"Lalka" - T.2 - Pami�tnik starego subiekta Mamy tedy rok 1879. Gdybym by� przes�dny, a nade wszystko gdybym nie rozumia�, �e po najgorszych czasach nadchodz� dobre, l�ka�bym si� tego roku 1879. Bo je�eli jego poprzednik zako�czy� si� �le, to ju� on zacz�� si� jeszcze gorzej. Anglia, na przyk�ad, w ko�cu roku zesz�ego wdepta�a w wojn� z Afganistanem i w grudniu by�o nawet z nimi �le. Austria mia�a du�o k�opot�w w Bo�ni, a w Macedonii wybuch�o powstanie. W pa�dzierniku i listopadzie by�y zamachy na kr�la Alfonsa hiszpa�skiego i kr�la Humberta w�oskiego. Obaj wyszli ca�o. R�wnie� w pa�dzierniku umar� hr. J�zef Zamoyski, wielki przyjaciel Wokulskiego. My�l� nawet, �e jego �mier� w niejednej sprawie pokrzy�owa�a plany Stachowi. Rok 1879 dopiero si� zacz��, ale niechaj go kaczki zdepcz� !... Anglicy, jeszcze nie wygrzebawszy si� z Afganistanu, ju� maj� wojn�w Afryce, gdzie� na Przyl�dku Dobrej Nadziei, z jakimi� Zulusami. Tu za�, w Europie, ani mniej ani wi�cej, tylko - wybuch�a d�uma w okolicach Astrachania i lada dzie� mo�e do nas zajrze�. Co my mamy przez t� d�um� !... Kogo spotkam, m�wi: �Co, dobrze wam sprowadza� perkaliki z Moskwy? Zobaczysz pan, �e razem z nimi sprowadzicie morow� zaraz�." A ile si� to odbiera anonim�w wymy�laj�cych na czym �wiat stoi ! Zdaje mi si� jednak, �e autorami ich s� przede wszystkim kupcy, nas wsp�zawodnicy, albo te� fabrykanci perkalik�w ��dzkich. Ci utopiliby nas w �y�ce wody, cho�by �adnej d�umy nie by�o. Naturalnie, �e nawet setnej cz�ci tych wymys��w nie powtarzam Wokulskiemu; my�l� jednak, �e on sam s�yszy ich i czyta wi�cej ani�eli ja. W�a�ciwie m�wi�c, chcia�em na tym oto mliejscu napisa� histori� nies�ychanej sprawy, sprawy kryminalnej, kt�r� pani baronowa Krzeszowska wytoczy�a komu?... Nikt by nie zgad�!... Oto tej pi�knej, tej poczciwej, tej kochanej pani Helenie Stawskiej. Ale taka mnie pasja ogarnia, �e nie mog� my�li zebra�. Wi�c dla rozerwania uwagi napisz� sobie o czym innym. Wytoczy�a pani Stawskiej proces kryminalny o kradzie�!... Jej, o kradzie�... Naturalnie, �e wyszli�my z tego b�ota jak triumfatorowie. Ale co nas to kosztowa�o... Ja na przyk�ad, dalib�g, nie mog�em sypia� po nocach blisko przez dwa miesi�ce. A je�eli dzisiaj lubi� wieczorem wst�pi� na piwo, czego nigdy nie robi�em, i nawet siedz� w knajpie do p� nocy, to po prostu robi� to ze zmartwienia. Jej, tej �wi�tej kobiecie, wytoczy� proces o kradzie�!... Na to, B�g mi �wiadkiem, trzeba by� tak� p�wariatk� jak pani baronowa. Za to te� nam zap�aci�a dzika baba dziesi�� tysi�cy rubli... Ach, gdyby to ode mnie zale�a�o, wydusi�bym ze sto tysi�cy. Niechby p�aka�a, niechby spazmowa�a, niechby nawet umar�a... Niegodziwa kobieta! Ale my�lmy o czym innym, nie o ludzkich niegodziwo�ciach. W�a�ciwie m�wi�c, kto wie, czy poczciwy Stach nie by� mimowoln� przyczyn� nieszcz�cia pani Stawskiej; a nawet mo�e nie tyle on, ile ja... Ja go do niej gwa�tem prowadzi�em, ja radzi�em Stachowi, a�eby nie odwiedza� tej poczwary, pani baronowej, ja wreszcie pisa�em do Wokulskiego, kiedy by� w Pary�u, a�eby zasi�gn�� tam wiadomo�ci o Ludwiku Stawskim. Kr�tko m�wi�c: ja, nikt inny, tylko ja rozdra�ni�em t� j�dz� Krzeszowsk�. Odpokutowa�em te� przez dwa miesi�ce!... Ha, trudno. Panie Bo�e, je�eli jeste�, zbaw pomimo to dusz� moj�, je�eli j� mam - jak m�wi� pewien �o�nierz z czas�w rewolucji francuskiej. (Ach, jak ja si� starzej�, jak ja si� starzej�!... zamiast od razu przyst�pi� do rzeczy, baj�, kr�c�, nudz�... Cho�, dalib�g, krew by mnie chyba zala�a, gdybym mia� od razu napisa� o tym potwornym, o tym haniebnym procesie...) Zaraz, niech zbior� my�li. Stach przez wrzesie� by� na wsi u prezesowej Zaslawskiej. Po co on tam je�dzi�, co robil?... domy�le� si� nie mog�. Ale z paru list�w, kt�re do mnie napisa�, widz�, �e musia�o mu si� dzia� nieosobliwie. Jaki diabe� sprowadzi� tam pann� Izabel� ��ck�?... Eh! przecie� ni� si� ju� chyba nie zajmuje. I b�d� ch�ystkiem, je�eli go nie wyswatam z pani� Stawsk�. Wyswatam, odprowadz� ich do o�tarza, dopilnuj�, a�eby przysi�g� jak si� nale�y, a potem... Mo�e sobie w �eb paln�, czy ja wiem?... (Stary g�upcze!... i tobie� to my�le� o takim aniele?... Zreszt� ja o niej wcale nie my�l�; osobliwie od czasu, kiedy przekona�em si�, �e ona kocha Wokulskiego. Niech�e go sobie kocha, byle oboje byli szcz�liwi. A ja?... Ej, Katz, m�j stary przyjacielu, mia��eby� by� odwa�niejszy ode mnie?...) W listopadzie, w�a�nie w tym samym dniu, kiedy zawali� si� dom na ulicy Wsp�lnej, Wokulski wr�ci� z Moskwy. I znowu nie wiem, co tam robi�, do��, �e zarobi� oko�o siedemdziesi�ciu tysi�cy rubli... Takie zyski przechodz� moje poj�cie, ale przysi�gn�, �e interes, do kt�rego Stach nale�a�, musia� by� uczciwy. W par� dni po jego powrocie przychodzi do mnie jeden solidny kupiec i m�wi: - Kochany panie Rzecki, nie mam zwyczaju miesza� si� do cudzych spraw, ale - ostrze� pan Wokulskiego (nie ode mnie, tylko od siebie), �e ten jego wsp�lnik Suzin to wielki hultaj i zapewne nied�ugo zbankrutuje..: Ostrze� go pan, bo szkoda cz�owieka... Zawsze Wokulski, jakkolwiek wszed� na fa�szyw� drog�, zas�uguje na w�p�czucie... - Co pan nazywasz fa�szyw� drog�? - pytam. - No ju�ci, panie Rzecki - m�wi on - kto je�dzi do Pary�a, kupuje okr�ty w czasie nieporozumie� z Angli� i tak dalej, ten, panie Rzecki, nie odznacza si� obywatelskimi cnotami. - Panie drogi - ja m�wi� - a czym�e kupno okr�t�w r�ni si� od kupna chmielu? Chyba wi�kszym zarobkiem... - No - m�wi znowu on - panie Rzecki, nie b�dziemy rozprawiali o tej materii. Gdyby to zrobi� kto inny, nie mia�bym nic przeciw temu, ale Wokulski!... Obaj przecie znamy jego przesz�o��, a ja mo�e lepiej ni� pan, bo nieraz �wi�tej pami�ci Hopfer robi� u mnie przez niego obstalunki. - Pan - m�wi� do owego kupca - rzucasz podejrzenia na Wokulskiego? - Nie, panie - m�wi znowu on - ja tylko powtarzam, co gada ca�e miasto. Nie my�l� bynajmniej szkodzi� Wolkulskiemu, osobliwie w opinii pana, kt�ry jeste� jego przyjacielem (i s�usznie, bo� patrzy� na tego cz�owieka, kiedy by� inny ni� dzi�), ale... Przyznaj pan, �e ten cz�owiek szkodzi naszemu przemys�owi... Nie s�dz� r�wnie� jego patriotyzmu, panie Rzecki, ale... szczerze panu powiem (bo przecie wobec pana musz� by� szczery), �e te perkaliki moskiewskie... Rozumie pan?.. By�em w�ciek�y. Gdy� jakkolwiek jestem eks-porucznikiem w�gierskiej piechoty, nie mog� jednak poj��: czym perkaliki niemieckie s� lepsze od moskiewskich? Ale z moim kupcem nie by�o gaw�dy. W taki spos�b bestia podnosi� brwi, tak rusza� ramionami, a tak rozk�ada� r�ce, i� w ko�cu pomy�la�em, �e on jest wielki patriota, a ja ga�gan, cho� w tym czasie, kiedy on nabija� kieszenie rublami i imperia�ami, mnie par�set kul przelecia�o nade �bem... Naturalnie, �e opowiedzia�em o tym Stachowi, kt�ry wys�uchawszy odpar�: - Uspok�j si�, m�j kochany. Ci sami ludzie, kt�rzy mnie ostrzegaj�, �e Suzin jest hultaj, przed miesi�cem pisali do Suzina, �e ja jestem bankrut, szachraj, eks-powstaniec. Po rozmowie z tym poczciwym kupcem, kt�rego nawet nazwiska nie wymieni�, i po wszystkich anonimach, jakie odebra�em, postanowi�em sobie zapisywa� rozmaite opinie wypowiadane przez dobrych ludzi o Wokulskim. A wi�c tedy na pierwsz� porcj�: Stach jest z�ym patriot�, poniewa� tanimi perkalikami zepsu� troch� interesa ��dzkim-fabrykantom.�Bene!... Zobaczymy, co b�dzie dalej. W pa�dzierniku, jako� w tym czasie, kiedy Matejko sko�czy� malowa� bitw� grunwaldzk� (du�y to obraz i okaza�y, tylko nie trzeba go pokazywa� �o�nierzom, kt�rzy przyjmowali udzia� w bitwach), wpada do sklepu Maruszewicz, ten przyjaciel pani baronowej Krzeszowskiej. Widz� - magnat ca�� g�b�! Na brzuchu, a raczej w tym miejscu, gdzie ludzie maj� brzuch, z�ota dewizka gruba na p� palca, a d�uga - �e cho� psy na niej ci�gnij. W krawacie brylantowa spinka, na r�kach nowe r�kawiczki, na nogach nowe buty, na ca�ym ciele (mizerne to cia�o, po�al si� Bo�e!) nowy garnitur. Przy tym mina, jakby jednej nitki nie mia� na kredyt, tylko wszystko za got�wk�. (P�niej Klejn, kt�ry mieszka w tym samym domu, obja�ni�-mnie,� �e Maruszewicz grywa w karty i �e od pewnego czasu szcz�cie mu s�u�y.) Wpada tedy m�j elegant do sklepu w kapeluszu na g�owie, z hebanow� laseczk� w r�ku i rozejrzawszy si� niespokojnie (on bo ma jakie� niepewne spojrzenie), pyta: - Pan Wokulski jest?... Ach, pan Rzecki!... Na s��wko... Weszli�my za szafy. - Z wyborn� nowin� przychodz� - m�wi, czule �ciskaj�c mnie za r�k�. - Mo�ecie panowie sprzeda� swoj� kamienic�, t� po ��ckim... Baronowa Krzeszowska j� kupi. Ju� wyprocesowa�a od m�a swoje kapita�y i (je�eli potraficie si� targowa�) da, dziewi��dziesi�t tysi�cy rubli, a nawet mo�e co� odst�pnego... Musia� spostrzec zadowolenie na mojej twarzy (mnie to kupno kamienicy nigdy nie przypada�o do gustu), bo �cisn�� mnie za r�k� jeszcze mocniej, o ile taki zdechlak mo�e co� mocno robi�, i s�odko u�miechaj�c si� (md�o mi od tej s�odyczy) zacz�� szepta�: - Mog� panom odda� us�ug�... wa�n� us�ug�... Pani baronowa badzo polega na moim zdaniu i... je�eli ja... Tu dosta� lekkiego kaszlu. - Rozumiem - odezwa�em si� zgaduj�c, z kim mam do czynienia. - Pan Wokulski zapewne nie b�dzie robi� trudno�ci co do por�kawicznego... - Ale� prosz� pana - zawo�a� - c� znowu!... Tym bardziej �e ze stanowcz� propozycj� przyjdzie do pan�w adwokat baronowej. Zreszt� nie o mnie chodzi... To, co mam, zupe�nie mi wystarcza... Ale znam pewn� ubog� rodzin�, kt�rej na moj� rekomendacj� panowie zechcecie co�... - Prosz� pana - przerwa�em mu - wolimy z�o�y� jak�� sum� wprost na pa�skie r�ce, o ile naturalnie interes dojdzie do skutku. - O, �e dojdzie, mog� r�czy� honorem! - zapewni� pan Maruszewicz. Poniewa� jednak ja wcale nie da�em mu s�owa, �e otrzyma por�kawiczne, wi�c chwil� pokr�ci� si� po sklepie i opu�ci� go gwi�d��c. Nad wieczorem powiedzia�em o tym Stachowi; ale on zby� mnie milczeniem, co mnie nawet zastanowi�o. Wi�c na drugi dzie� pobieg�em do naszego adwokata (kt�ry zarazem jest adwokatem ksi�cia) i zakomunikowa�em mu wiadomo�� Maruszewicza. - Daje dziewi��dziesi�t tysi�cy rublil... - zdziwi� si� adwokat (jest to bardzo znakomity cz�owiek). - Ale�, drogi panie Rzecki, teraz kamienice id� w g�r�, a nawet na przysz�y rok wybuduj� ze dwie�cie nowych dom�w... W tych warunkach, drogi panie Rzecki, je�eli sprzedamy im nasz dom za sto tysi�cy rubli, zrobimy im �ask�.:. Pani baronowa bardzo pali si� do tej kamienicy (je�eli podobnego wyra�enia wolno u�ywa� o damach tak dystyngowanych) i mo�emy wyci�gn�� z niej nier�wnie wi�ksz� sum�, drogi panie Rzecki. Po�egna�em znakomitego adwokata i wr�ci�em do sklepu mocno postanawiaj�c nie miesza� si� ju� do sprzeda�y kamienicy. Teraz dopiero, zreszt� nie po raz pierwszy, przysz�o mi na my�l, �e Maruszewicz jest to wielki frant. Obecnie uspokoiwszy si� o tyle, �e ju� mog� zebra� my�li, opisz� wstr�tny proces pani baronowej z tym anio�em, z t� doskona�� kobiet�, pani� Stawsk�: Gdybym go nie napisa�, za rok albo dwa nie wierzy�bym w�asnej pami�ci, �e mog�o zdarzy� si� �o� r�wnie potwornego. Zapami�taj�e sobie tedy, kochany Ignacy, �e pani baronowa Krzeszowska naprz�d od dawna nie cierpia�a pani Stawskiej my�l�c, �e wszyscy w niej si� kochaj�, a po drugie, �e ta� pani baronowa chcia�a jak najtaniej kupi� od Wokulskiego kamienic�. To s� dwa wa�ne fakta, kt�rych donios�o�� dzi� dopiero rozumiem. (Jak ja si� starzej�, Bo�e mi�osierny, jak ja si� starzej�!...) U pani Stawskiej, od czasu zaznajomienia si� z ni�, bywa�em dosy� cz�sto. Nie powiem co dzie�. Czasami raz na kilka dni, a czasem i dwa razy w ci�gu dnia. By�em przecie opiekunem tej kamienicy, to jedno. Dalej, musia�em donie�� pani Stawskiej, �em pisa� do Wokulskiego w sprawie odnalezienia jej m�a. Dalej, wypad�o mi by� u niej z zawiadomieniem, �e Wokulski nie dowiedzia� si� nie stanowczego. Potem odwiedza�em j�, a�eby z okien jej mieszkania pozna� obyczaje Maruszewicza, kt�ry lokowa� si� w oficynie naprzeciw niej. Nast�pnie chodzi�o mio zbadanie pani Krzeszowskiej i jej stosunku do mieszkaj�cych nad ni� student�w, na kt�rych ci�gle si� skar�y�a. Kto� obcy m�g�by my�le�, �e bywam u pani Stawskiej za cz�sto. Ja jednak po dojrza�ej rozwadze doszed�em do przekonania, �em bywa� za rzadko. W jej mieszkaniu mia�em przecie doskona�y punkt obserwacyjny na ca�� kamienic�, no i przy tym by�em �yczliwie przyjmowany. Pani Misiewiczowa (zacna matka pani Heleny), ile razy przyszed�em, wita�a mnie otwartymi r�koma, ma�a Helunia wskakiwa�a mi na kolana, a sama pani Stawska o�ywia�a si� na m�j widok i m�wi�a, �e w tych godzinach, kt�re u niej przep�dzam, zapomina o swoich k�opotach !... Czy wobec podobnych przyj�� mog�em nie bywa� cz�sto? Dalib�g, my�l�, �e bywa�em za rzadko i �e gdybym mia� wi�cej rycerskich usposobie�, powinienem by� tam siedzie� od rana do wieczora. Niechby si� nawet pani Stawska ubiera�a przy mnie. C� by mi to szkodzi�o? W czasie tych wizyt zrobi�em kilka wa�nych spostrze�e�. Naprz�d ci studenci, z trzeciego pi�tra od frontu, byli to istotnie ludzie niespokojnego ducha. Do godziny drugiej po p�nocy �piewali i krzyczeli, czasami nawet ryczeli i w og�le starali si� wydawa� jak najwi�ccj g�os�w nieludzkich. W ci�gu dnia, gdy cho�by jeden z nich by� w domu, a zawsze by� kt�ry�, je�eli tylko pani baronowa Krzeszowska wychyli�a g�ow� przez lufcik (robi�a to po kilkana�cie razy na dzie�), zawsze jej kto� usi�owa� wyla� z g�ry wod� na g�ow�. Powiem nawet, �e mi�dzy ni� a mieszkaj�cymi nad ni� studentami wytworzy� si� pewien rodzaj sportu; polegaj�cy na tym, �e ona wyjrzawszy przez lufcik stara�a si� jak najpr�dzej cofn�� g�ow�, a oni usi�owali wylewa� na ni� wod� jak najcz�ciej i w jak najwi�kszych ilo�ciach. Wieczorami za� ci m�odzi ludzie, nad kt�rymi ju� nikt nie mieszka� i nikt nie m�g� ich oblewa� wod�, wieczorami zwo�ywali do siebie praczki i s�u��ce z ca�ej kamienicy. W�wczas w lokalu pani baronowej rozlega�y si� krzyki i p�acze spazmatyczne. Drugie moje spostrze�enie odnosi�o si� do Maruszewicza, kt�ry mieszka� prawie vis � vis pani Stawskiej. Cz�owiek ten prowadzi bardzo osobliwy tryb �ycia cechuj�cy si� niezwyk�� regularno�ei�. Regularnie nie p�aci komornego. Regularnie co par� tygodni wynosz� mu mn�stwo grat�w z mieszkania: jakie� pos�gi, lustra, dywany, zegary... Ale co ciekawsze - r�wnie� regularnie do lokalu przynosz� mu nowe lustra, nowe dywany, nowe zegary i pos�gi... Po ka�dym fakcie wynoszenia rzeczy pan Maruszewicz przez kilka nast�pnych dni ukazuje si� w jednym ze swych okien. Goli si� w nim, czesze, fiksatuaruje, nawet ubiera si�, rzucaj�c bardzo dwuznaczne spojrzenia w kierunku okien pani Stawskiej. Lecz gdy jego lokal nape�ni si� nowymi artyku�ami wygody i zbytku, w�wczas pan Maruszewicz zas�ania swoje okna na kilka dni sztorami. Wtedy (rzecz nie do uwierzenia) pal� si� u niego dniem i noc�. �wiat�a, a w mieszkaniu s�ycha� g�osy wielu m�czyzn, czasami nawet i kobiet... Alo co mi tam do cudzych interes�w! Jednego dnia, w pocz�tkach listopada, rzek� do mnie Stach: - Podobno bywasz u tej pani Stawskiej? Gor�co mi si� zrobi�o. - Przepraszam ci� - zawo�a�em - jak mam to rozumie�?... - W najzwyczajniejszy spos�b - odpar�. - Przecie� chyba nic sk�adasz jej wizyt oknem, tylko drzwiami. Zreszt� sk�adaj sobie, jak chcesz, a przy pierwszej sposobno�ci o�wiadcz tym paniom, �e mia�em list z Pary�a... - O Ludwiku Stawskim? - spyta�em. - Tak. - Znale�li go nareszcie? - Jeszcze nie, ale ju� s� na tropie i spodziewaj� si� nied�ugo rozstrzygn�� kwesti� jego pobytu. - Mo�e biedak umar�! - zawo�a�em �ciskaj�c Wokulskiego.- Prosz� ci�, Stachu - doda�em nieco och�on�wszy ze wzruszenia-zr�b�e mi �ask�, odwied� te panie i sam zakomunikuj im wiadomo��... - A c� to ja jestem grabarz, �eby robi� ludziom tego rodzaju przyjemno�ci? - oburzy� si� Wokulski. Gdy mu jednak zacz��em przedstawia�, jakie to zacne kobiety, jak wypytywa�y si�: czy ich kiedy nie odwiedzi?... a gdy jeszcze napomkn��em, �e warto by rzuci� okiem na kamienic�, zacz�� mi�kn��. - Ma�o dbam o t� kamienic�-rzek� wzruszaj�c ramionami-sprzedam j� lada dzie�... Ale w ko�cu da� si� nam�wi� i pojechali�my tam oko�o pierwszej w po�udnie. Na podw�rku spostrzeg�em, �e sztory w lokalu Maruszewicza s� starannie zas�oni�te. Widocznie mia� ju� nowy garnitur mebli. Stach niedbale rozejrza� si� po oknach domu i bez najmniejszej uwagi s�ucha� mego sprawozdania o melioracjach. Dali�my now� pod�og� w bramie, wyreperowali�my dachy, odmalowali�my �ciany, myli�my schody co tydzie�. S�owem, z zaniedbanej zrobili�my wcale okaza�� kamienic�. Wszystko by�o w porz�dku nie wy��czaj�c dziedzi�ca i wodoci�g�w; wszystko, opr�cz komornego. - Zreszt� - zako�czy�em - bli�szych informacji o komornem udzieli ci tw�j rz�dca, pan Wirski, po kt�rego zaraz poszl� str�a... - A daj�e mi spok�j z komornem i rz�dc� - mrukn�� Stach.- Id�my ju� do tej pani Stawskiej i wracajmy do sklepu. Weszli�my na pierwsze pi�tro lewej oficyny, gdzie czu� by�o zapach gotowanych kalafior�w; Stach zmarszczy� si�, a ja zapuka�em do kuchni. - S� panie? - zapyta�em grubej kucharki. - Jeszcze by te� nie by�y, jak pan przychodzi - odpowiedzia�a mru��c oczy.. - Widzisz, jak nas przyjmuj�!... - szepn��em po niemiecku do Stacha. W odpowiedzi kiwn�� g�ow� i wysun�� warg�. W saloniku matka pani Stawskiej, jak zwykle, robi�a po�czoch�; zobaczywszy nas unios�a si� nieco z fotelu i zdziwiona przypatrywa�a si� Wokulskiemu. Z drugiego pokoju wyjrza�a Helcia. - Mamo - szepn�a tak g�o�no, �e zapewne s�ycha� j� by�o na dziedzi�cu - przyszed� pan Rzecki i jeszcze jaki� pan. W tej chwili wysz�a do nas i pani Stawska. Widz�c obie damy odezwa�em si�: - Nasz gospodarz, pan Wokulski, przychodzi z�o�y� paniom uszanowanie i zakomunikowa� wiadomo�ci... - O Ludwiczku?.. - pochwyci�a pani Misiewiczowa. - Czy �yje?.. Pani Stawska poblad�a, a potem r�wnie szybko zarumieni�a si�. By�a w tej chwili tak pi�kna, �e nawet Wokulski przypatrywa� si� jej, je�eli nie z zachwytem, to przynajmniej z �yczliwo�ci�. Jestem pewny, �e z miejsca zakocha�by si� w niej, gdyby nie ten pod�y zapach kalafior�w zalatuj�cy z kuchni. Siedli�my. Wokulski zapyta� panie, czy s� zadowolone z lokalu, a nast�pnie opowiedzia� im, �e Ludwik Stawski by� przed dwoma laty w New Yorku, a nast�pnie przeni�s� si� do Londynu pod przybranym nazwiskiem. Napomkn�� z lekka, �e Stawski by� w�wczas chory i �e za par� tygodni spodziewa si� o nim stanowczych wiadomo�ci. S�uchaj�c tego pani Misiewiczowa kilka razy odwo�a�a si� do pomocy chustki... Pani Stawska by�a spokojniejsza, tylko par� �ez stoczy�o si� jej po twarzy. Aby ukry� wzruszenie, zwr�ci�a si� z u�miechem do c�reczki i rzek�a p�g�osem: - Podzi�kuj, Heluniu, panu, �e nam przynibs� wiadomo�ci o tatce. Znowu �zy jej b�ysn�y, ale opanowa�a si�. Tymczasem Helunia zrobi�a dyg przed Wokulskim, a nast�pnie przypatrzywszy mu si� wielkimi oczyma, nagle schwyci�a go za szyj� i uca�owa�a w same usta. Niepr�dko zapomn� zmian, jakim uleg�a fizjognomia Stacha wobec tak niespodzianych pieszczot. Poniewa�, o ile wiem, jeszcze nigdy nie poca�owa�o go �adne dziecko, wi�c w pierwszej chwili cofn�� si� zdziwiony; potem obj�� Heluni� za ramiona, wpatrywa� si� w ni� ze wzruszeniem i poca�owa� w g�ow�. By�bym przysi�g�, �e wstanie z krzes�a i powie pani Stawskiej: Pozw�l pani, a�ebym zast�pi� ojca tej kochanej dziecinie..." Ale... nie powiedzia� tego; spu�ci� g�ow� i wpad� w zwyk�� sobie zadum�. Da�bym po�ow� mojej rocznej pensji, a�eby dowiedzie� si�: o czym on wtedy iny�la�? Mo�e o pannie ��ckiej?... Eh, znowu staro�� wy�azi... C� panna ��cka? ani umywa�a si� do Stawskiej! Po paruminutowym milczeniu Wokulski spyta�: - Zadowolone panie z s�siad�w?... - Jak z kt�rych - odezwa�a si� pani Misiewiczowa. - Owszem, bardzo - wtr�ci�a pani Stawska. Przy tym spojrza�a na WokuIskiego i zarumieni�a si�. - Czy i pani Krzeszowska jest r�wnie mi�� s�siadk�? - spyta� Wokulski. - O panie!... - zawo�a�a pani Misiewiczowa podnosz�c palec w g�r�. - To nieszcz�liwa kobieta - przerwa�a pani Stawska. - Straci�a c�rk�. M�wi�c to obraca�a w palcach r�bek chusteczki i spod swoich cudownych rz�s usi�owa�a patrze�... ju�ci nie na mnie. Ale powieki musia�y jej ci�y� jak o��w, wi�c tylko rumieni�a si� coraz mocniej i stawa�a si� coraz powa�niejsz�, jak gdyby j� kt�ry z nas obrazi�. - A kt� to jest ten pan Maruszewicz? - m�wi� dalej Wokulski, jakby nie my�l�c nawet o obecnych damach. - Letkiewicz,, urwis... - pr�dko odpowiedzia�a pani Misiewiczowa. - Ale� mateczko, to tylko orygina�!... - poprawi�a j� c�rka. W tej chwili mia�a oczy tak wielkie i �renice tak rozszerzone jak chyba jeszcze nigdy. - Bo ci�studenci to podobno bardzo niesforni - rzek� Wokulski patrz�c na fortepian. - Zwyczajnie m�odzi - odpar�a pani Misiewiczowa i g�o�no utar�a nos - Widzisz, Heluniu, znowu odpina ci si� kokardka - rzek�a pani Stawska nachylaj�c si� do c�reczki, mo�e aby ukry� zak�opotanie na sam� wzmiank� o niesforno�ciach studenckich. Znudzi� mnie ju� Wokulski swoj� rozmow�. Istotnie, trzeba by� albo p�g��wkiem, albo �le wychowanym cz�owiekiem, a�eby tak pi�kn� kobiet� wypytywa� o wsp�lokator�w! Przesta�em go te� s�ucha� i ma chinalnie pocz��em wygl�da� na podw�rze. I oto, com zobaczy�... W jednym z okien Maruszewicza uchyli�a si� roleta i przez szpar� z boku mo�na by�o dojrze�, �e kto� patrzy w nasz� stron�. �Szpieguje nas ten poczciwiec!" - pomy�la�em. Zwr�ci�em oczy ku drugiemu pi�tru od frontu. Masz pociech�!... W najdalszym pokoju pani baronowej Krzeszowskiej oba lufciki otwarte, a w g��bi wida�... j� sam�, jak pczypatruje si� lokalowi pani Stawskiej przez teatraln� lornetk�. ��e te� Pan B�g nie ukarze tej j�dzy..." - rzek�em do siebie, pewny, �e z tego lornetowania wyniknie kiedy skandal. Modli�em si� nie na pr�no. Kara boska ju� wisia�a nad g�ow� intrygantki, w postaci �ledzia, kt�ry wysuwa� si� z lufcika na trzecim pi�trze �ledzia owego trzyma�a jaka� tajemnicza r�ka, odziana w granatowy r�kaw ze srebrnym galonem, spoza r�ki za� co kilka sekund wychyla�a si� mizerna twarz ze z�o�liwym u�miechem. Nie trzeba by�o mojej przenikliwo�ci, a�eby zgadn��, �e by� to jeden z nie p�ac�cych komornego student�w, kt�ry tylko czeka� na ukazanie si� baronowej w lufciku, a�eby na ni� pu�ci� �ledzia. Ale baronowa by�a ostro�na, wi�c mizerny studencina nudzi� si�. Prze k�ada� opatrzno�ciowego �ledzia z jednej r�ki do drugiej i zapewne dla zabicia czasu robi� bardzo nieprzystojne miny do dziewcz�t z paryskiej pralni. W�a�nie kiedy zastanawia�em si�, �e zamach, przygotowywany na baronow� przez studenta ze �ledziem, spe�znie na niczym, Wokulski wsta� z krzes�a i zacz�� �egna� damy. - Tak pr�dko panowie odchodz�! - szepn�a pani Stawska i w tej chwili ogromnie zmiesza�a si�. - Mo�e panowie b�d� �askawi cz�ciej... - doda�a pani Misiewiczowa. Ale safandu�a Stach, zamiast poprosi� panie, a�eby pozwoli�y mu bywa� co dzie� albo nawet a�eby go sto�owa�y (co ja niezawodnie powiedzia�bym b�d�c na jego miejscu), ten... ten dziwak, zapyta� si�: czy nie potrzebuj� jakich reperacyj w mieszkaniu... - O, ju� wszystko, co by�o potrzebne, zrobi� poczciwy pan Rzecki - odpar�a pani Misiewiczowa zwracaj�c si� do mnie z sympatycznym u�miechem. (Szczerze m�wi�c, nawet nie lubi� takich u�miech�w u os�b w pewnym wieku.) W kuchni Stach zatrzyma� si� na sekund�, wida� dra�ni� go zapach kalafior�w, wi�c rzek� do mnie: - Trzeba by tu urz�dzi� jaki wentylator albo co... Na schodach nie mog�em ju� wytrzyma� i zawo�a�em: - Gdyby� tu bywa� cz�ciej, sam by� pozna�, jakie melioracje nale�a�oby zaprowadzi� w tym domu. Ale co ciebie obchodzi dom albo nawet taka pi�kna kobieta! Wokulski stan�� w sieni i patrz�c na rynn� mrukn��: - Phy!... gdybym j� pozna� wcze�niej, mo�e bym si� z ni� o�eni�: Us�yszawszy to dozna�em dziwnego uczucia: by�em kontent, a jednocze�nie jakby mnie kto w serce koln��. - A tak, to ju� si� nawet nie o�enisz? - spyta�em. - Kto wie?... - odpar�. - Mo�e si� i o�eni�... Ale nie z ni�. Us�yszawszy za� to dozna�em jeszcze dziwniejszego uczucia; by�o mi �al, �e pani Stawska nie dostanie Stacha za m�a, a jednocze�nie jakby mi kto zdj�� ci�ar z piersi. Ledwie wyszli�my na dziedziniec, patrz�, a pani baronowa wychyla si� ze swego lufcika i wo�a, oczywi�cie do nas: - Panie !... Prosz� !... Nagle - rozdzieraj�cym g�osem krzykn�a: �Ach nihili�ci...", i cofn�a si� w g��b pokoju. Jednocze�nie o kilka krok�w od nas spad� na podw�rze �led�, na kt�rego str� rzuci� si� z tak� drapie�no�ci�, �e nawet mnie nie spostrzeg�. - Nie zajdziesz do pani baronowej? - zapyta�em Stacha. - Ona, zdaje si�, ma do ciebie interes. - Niech mi da �wi�ty spok�j!- odpar� machn�wszy r�k�. Na ulicy zawo�a� doro�k� i wr�cili�my do sklepu nie rozmawiaj�c ze sob�. Jestem jednak pewny, �e my�la� o pani Stawskiej i �e gdyby nie te pod�e kalafiory... Taki by�em niesw�j, taki zmartwiony, �e zamkn�wszy sklep poszed�em na piwo. Spotka�em tam radc� W�growicza, kt�ry wci�� psy wiesza na Wokulskim, ale miewa bardzo szcz�liwe pomys�y polityczne... i k��cili�my si� z nim do p�nocy. W�growicz ma racj�: istotnie wida� z gazet, �e w Europie na co� si� zanosi. Kto wie, czy po Nowym Roku ma�y Napoleonek (nazywaj� go Lulu, zrobi on wam lulu!) nie przeniesie si� z Anglii do Francji... Prezydent MacMahon za nim, ks. Broglie za nim, w narodzie wi�kszo�� za nim.:. Mo�na by si� za�o�y�, �e zostanie cesarzem jako Napoleon IV, a na wiosn� zacznie taniec z Niemcami. Teraz przecie Niemcy nie p�jd� do Pary�a; nie udaje si� dwa razy ta sama sztuka. Ot� tedy... Co ja chcia�em powiedzie�?... Aha! We trzy, mo�e we cztery dni po naszej wizycie u pani Stawskiej przychodzi Stach do sklepu i podaje mi list, ale adresowany do niego. - Przeczytaj no - rzek� ze �miechem. Otworzy�em - czytam: �Panie Wokulski Wybacz, �e nie nazywam ci� szanownym, ale trudno dawa� taki tytu� cz�owiekowi, od kt�rego ju� wszyscy odwracaj� si� ze wstr�tem. Nieszcz�sny cz�owieku! Jeszcze nie zrehabilitowa�e� si� ze swych dawniejszych wyst�pk�w, a ju� ha�bisz si� nowymi. Dzi� o niczym wi�cej nie m�wi ca�e miasto, tylko o twoich odwiedzinach u kobiety tak �le prowadz�cej si� jak Stawska. Ju� nie tylko miewasz z ni� schadzki na mie�cie, nie tylko zakradasz si� do niej po nocach, co by jeszcze dowodzi�o, �e� niezupe�nie wstyd zatraci�, ale nawet odwiedzasz j� w bia�y dzie�, wobec s�u�by, m�odzie�y i uczciwych mieszka�c�w tej skompromitowanej kamienicy. Nie �ud� si� jednak, nieszcz�sny, �e sam tylko romans z ni� prowadzisz. Pomaga ci jeszcze tw�j rz�dca, ten n�dznik Wirski, i ten osiwia�y w rozpu�cie tw�j plenipotent Rzecki. Musz� doda�, �e Rzecki nie tylko uwodzi ci twoj� kochanic�, ale jeszcze okrada ci� w dochodach z domu: pozni�a� bowiem komorne niekt�rym lokatorom, a przede wszystkim tej Stawskiej. Skutkiem tego dom tw�j ju� nic niewart, ty sam stoisz nad brzegiem przepa�ci i zaprawd�! wielk� wyrz�dzi�by ci �ask� szlachetny dobroczy�ca, kt�ry by zechcia� kupi� t� ruder� po ��ckich z ma�� dla ciebie strat�. Gdyby wi�c znalaz� si� taki dobrodziej, pozb�d� si� ci�aru, we� z wdzi�czno�ci�, co si� da, i uciekaj za granic�, pierwej, nim sprawiedliwo�� ludzka okuje ci� w kajdany i wtr�ci do loch�w: Czuwaj nad sob�!... strze� si�!... i pos�uchaj rady �yczliwego przyjaciela." - Zuch baba, co? - zapyta� Wokulski spostrzeg�szy, �em ju� sko�czy� czytanie. - Niech j� diabli porw�!- zawo�a�em domy�laj�c si�, �e m�wi o autorce listu. - Ja, wed�ug niej, osiwia�em w rozpu�cie!... Ja kradn�!... Ja romansuj�!... Przekl�ta j�dza. - No, no, uspok�j si�, bo ju� widz� jej adwokata - rzek� Stach. Istotnie, w tej chwili wszed� do sklepu cz�eczyna w starym futrze, wyp�owia�ym cylindrze i ogromnych kaloszach. Wszed�, rozejrza� si� jak ajent �ledczy, zapyta� Klejna, kiedy b�dzie pan Wokulski, potem nagle uda�, �e dopiero nas spostrzega, i przybli�ywszy si� do Stacha szepn��: - Wszak pan Wokulski?... Czy mog� mie� z panem kr�ciutk� konferencj� na osobno�ci? Stach mrugn�� na mnie i poszli�my we trzech do mego mieszkania. Go�� rozebra� si�, przy czym zauwa�y�em, �e jego spodnie s� jeszcze bardziej wytarte, a zarost mocniej zjedzony przez mole ni� futro. - Prezentuj� si� panom - rzek� wyci�gaj�c do Wokulskiego praw�, a do mnie lew� r�k�. - Jestem adwokat... Tu wymieni� nazwisko i - tak zosta� z r�koma w powietrzu. Dziwnym bowiem trafem ani Stach, ani ja nie czuli�my ochoty do u�ciskania go. Pozna� to, ale nie zmiesza� si�. Owszem, z najlepsz� min� zatar� r�ce i rzek� �miej�c si�: - Panowie nawet nie pytaj�: jaki mnie tu interes sprowadza - Domy�lamy si�, �e pan sam powiesz - odpar� Wokulski. - Racja! - zawo�a� go��. - Ot� m�wi� kr�tko. Jest tu jeden bogaty, ale bardzo sk�py Litwin (Litwini s� bardzo sk�pi!), kt�ry prosi� mnie, a�ebym mu nastr�czy� do nabycia jak� kamienic�. Mam ich z pi�tna�cie, ale przez szacunek dla pana, panie Wokulski, bo wiem, co pan robisz dla kraju, nastr�czy�em mu pa�sk�, t� po ��ckim, i po dwutygodniowej pracy nad nim tylem zrobi�, �e got�w da�... Zgadnijcie panowie: ile?... Osiemdziesi�t tysi�cy rublil... Co? Kokosowy interes. Nieprawda�?... Wokulski zaczerwieni� si� z gniewu, a przez chwil� my�la�em, �e wyrzuci go�cia za drzwi. Pohamowa� si� jednak i odpar�, ale ju� tym swoim tonem, tym ostrym i nieprzyjemnym: - Znam tego Litwina, nazywa si� baronowa Krzeszowska - Co?... - zdziwi� si� adwokat. - Ten sk�py Litwin daje nie osiemdziesi�t, ale dziewi��dziesi�t tysi�cy za m�j dom, pan za� proponujesz mi ni�sz� cen�, a�eby wi�cej zarobi�... - H�! H�! h�... - zacz�� �mia� si� adwokat. - Kt� by inaczej robi�, szanowny panie Wokulski? - Powiedz pan zatem swojemu Litwinowi - przerwa� mu Stach �e sprzedam kamienic�, ale za sto tysi�cy rubli. I to do Nowego Roku. Po Nowym Roku cen� podnios�. - Ale� to jest nieludzkie, co pan m�wi!... - wybuchn�� go��.-Pan chce tej nieszcz�liwej kobiecie wydrze� ostatni grosz... Co �wiat na to powie, zastan�w si� pan!... - Co powie �wiat, o to nie dbam - rzek� Wokulski. - A je�eli zechce mnie moralizowa�, tak jak pan, poka�� mu drzwi. O, tam s� drzwi, widzisz pan, panie adwokacie? - Daj� panu dziewi��dziesi�t dwa tysi�ce rubli i ani grosza wi�cej - odpar� adwokat. - Niech pan w�o�y futro, bo si� pan zazi�bi na dziedzi�cu... - Dziewi��dziesi�t pi��... - wtr�ci� adwokat i szybko zacz�� si� ubiera�. - No, �egnam pana... - rzek� Wokulski otwieraj�c drzwi. Adwokat nisko uk�oni� si� i wyszed�, zza proga za� doda� s�odkim tonem: - To ja tu przyjd� za par� dni. Mo�e szanowny pan b�d�ie lepiej dysponowany... Stach zamkn�� mu drzwi przed nosem. Po wizycie obrzydliwego adwokata wiedzia�em ju�, co my�le�. Pani baronowa z pewno�ci� kupi kamienic� Stacha, ale pierwej u�yje wszelkich �rodk�w, a�eby co� utargowa�. Znam te �rodki! Jednym z nich by� �w list anonimowy, w kt�rym szkaluje pani� Stawsk�, a o mnie m�wi, �e osiwia�em w rozpu�cie. Skoro za� kupi kamienic�, przede wszystkim wyp�dzi z niej student�w, a zapewne i biedn� pani� Helen�. Gdyby� cho� na tym ograniczy�a swoj� nienawi��... Teraz ju� mog� opowiada� galopem wszystkie wypadki, kt�re p�niej nast�pi�y. Ot� po wizycie tego adwokata tkn�o mnie z�e przeczucie. Postanowi�em dzi� jeszcze odwiedzi� pani� Stawsk� i ostrzec j�, a�eby si� mia�a na baczno�ci przed baronow�. Nade wszystko za�, a�eby jak najrzadziej siada�a w oknie. Te panie bowiem, obok zdobi�cych je cn�t, maj� fatalny zwyczaj, �e ci�gle siedz� w oknie. Pani Misiewiczowa sobie, pani Stawska sobie, Helunia sobie i nawet kucharka Marianna te� sobie. I nie do��, �e siedz� ca�y dzie�, ale jeszcze siedz� wieczorami przy lampach i nawet nie zapuszczaj� rolet, chyba przed udaniem si� na spoczynek. Tote� wida� wszystko, co si� dzieje w ich mieszkaniu, jak w latarni. Dla uczciwych s�siad�w taki spos�b przep�dzania czasu by�by najlepszym dowodem ich zacno�ci: pokazuj� si� wszystkim ca�y dzie�, bo nie maj� czego ukrywa�. Gdym sobie jednak przypomnia�, �e te kobiety s� ci�gle szpiegowane przez Maruszewicza i przez pani� baronow�, i gdy jeszcze pomy�la�em, jak baronowa nienawidzi pani Stawskiej -ogarn�y mnie najgorsze przeczucia. Tego samego wieczora chcia�em pobiec do moich szlachetnych przyjaci�ek i zakl�� na wszystkie �wi�to�ci, a�eby tak ci�gle nie przesiadywa�y w oknach i nie nara�a�y si� na �ledztwo baronowej. Tymczasem akurat o wp� do dziewi�tej zachcia�o mi si� pi� i - zamiast do pa�, poszed�em na kufelek. By� ju� tam radca W�growicz i Szprot, ajent handlowy. W�a�nie m�wili co� o tym domu, co zawali� si� przy ulicy Wsp�lnej, kiedy naraz W�growicz tr�ca swoim kuflem w m�j kufel i m�wi: - Niejeden si� to jeszcze dom zawali przed Nowym Rokiem! A Szprot mrugn�� okiem. Nie podoba�o mi si� jego mruganie, bo nigdy nie lubi�em przemrugiwa� si� z Iada b�aznem, wi�� pytam: - C� to, panie, maj� znaczy� pa�skie pantominy? On �mieje si� g�upowato i m�wi: - Przecie� pan wie lepiej ani�eli ja, co to znaczy. Wokulski sprzedaje sklep... M�ko Chrystusowa!... �em go nie trzasn�� kuflem w �eb, dziwi� si� samemu sobie. Na szcz�cie, pohamowa�em pierwszy impet, wypi�em dwa kufle piwa jeden po drugim i pytam go niby spokojnym g�osem: - Po c� by Wokulski mia� sklep sprzeda� i komu? - Komu?... - wtr�ca W�growicz. - Albo� to ma�o �yd�w w Warszawie? - Z�o�� si� we trzech, bodaj w dziesi�ciu, i zaparszywi� Krakowskie Przedmie�cie z �aski ja�nie wielmo�nego pana Wokulskiego, co trzyma w�asny pow�z i je�dzi do arystokracji na letnie mieszkanie. M�j Bo�e!... pami�tam, jak mi to biedactwo podawa�o rozbratel u Hopfera... Nie ma teraz, jak je�dzi� na wojn� i rewidowa� tureckie kieszenie. - Ale po co by sprzedawa� sklep? - pytam szczypi�c si� w kolano, a�eby nie wybuchn�� na tego dziada. - Dobrze robi, �e sprzedaje! - odpar� W�growicz wzi�wszy w gar�� ju� nie wiem kt�ry kufel piwa. - Co on ma robi� mi�dzy kupcami, taki pan, taki... dyplomata, taki... nowator, co nam tu nowe towary sprowadza ?... - Mnie si� zdaje, �e jest inny pow�d - wtr�ci� Szprot. - Wokulski stara si� o pann� ��ck�, a cho� zrazu dosta� odkosza, jednak dzi� znowu tam bywa, wi�c musi mie� widoki... A �e panna ��cka nie wysz�aby za galanteryjnego kupca, cho�by on by� dyplomat� i nowatorem... W oczach zacz�y mi ognie lata�. Uderzy�em kuflem w st� i krzykn��em: - K�amiesz pan, wszystko pan k�amiesz, panie Szprot!... A oto m�j adres... - doda�em rzucaj�c mu bilet na st�. - Co mi pan dajesz adresy? - odpar� Szprot. - Mam panu przys�a� parti� kortu czy co?... - Satysfakcji ��dam od pana - krzykn��em, wci�� bij�c w st�. - Tere-fere! - m�wi Szprot i kr�ci palcem w powietrzu. - �atwo panu ��da� satysfakcji, bo� oficer w�gierski. Zamordowa� cz�owieka albo nawet dwu czy samemu da� si� por�ba� to u pana chleb z mas�em... Ale ja, panie, jestem ajent handlowy, mam �on�, dzieci i terminowe interesa... - Zmusz� pana do pojedynku! - Co to zmusz�?... Ciupasem mnie pan sprowadzisz czy co?... A jakby� mi pan co� podobnego powiedzia� po trze�wemu, tobym poszed� do cyrku�u i daliby panu pojedynek... - Jeste� pan bez honoru! - zawo�a�em. Teraz on zacz�� bi� w st�. - Kto bez honoru?... Komu pan to m�wisz?... Nie p�ac� weksli czy daj� z�y towar, czym bankrutowa�?... Zobaczymy w s�dzie, kto ma honor!... - Uspok�jcie si�! - prosi� radca W�growicz. - Pojedynki to by�y w modzie dawniej, nie teraz... Podajcie sobie r�ce... Wsta�em od sto�u zalanego piwem, zap�aci�em w bufecie i wyszed�em. Noga moja wi�cej nie postanie w tej pod�ej dziurze... Naturalnie, �e po takim wzburzeniu nie mog�em ju� by� u pani Stawskiej. Z pocz�tku my�la�em nawet, �e ca�� noc spa� nie b�d�. Alem jako� zasn��. A gdy Stach przyszed� na drugi dzie� do sklepu, zapyta�em go: - Wiesz, co m�wi�?... �e sklep sprzedajesz?... - A cho�bym sprzeda�, c� by w tym by�o z�ego?... (Prawda! C� by w tym by�o z�ego?... �e te� mi tak prosta my�l nie przysz�a do g�owy.) - Ale bo widzisz - szepn��em - m�wi� jeszcze, �e �enisz si� z pann� ��ck�... - Gdyby tak... Wi�c i c�? - odpar�. (Ju�ci, ma racj�! C� to, jemu nie wolno �eni� si�, z kim by chcia�, nawet z pani� Stawsk�?... �e te� nie zorientowa�em si� i bez potrzeby zrobi�em awantur� temu Szprocinie.) Naturalnie, poniewa� tego wieczora musia�em p�j�� nie tyle na piwo, ile a�eby pogodzi� si� z nies�usznie obra�onym Szprotem, wi�c znowu nie by�em u pani Stawskiej i nie ostrzeg�em, a�eby nie siada�a w oknie. Tak wi�c nie bez przykro�ci dowiedzia�em si�, �e do Wokulskiego mi�dzy kupcami wzrasta niech��, �e sklep nasz b�dzie sprzedany i �e Stach �eni si� z pann� ��ck�. M�wi�: �eni si�, bo on nie maj�c pod tym wzgl�dem pewno�ci nie wyrazi�by si� tak stanowczo, nawet przede mn�. Dzi� ju� na pewno wiem, za kim on t�skni� w Bu�garii, dla kogo z�bami i pazurami zdobywa� maj�tek... Ha, wola boska!... No i patrzcie, jak. ja odbiegam od przedmiotu. Ale teraz ju� na dobre zajm� si� awantur� pani Stawskiej i opowiem z szybko�ci� b�yskawicy.