, zapalenie opon mózgowych, posocznic i wiele innych, równie niebezpiecznych schorzeD. 5 Do hirudoterapii nadaj si wyBcznie pijawki hodowane w izolowanych warunkach laboratoryjnych, bez najmniejszego kontaktu z otoczeniem zewntrznym oraz |ywione w sposób kontrolowany. S one wprawdzie dro|sze, ale zapewniaj peBne bezpieczeDstwo leczonym nimi ludziom. W Polsce jedynym hodowc takich pijawek jest firma BIO-GEN z NamysBowa. Tych samych pijawek mo|e u|ywa wyBcznie jedna osoba (terapia indywidualna), ze wzgldu na mo|liwo[ przenoszenia chorób. Pijawek powinno si u|ywa do terapii tylko jeden raz, a po ich wykorzystaniu nale|y je podda procesowi u[miercenia w 7  40 % alkoholu, a nastpnie utylizacji (spaleniu) przez wyspecjalizowany zakBad utylizacyjny. Pijawki laboratoryjne dostarczane s w szklanych pojemnikach lub torebkach foliowych wypeBnionych medium, którym w zale|no[ci od temperatury i czasu trwania przesyBki mo|e by woda, hydro|el, torf, perlit lub specjalne [cinki pianki poliuretanowej. Bez wzgldu jednak na rodzaj medium, w jakim dostarczono pijawki lekarskie, najlepiej jest je po odbiorze przesyBki przechowywa w wodzie lub w dostarczonych wraz z nimi pereBkach bezbarwnego hydro|elu. Wod nale|y czsto wymienia, nie dopuszczajc, aby byBa brudna. W przypadku gdy woda zawiera du|e ilo[ci chloru (szkodliwy dla pijawki lekarskiej), wod tak przed wpuszczeniem do niej pijawek nale|y zagotowa, nastpnie powinna ona zosta o ostudzona do temperatury poni|ej 20 C i wykorzystana dopiero po  odstaniu . Aby mie pewno[, |e woda, w której przechowujemy pijawki, nie bdzie zawieraBa zwizków dla nich szkodliwych, najlepiej jest doda do niej preparat  detoksykujcy wod, pod nazw HIRUDOMEDIUM. Dopasowuje on skBad wody do wymagaD pijawki lekarskiej. Preparat ten mo|na zamówi przy zamawianiu laboratoryjnych pijawek lekarskich Dostarczony wraz z pijawkami szklany pojemnik dystrybucyjny skBada si z pojemnika wBa[ciwego oraz baDki szklanej, zatkanej od spodu plastikow uszczelk z miniaturowym otworkiem o [rednicy 1 milimetra. Zakupione pijawki nale|y przechowywa w pojemniku szklanym, wypeBnionym do wysoko[ci 2/3 wod i zabezpieczonym (zatkanym) zdjt z baDki szklanej uszczelk plastikow z otworkiem. BaDka sBu|y tylko do celów transportowych oraz do przystawiania pijawek w [ci[le okre[lone miejsce ciaBa pacjenta, uniemo|liwiajc pijawce swobodne przemieszczanie si po skórze. Je[li przechowujemy pijawki w dostarczonym hydro|elu, to co 3  4 dni nale|y przepBuka go wod w celu usunicia  [luzowatych wylinek . Pijawki w hydro|elu mog by bezpiecznie przechowywane przez okres okoBo 1 miesica. 6 PROCES STAWIANIA PIJAWEK Sam proces stawiania pijawek nie jest zabiegiem zbyt skomplikowanym, pod warunkiem, |e jest wykonywany przez osob zaznajomion teoretycznie i praktycznie z zasadami hirudoterapii. WedBug tradycyjnych zasad leczenia pijawkami w caBym kompleksowym procesie hirudoterapeutycznym nale|y zastosowa tyle pijawek, aby na 1 kg masy ciaBa chorego przypadaBa jedna pijawka. WspóBcze[nie uwa|a si, |e do ilo[ci tych nale|y podchodzi z du| rezerw (w rzeczywisto[ci wystarcza o wiele mniej pijawek) i w ogólnym zapotrzebowaniu na pijawki nale|y bra pod uwag pBe, wiek, rodzaj schorzenia i jego zaawansowanie, okres trwania choroby, temperament pacjenta, budow jego ciaBa, psychiczne nast awienie do terapii pijawkowej, a nawet tak pozornie odlegBe czynniki jak pora roku, warunki pogodowe itp. W jednym seansie terapeutycznym przystawia si jednorazowo od 2 do 9 pijawek (bardzo rzadko 10 lub 20 szt.), w 3 - do 5 - dniowych odstpach czasu. J eden seans terapeutyczny trwa od 45 do 90 minut (przecitnie 75 minut) i zale|y gBównie od pBci, wieku oraz miejsca postawienia pijawek. Je[li jest to uzasadnione rodzajem schorzenia oraz jego ci|ko[ci, a przede wszystkim postpami w przebiegu leczenia, to za jaki[ czas (3 do 6 miesicy) sesj terapeutyczn powtarza si ponownie, ustalajc dla danego pacjenta i ka|dej kolejnej sesji niezbdn ilo[ przystawianych pijawek, czas przerw midzysesyjnych oraz dBugo[ trwania ka|dej sesji. W indywidualnych bdz skrajnych przypadkach prowadzenie hirudoterapii mo|e ró|ni si w sposób diametralny od podanych powy|ej zasad ogólnych. Zawsze jednak, bez wzgldu na zastosowan technologi obowizuj nastpujce zasady: Przed i po seansie hirudoterapii nale|y zmierzy pacjentowi ci[nienie krwi. Zdarza si bowiem, szczególnie po pierwszym seansie hirudoterapii, |e u pacjentów wystpuj lekkie zawroty gBowy, osBabienie i obni|one ci[nienie krwi. Nie s to symptomy grozne. Jest to po prostu jeden ze sposobów reakcji organizmu na pierwszy seans hirudoterapii. Prawie zawsze po drugim i nastpnym seansie u pacjentów nastpuje du|y przypByw siB fizycznych i psychicznych. Zawsze nale|y przestrzega zasad aseptyki. Stosowane podczas zabiegu opatrunki musz by sterylne. Przed seansem hirudoterapii koniecznie trzeba wymy rce mydBem dziecicym lub szarym. Pracowa w gumowych chirurgicznych rkawiczkach ochronnych. Uniemo|liwiaj one pijawce przyczepienie si do rki osoby przystawiajcej, a w przypadku wykonywania zabiegu  osobie obcej, zapobiega to ewentualnym kontaktom z krwi pacjenta. Po zabiegu absolutnie nie nale|y rkoma dotyka pozostawionej przez pijawk ranki. Nie mo|na jej tak|e rozdrapywa bezpo[rednio ani te| drapa skóry w odlegBo[ci 5  7 cm wokóB ranki. W czasie pierwszej doby po seansie hirudoterapii nie nale|y ranki moczy wod, trzeba te| uwa|a, aby nie byBa ona zmoczona wilgoci pochodzc z potu. PeBn kpiel mo|na bra dopiero na trzeci dzieD. Po kpieli rank nale|y zabezpieczy niewielkim opatrunkiem. Pijawki nale|y przystawia po zakoDczeniu przez pacjenta pracy, wieczorem przed snem, a najlepiej w dni wolne od pracy. Przez okres 2  3 dni po seansie hirudoterapii nie nale|y uprawia intensywnych wiczeD fizycznych. Dob przed zabiegiem hirudoterapii i dzieD po seansie pacjent nie powinien spo|ywa alkoholu, pi kawy ani mocnej herbaty. U|ywki te mog powodowa dodatkowe rozszerzanie naczyD krwiono[nych, co w skojarzeniu z zabiegiem hirudoterapii 7 mo|e okaza si szkodliwe. Jest to szczególnie istotne u osób z niskim ci[nieniem krwi. Mo|na natomiast bezpo[rednio po seansie wypi lampk czerwonego wina. Je[li hirudoterapeut jest kobieta, nie powinna ona zbli|a si do pijawek ani przeprowadza seansów hirudoterapeutycznych podczas wystpujcego u niej okresu menstruacyjnego. To samo dotyczy kobiet, które same sobie chc w tym czasie przystawia pijawki. Nigdy nie przeprowadzajcie eksperymentów, których celem jest Bamanie i ch zmiany ustalonych w hirudoterapii norm i zasad. Zawsze odbije si to niekorzystnie na pacjencie, bez wzgldu na to, czy bdziemy nim my sami czy osoba obca. Na przykBad: gdy na seans hirudoterapii zgBasza si kobieta ci|arna, u której w trakcie ci|y wystpiBy hemoroidy, bardzo Batwo poddajce si terapii pijawkowej, musimy stanowczo odmówi. Istnieje bowiem absolutny zakaz stosowania pijawek u kobiet ci|arnych i w przypadku jego zBamania zawsze spowoduje to grozne nastpstwa. Pijawki nale|y przystawia tylko w miejsca wBa[ciwe dla wybranego rodzaju terapii, uwa|ajc jednak, by nie spowodowa powikBaD wynikajcych z mo|liwo[ci: 1. wej[cia pijawki w naturalne otwory ciaBa pacjenta, takie jak: oczy, nos, usta, uszy, odbyt, pochwa. Przyj tutaj nale|y zasad, |e je[li sytuacja taka jest z jakich[ powodów mo|liwa, to na pewno bdzie ona chciaBa przydarzy si wBa[nie nam i teraz; 2. spowodowania uszkodzenia nerwów lub krwotoków |ylnych bdz ttniczych; 3. spowodowania zaka|eD lub zatru przez pijawki pochodzce z nieznanego i nielegalnego zródBa; 4. pozostawienia przez pijawki blizn w miejscach widocznych i wpBywajcych na atrakcyjno[ osoby (szczególnie kobiet) lub mo|liwo[ dalszego wykonywania przez ni zawodu (aktorki, modelki itp.). Nale|y pamita, |e u niektórych ludzi niewielka blizna po ugryzieniu pijawki pozostaje bardzo dBugo. TECHNOLOGIE HIRUDOTERAPEUTYCZNE WspóBczesna hirudoterapia wykorzystuje ponad 20 technologii (sposobów), w oparciu o które prowadzi si seanse lecznicze z wykorzystaniem pijawek lekarskich. Istnieje tak|e wiele sposobów umo|liwiajcych lokalizacj miejsc przystawiania pijawek przy ró|nych rodzajach schorzeD i dysfunkcji organizmu. W du|ej mierze zale| one od fizjologicznego sposobu, w jaki pijawki maj najskuteczniej oddziaBywa na organizm chorego przy leczeniu tego akurat, [ci[le okre[lonego schorzenia. Mog to by: Technologia leczenia miejscowego  przy której wykorzystuje si silne dziaBanie produkowanej przez pijawk bli|ej nie okre[lonej jeszcze substancji rozszerzajcej naczynia krwiono[ne i komórki oraz hialuronidazy, zwikszajcej bardzo znacznie przenikanie przez bBony ssiadujcych ze sob komórek i tkanek ciaBa wa|nych biologicznie pozostaBych zwizków produkowanych przez gruczoBy [linowe pijawki, a tak|e stosowanych miejscowo [rodków leczniczych. Zasig oddziaBywania miejscowego ma oczywi[cie ograniczone rozmiary i rozciga si na obszar okoBo 2,5  3 cm wokóB miejsca przystawienia pijawki lekarskiej. Hirudokompleksoterapia  technologia leczenia kompleksowego, obejmujca najbardziej efektywne terapeutycznie, a zarazem bezpieczne obszary ciaBa, wykorzystywane przy ró|nych technologiach hirudoterapeutycznych. Metoda ta jest swoistym kanonem w leczeniu wikszo[ci chorób przy pomocy pijawek lekarskich. Doskonale nadaje si tak|e do terapii profilaktycznych i uwa|ana jest obecnie 8 w [wiecie za najbardziej ekskluzywn oraz skuteczn technologi hirudo- terapeutyczn. Hirudohemoterapia  oddziaBywanie poprzez system krwiono[ny czBowieka. Technologia ta, wykorzystujc odpowiednio usytuowane punkty oraz strefy na ciele czBowieka, pozwala na szybkie wprowadzenie do krwiobiegu osoby poddajcej si terapii niezbdnej ilo[ci hirudozwizków, które zaczn leczniczo oddziaBywa na gBboko usytuowane, odpowiednie dla okre[lonego schorzenia, organy wewntrzne organizmu. Hirudoenergoterapia  oddziaBywanie na system energetyczny czBowieka poprzez rozmieszczone na ciele centra energetyczne. T metod mo|na korygowa zaburzenia w gospodarce energetycznej ciaBa ludzkiego, zanim spowoduj one widoczne objawy fizyczne i ujawni si w postaci konkretnej jednostki chorobowej. Hirudorefleksoterapia  oddziaBywanie na biologicznie aktywne (refleksyjne) punkty na ciele czBowieka, te same, które wykorzystywane s w akupunkturze. Przy metodzie tej, w zale|no[ci od schorzenia, oddziaBuje si pijawkami na 2  3 punkty usytuowane na jednym z 12 gBównych meridianów. Hirudoneuroterapia  oddziaBywanie na system nerwowy pacjenta. Metoda ta, wymagajca bardzo szczegóBowej wiedzy o ukBadzie nerwowym, wykorzystuje mo|liwo[ oddziaBywania (dra|nienia) hirudozwizkami produkowanymi przez pijawki na odpowiednie drogi lub wBókna nerwowe, unerwiajce interesujce nas z punktu widzenia terapeutycznego organy wewntrzne lub poszczególne obszary ciaBa. Du|e znaczenie ma tu mo|liwo[ oddziaBywania na odpowiednie obszary okoBokrgowe, skd wychodz prawie wszystkie wa|ne szlaki nerwowe. W technologii tej wykorzystywane s tak|e strefy Haeda. Hirudoimmunoterapia  oddziaBywanie bezpo[rednie na ukBad limfatyczny czBowieka. Wykorzystuje si tu mo|liwo[ stymulacji silnej odpowiedzi immunologicznej na bodzce oraz  oczyszczania organizmu z czynników chorobotwórczych. Hirudoautohemoimmunoterapia  [wiadome, kontrolowane zaka|anie pacjenta |yjcym w symbiozie z pijawk mikroorganizmem Aeromonas veronii biotyp sobria o oraz prowokowanie okresowego bardzo wysokiego, dochodzcego a| do 40  41 C wzrostu temperatury ciaBa pacjenta. Metoda ta stosowana musi by z wielk rozwag i pod kontrol lekarzy medycyny. Obecnie coraz cz[ciej wykorzystywana jest ona przy leczeniu bardzo zaawansowanych i w praktyce bez pozytywnych rokowaD chorób nowotworowych. Kpiele energostymulujce  w których wykorzystuje si 10 do 15 wysuszonych oraz sproszkowanych pijawek lekarskich, dodawanych do wanny podczas kpieli o w wodzie o temperaturze 38  40 C. Hirudourynoterapia  technologia wykorzystujca wod, w której przetrzymywane byBy przez 5 do 10 dni czyste i zdrowe pijawki lekarskie, do moczenia lub okBadów chorych miejsc na ciele czBowieka. Hirudoterapie hybrydowe  w których stosuje si ma[ci i kremy zawierajce dodatki wycigów z pijawek lekarskich; pijawki lekarskie Bcznie z terapi baDkow, fitoterapi, apiterapi, larwoterapi i innymi przyrodoleczniczymi metodami leczenia. Zastosowanie odpowiedniej technologii hirudoterapeutycznej zale|y tak|e od wzgl- dów czysto praktycznych, a mianowicie mo|liwo[ci przystawienia konkretnemu pacjentowi pijawki w [ci[le okre[lone miejsce na jego ciele. Zdarza si bowiem, |e to miejsce nie jest dostpne. Jednak dziki wielo[ci opracowanych technologii oraz mo|liwo[ci ich wzajemnego przenikania si zawsze mo|emy dostosowa sposób leczenia do indywi- 9 dualnych potrzeb, a nawet wymagaD pacjenta, zapewniajc mu jednocze[nie najbardziej efektywne, optymalne efekty zastosowanej terapii. Stosowanie niektórych technologii hirudoterapeutycznych jest niestety, bardzo skomplikowane i wymaga du|ej wiedzy medycznej, znajomo[ci zasad akupunktury, anatomii czBowieka, ze szczególnym uwzgldnieniem ukBadu krwiono[nego, limfatycznego oraz nerwowego (w szczegóBach), i nie mo|e by praktykowane w warunkach amatorskich lub domowych. Technologia leczenia miejscowego, technologia leczenia kompleksowego (hirudokompleksoterapia) czy hirudoenergoterapia s natomiast w miar proste i mo|na je stosowa nawet samemu, po bardzo uwa|nym zapoznaniu si z ksi|k dr in|. Zygmunta Dynowskiego  Podstawy Hirudoterapii. Jak si leczy przy pomocy pijawek lekarskich w której ka|da z prezentowanych technologii dokumentowana jest mo|liwie prostym opisem oraz odpowiednimi rysunkami, umo|liwiajcymi zlokalizowanie obszaru, na który nale|y przystawi pijawki, a tak|e zrozumienie, dlaczego wskazany obszar jest wa|ny z punktu widzenia leczniczego oraz jakimi drogami w danym przypadku przebiega bdzie proces uzdrawiania. Ksi|k t, zarówno w wersji elektronicznej jak i w formie wydawnictwa ksi|kowego mo|na zakupi u jej autora (tel. 660 161718 lub 884 161718 albo 77 454 87 89) lub w przedsibiorstwie EURO-BION w Opolu, (tel. kom. 886 531 564), w przedsibiorstwie BIO-GEN w NamysBowie (Tel. 077 4100420), a tak|e w wikszo[ci dobrych ksigarD na terenie kraju. Niezbdne wiadomo[ci z tego zakresu mo|na te| zdoby na organizowanych kursach hirudoterapii, w których jako wykBadowca bierze udziaB autor w/w ksi|ki (uwaga na kursy prowadzone przez  egzotyczne firmy i wykBadowców bez potwierdzonych umiejtno[ci z zakresu hirudoterapii). Pomy[lne ukoDczenie kursu umo|liwia zdobycie CERTYFIKATU potwierdzajcego nabycie teoretycznych i praktycznych umiejtno[ci z zakresu hirudoterapii. Poni|ej przedstawiono fragment ksi|ki dr. in|. Zygmunta Dynowskiego Podstawy Hirudoterapii. Jak si leczy przy pomocy pijawek lekarskich, opisujcy jedn z technologii hirudoterapeutycznych, a mianowicie technologi leczenia miejscowego. Jej gBównym zaBo|eniem jest prosta  intuicyjnie zrozumiaBa filozofia, zakBadajca, |e pijawki przykBada nale|y na miejsce, które boli, gdzie zlokalizowany jest uraz, |ylak, martwica itp., czyli co[, na co powinni[my w sposób bezpo[redni oddziaBywa pijawk lekarsk. Je[li boli nas kolano, pijawki przystawiamy na bolce kolano, jak to przedstawiono na zdjciu. Odmian tej technologii jest, stosowana czsto w [wiecie przez lekarzy medycyny zajmujcych si jednocze[nie hirudoterapi (posiadajcych specjalizacj hirudoterapeuty), metoda przystawiania pijawek na obszar tego organu, na który nale|aBoby oddziaBywa tak|e w procesie leczenia konwencjo- nalnego (noga, serce wtroba itp.), bez wzgldu na obszar umiejscowienia bólu. Dobór ilo[ci pijawek KoBo o [rednicy przy hirudoterapii miejscowej zale|y od rozlegBo[ci 5 d o 6 cm obszaru, który zamierzamy leczy, pamitajc |e skuteczne miejscowe dziaBanie pijawki to 2,5  3 cm wokóB jej miejsca |erowania, czyli jest to koBo o [rednicy 5 do 6 cm. PosiBkujc si przedstawionym powy|ej przykBadem przyBo|enia czterech pijawek medycznych na obszar kolana, mo|emy Batwo ustali, |e zastosowana procedura [ci[le odpowiada tym warunkom. Pola poszczególnych kóB uzupeBniaj si wzajemnie, zapewniajc dobre nasycenie leczonego obszaru hirudozwizkami, wprowadzanymi przez 10 pijawki podczas procesu leczniczego. Podobnie postpujemy przy leczeniu miejscowym innych chorób, co wyja[niaj kolejne grafiki. Niebieskie punkty w [rodku poszczególnych okrgów na grafice po prawej stronie symbolizuj pijawk przystawion w tzw. szachownic wzdBu| przebiegu cz[ci  chorej |yBy odpiszczelowej v. saphena magna. Pijawki przystawiono w sposób zapewniajcy cigBo[ dopBywu hirudozwizków na objty kuracj obszar, a jednocze[nie bezpieczny, uniemo|liwiajcy ewentualne uszkodzenie tego naczynia przez zby |erujcej pijawki lekarskiej. Pokazanie  obBo|enia pijawkami lekarskimi obszarów ciaBa przy przykBadowo wybranych kilku chorobach. Grzybica odzwierzca Auszczyca Plamica Przy realizacji technologii leczenia miejscowego nale|y przestrzega wszystkich przeciwwskazaD zwizanych z hirudoterapi. Je|eli miejsce, na które maj by przyBo|one pijawki , jest silnie owBosione, nale|y je uprzednio ogoli, a nastpnie odgraniczy od innych cz[ci skóry odpowiednimi zasBonkami (gaz, wacikami), aby uniemo|liwi przypadkowe przyssanie si pijawki w mi ejsce inne ni| zalecone. Kiedy pijawka przyssie si do skóry, baDk ze znajdujcymi si w niej pozostaBymi pijawkami przesuwamy na nastpny obszar skóry, a po przystawieniu ich w odpowiedniej ilo[ci baDk odkBadamy. Je[li pijawka nie chce si przyssa do okre[lonego miejsca, sprawdzmy, czy nie zachodzi okoliczno[ opisana w rozdziale  Przyczyny powodujce brak aktywno[ci pijawek , i wyeliminujmy opisane tam potencjalne przycz yny takiego jej zachowania si. Je[li mimo to mamy trudno[ci z przystawieniem pijawki w okre[lone miejsce, mo|emy posmarowa je mlekiem albo 5  20 procentowym roztworem glukozy lub miodu, a w skrajnym przypadku mo|emy steryln igB lub automatycznym nakBuwaczem delikatnie przebi skór w po|danym miejscu tak, aby wypBynBa z niego mikroskopijna kropelka krwi. Przystawiona w to miejsce pijawka powinna natychmiast zacz ssa. W podobny sposób przystawiamy kolejne pijawki. 11 Po odpadniciu pijawki lub [wiadomym przerwaniu ssania, przez 1- sekundowe dotknicie przyssawki ustnej pijawki paskiem bibuBy nasczonym alkoholem lub roztworem octu winnego (nie nale|y ich usuwa siB, aby nie uszkodzi pijawki lub aby w miejscu przyssania nie pozostaBy fragmenty szczk lub zbów pijawki), na rank nale|y naBo|y sterylny, do[ gruby opatrunek, pamitajc, |e mo|e ona krwawi jeszcze nawet przez 12 godzin ([rednio przez okoBo 3 do 5 godzin). Mo|emy te| przed zaBo|eniem opatrunku ranki potraktowa jodyn (nie bdzie piekBo, gdy| te obszary ciaBa s skutecznie znieczulone przez pijawki). Je[li z ranek przestanie sczy si krew, nale|y zdj pierwotny opatrunek prowizoryczny i zostawi to miejsce otwarte, nie nakBadajc wicej opatrunków, lub zaBo|y delikatny, sterylny opatrunek, chronicy przed mo|liwo[ci bezpo[redniego dotykania ranek i rozdrapywania ich. Nale|y pamita, |e wokóB miejsc ugryzienia pijawek mog si pojawi zaczerwienienia, mog by obrzki oraz uporczywe swdzenie. W takich przypadkach nale|y delikatnie przetrze miejsca zaczerwienienia wokóB ranek [rodkiem antyhistami-nowym, np. |elem Fenistyl lub innym podobnego typu. W cigu dwóch do trzech dni objawy te zaczn znika i rozpocznie si proces naturalnego gojenia si ranek. W zwizku z faktem, |e pijawka lekarska zawsze |yje w symbiozie z bakteri Aeromonas veronii biotyp sobria, mo|e ona u ludzi z osBabionym systemem odporno[ciowym (okoBo 10% populacji wedBug naukowych badaD amerykaDskich) spowodowa miejscowe zaka|enia skóry wokóB i w pobli|u miejsca |erowania. Towarzyszy im zawsze silny [wid o oraz wysoka, bo dochodzc do 40 C temperatura ciaBa. W takich przypadkach bardzo skuteczna jest kuracja antybiotykowa. Aeromonas veronii oraz Aeromonas veronii biotyp sobria s wra|liwe na wszystkie antybiotyki, za wyjtkiem amoksycyliny, ampicyliny oraz cefazoliny. Aby zmniejszy do minimum ryzyko zaka|enia pacjentów podczas zabiegów hirudoterapii mikroorganizmami mogcymi znajdowa si na powierzchni ciaBa pijawek lub na ich hitynowych zbach (mog si tam dosta z wody w której przetrzymujemy pijawki lub z powietrza) nale|y j podda procesowi sterylizacji w preparacie HIRUDOSTERYL. Mo|na go zakupi wraz z pijawkami medycznymi. Pijawk lekarsk sterylizuje si, w tym preparacie, przetrzymujc j przez 15 minut w rozworze zawierajcym 1 jego tabletk rozpuszczon w 1,5 litra wody. SkBadniki preparatu nie uszkadzaj pijawki, natomiast dziaBaj hamujco na kluczowe reakcje enzymatyczne w komórkach bakterii, wirusów i grzybów oraz powoduj denaturacj ich biaBek, a tym samym wywoBuj silny efekt biobójczy w stosunku do mikroorganizmów, jakie mog znajdowa si na ciele pijawki, w jej przyssawce, jamie gbowej oraz na jej uzbrojonych w zby szczkach. Tak sporzdzony roztwór zachowuje swoje wBa[ciwo[ci sterylizujce przez 30 minut, po czym ulega procesowi naturalnej biodegradacji. 12 TECHNOLOGIA LECZENIA MIEJSCOWEGO SCHEMAT HIRUDOTERAPII WYBRANYCH CHORÓB SCHEMAT LECZENIA MIEJSCOWEGO Odstpy Ilo[ Choroba Miejsce Ilo[ seansów midzy pijawek przystawienia seansami na seans Choroba wieDcowa ZawaB mi[nia sercowego PozawaBowe stwardnienie mi[nia sercowego Aktywny reumatyzm 3 do 6 (z wadami serca) w zale|no[ci Na okolice serca od wieku 6 do 10 Niewydolno[ sercowo- 2  3 dni (z przodu, z boku (im osoba starsza, sztuk naczyniowa oraz z tyBu) tym wicej Choroba niedokrwienna seansów) serca Dwudzielna wada serca Stwardnienie pBuc Zapalenie otrzewnej Bezpo[rednio nad |yB z zakrzepem (unikajc Zakrzepowe zapalenie |yB odcinków z cienk skór i prze[witujcymi sinymi 3 do 5 |yBkami) lub wzdBu| w zale|no[ci 5 do 10 naczynia krwiono[nego, od 5  7 dni sztuk z obydwu stron w formie zaawansowania szachownicy, choroby {ylakowe zapalenie |yB w odlegBo[ci okoBo 0,6 cm koDczyn dolnych od |yBy oraz 5  6 cm jedna pijawka od drugiej z ka|dej strony Zjawiska zastojowe w wtrobie 3 do 8 Na obszar wtroby (prawa 1 do 2 5  7 dni oraz sztuk strona pod |ebrami) w woreczku |óBciowym Auszczyca Egzema DookoBa obszaru chorego 5 do 9 4 do 6 5  7 dni miejsca lub nad naciekiem Twardzina skóry sztuk skórnym (sklerodermia) Toksyczne zapalenie skóry Ró|yczka 5 do 9 DookoBa obszaru chorego 4 do 6 5  7 dni sztuk miejsca lub nad naciekiem Wysypka arsenowa 13 ToczeD skóry (ró|ne formy) skórnym SBoniowato[ cd. SCHEMAT LECZENIA MIEJSCOWEGO Odstpy Ilo[ Choroba Ilo[ seansów midzy pijawek Miejsce przystawienia seansami na seans 3 do 5 Czyraki 1 - Na lub dookoBa nacieku sztuk ZastrzaB kostny oraz palcowy (skórny, 3 do 8 2 do 3 3  5 dni Na bolesne miejsca podskórny, okoBokostny), sztuk wyprysk, ropieD dBoni itp. Rwa kulszowa (zapalenie nerwu kulszowego, 5 do 10 4 do 8 5  7 dni WzdBu| nerwu nerwobóle nerwu sztuk kulszowego) 5 do 10 WzdBu| pora|onych Parali|e ró|nych nerwów 4 do 8 5  7 dni sztuk nerwów Nad komorami 3 do 5 Zapalenie zatok 5 do 8 3  5 dni sztuk zatokowymi * Ci|kie formy astmy oskrzelowej Zapalenie pBuc z objawami niewydolno[ci 5 do 8 oddechowej 4 do 6 5  7 dni Na obszar chorych miejsc sztuk Gruzlica pBuc Gruzlica wzBów chBonnych Gruzlica ko[ci Pooperacyjne zakrzepowe 6 do 10 Okolice naczyD 2 do 3 5  7 dni zapalenia sztuk z zakrzepem Bezpo[rednio na zewntrzny guzek 4 do 7 krwawniczy lub dookoBa Hemoroidy 1 do 3 3  5 dni sztuk odbytu przy guzkach wewntrznych ** 5 do 9 Wyrostek robaczkowy 4 do 6 5  7 dni Prawa pachwina sztuk * lub na oba wyrostki sutkowe oraz na kt |uchwy po obu stronach (aby unikn ewentualnych blizn na twarzy). W przypadku silnych oraz dBugotrwaBych stanów zapalnych stosuje si na wszystkie wymienione obszary. ** Ze wzgldów higienicznych przed poBo|eniem pijawek na zewntrzny guzek krwawniczy lub wokóB odbytu wskazane jest kilkakrotne pBukanie jelita (lewatywa) do tzw. biaBej wody. W przeciwnym razie pijawki nale|y przyBo|y nad ko[ ogonow lub w miejsce nieco poni|ej ko[ci ogonowej. 14 SCHEMAT HIRUDOTERAPII POZOSTAAYCH CHORÓB ILOZ ODSTPY ILOZ MIEJSCE CHOROBA SEANSÓW MIDZY PIJAWEK PRZYSTAWIENIA SEANSAMI NA SEANS 1 2 3 4 5 Wylew do mózgu Na oba wyrostki Stwardnienie ttnic mózgu 4 do 7 sutkowe oraz na kt 3 do 5 5  7 dni Wstrzs mózgu sztuk |uchwy po obu Ró|ne urazy mózgu stronach Skleroza mózgowa Na wyrostki sutkowe Nadci[nienie 4 do 8 z obu stron, pionowo 2 do 4 2  3 dni Migrena sztuk w odstpach CharBactwo ogólne co 1,5 cm Zapalenie tczówki i ciaBa rzskowego Zapalenie bBony naczyniowej gaBki ocznej Zapalenie naczyniówki Zaburzenie od|ywcze plamiste PozagaBkowe zapalenie nerwu Na okolic Guz rzekomy oka skroniow po linii Wytrzeszcz obrzkowy poziomej 3 do 5 Erozja rogówki 4 do 8 3  4 dni na wysoko[ci oczu sztuk Zapalenie rogówki oraz naprzemiennie na wyrostki sutkowe Zaburzenia nabBonkowo- [ródbBonkowe oka za uchem Krwotok gaBki ocznej Barwnikowa amiotrofia siatkówki Stany zapalne naczyD oka Jaskra Obrzk plamisty oka Na obszar wtroby Zjawiska zastojowe w wtrobie 3 do 8 1 do 2 5  7 dni (prawa strona i woreczku |óBciowym sztuk pod |ebrami) Zapalenia ozbnej Zapalenia okostnej Na oba wyrostki Zapalenie zbodoBu 3 do 5 sutkowe oraz na kt Zapalenie miazgi zba 5 do 8 3  5 dni sztuk |uchwy po obu Zapalenie nerwu trójdzielnego stronach Nerwobóle nerwu jzykowo- gardBowego Syndrom Duplaya Na oba wyrostki Ostre zapalenie nerwów sutkowe oraz po obu sBuchowych 3 do 5 stronach krgów 5 do 8 3  5 dni Szumy w uszach przy chroni- sztuk odcinka szyjnego, cznych zapaleniach nerwów na wysoko[ci Ostre zapalenie ucha [rodkowego C III, C IV lub C V 15 cd. 1 2 3 4 5 Ostre nieperforacyjne zapalenie ucha [rodkowego oraz zrostowe zapalenie ucha [rodkowego Czyraczno[ ucha zewntrznego Na oba wyrostki Choroby krtani u chorych sutkowe oraz po obu z wylewami w okolicy strun 3 do 5 stronach krgów 5 do 8 3  5 dni gBosowych sztuk odcinka szyjnego, Ostre zapalenie krtani na wysoko[ci Zaostrzone hiperplastyczne C III, C IV lub C V zapalenie krtani Chroniczne zanikowe zapalenie krtani Zapalenie przymacicza Ropniaki jajników lub jajowodów Poporodowe zapalenie bBony [luzowej macicy Ostre stany zapalne w przydatkach Zapalenie otrzewnej miednicznej Zapalenie gruczoBu sutkowego WBókniakowate schorzenia sutka Ropno-septyczne stany zapalne w okresie poporodowym Chroniczne zapalenie przydatków Na ko[ Bonow, Zapalenie jajowodów i jajników na sklepienia Procesy zrostowe w miednicy pochwy, na obszar maBej 5  9 9 do 12 6  8 dni wokóB odbytnicy, BezpBodno[ sztuk na ko[ ogonow Gruczolaki macicy oraz na ko[ Zapalenie macicy i jej bBony krzy|ow. [luzowej Przemieszczenie bBony [luzowej macicy Zaburzenie cyklu miesiczkowego WBókniaki macicy Zapalenie gruczoBu przedsionko- wego wikszego Zapalenie pochwy Opryszczka genitalna Torbiele jajników Nad|erki szyjki macicy 16

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
ulotka pijawki
ulotka
PROJEKTY stażowe ulotka
ulotka
ulotka niewidomi rewers
laken ulotka
Materialy informacyjne nt halasu ulotka
Ulotka postępowanie przed TS, procedura i dokumenty
ulotka warsztaty
ulotka FMGROUP SUN PROTECT
ulotka ulga krew 12
ulotka 2
aa Ulotka przeciw pscyhomanipulacji i New Age
Sheckley Pijawka
Ulotka Pytania dotyczÄ…ce TS, ETPCz, TM
ulotka naviflash60 automotive pl
ulotka DL
ulotka nowe taryfy
ulotka woda skoncentrowana

więcej podobnych podstron