ÿþA N N A L E S
U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K A O D O W S K A
L U B L I N P O L O N I A
V O L . X X / X X I S E C T I O F F 2 0 0 2 / 2 0 0 3
U n i w e r s y t e t Aó d z k i , Aó d z
W I E S AA W P U S Z
C h m u r y J u l i u s z a S Bo w a c k i e g o
L e s N u a g e s d e J u l i u s z S Bo w a c k i
J u l i u s z S Bo w a c k i s p d z i B w S z w a j c a r i i , d o k t ó r e j p r z y b y B n a p o c z t k u 1 8 3 3
r o k u , t r z y l a t a . W t y m c z a s i e n a p i s a B t y l k o s z e [ w i e r s z y z d u m i e w a , |e
w s z y s t k i e p o w s t a By w o b r b i e s z e [c i u m i e s i c y : o d m a r c a d o s i e r p n i a 1 8 3 5 r o k u .
Z t e g o a | p i l i r y k ó w w y s z Bo s p o d p i ó r a p o e t y w t r a k c i e k r ó t k i e g o , l e t n i e g o
p o b y t u w A l p a c h , w V e y t o u x , n a d j e z i o r e m L e m a n . C z y m [ z u p e Bn i e n i e z w y k By m ,
z w Ba s z c z a b i o r c p o d u w a g p r z y p o m n i a n e f a k t y , w y d a j e s i t o , c o z d a r z y Bo s i
2 0 i 2 1 l i p c a . W p o n i e d z i a Be k p o w s t a Bo R o z Bc z e n i e , j e d y n y w i e r s z z V e y t a u x ,
k t ó r y z o p i n i a r c y d z i e Ba w s z e d B d o k a n o n u p o e z j i S Bo w a c k i e g o . W e w t o r e k z a [
r a n o S Bo w a c k i n a p i s a B s a l o n o w e i r o k o k o w e S t o k r ó t k i , w i e c z o r e m r o m a n t y c z n o -
- g w a Bt o w n e C h m u r y 1 .
Z a d z i w i a j c e : d w a z s z e [c i u w i e r s z y s z w a j c a r s k i c h p o w s t a By w j e d e n d z i e D
a s t o p r z y t y m w i e r s z e c a Bk o w i c i e i s k r a j n i e r ó |n e . O o b u b a d a c z e t w ó r c z o [c i
S Bo w a c k i e g o l e d w i e n a p o m y k a j , g d y | u t w o r y t e n i e m i e s z c z s i i c h z d a n i e m
w g Bó w n y m n u r c i e r o z w o j u l i r y k i S Bo w a c k i e g o . B y w a w i c i t a k , |e S t o k r ó t k i
s k Ba n i a j d o d o c i e k a D, j a k a z n a j o m o [ p o e t y p o s Bu |y Ba d o w y k r e o w a n i a b o h a t e r k i
1
Z o b . : W . P u s z , J u l i u s z S Bo w a c k i w d r o d z e d o R z y m u , [ w : ] M i d z y K r a s i c k i m i S Bo w a c k i m .
S t u d i a , e s e j e , o p i n i e , K r a k ó w 1 9 9 2 . P i e r w o d r u k p t . N i e w z y s t k i e d r o g i p r o w a d z d o R z y m u ,
O s n o w a , Aó d z 1 9 8 3 .
W I E S AA W P U S Z
2
s a l o n o w e g o f l i r t u : w r ó |e n i a z p Ba t k ó w k w i a t u 2 ( z n a m i e n n e n i k t n i e d o s t r z e g B,
i | w i e r s z p o s i a d a p o s t a w z o r c o w o r o k o k o w e g o c a c k a z k r g u p o e z j i s a l o n o w e j ) .
C h m u r y n a t o m i a s t u z n a w a n e s z a a n t e c e d e n c j e p i g o Ds k i c h a u t o k r e a c j i w p o e z j i
p o r o m a n t y c z n e j . 3
N a s t a Be z a g o [c i By C h m u r y j a k o s w o i s t e e x e m p l u m w p r a c a c h b a d a c z y
w i e r s z a p o l s k i e g o . C z t e r o s y l a b o w o [ w e r s ó w b y Ba i j e s t k o m e n t o w a n a ; n a j o b -
s z e r n i e j t k w e s t i p r z e d s t a w i l i : p r z e d l a t y M i c h a B R o w i Ds k i i w z g l d n i e n i e d a w -
n o C z e s Ba w Z g o r z e l s k i . 4 M a r i a D Bu s k a u o g ó l n i Ba w p o d r c z n i k o w y m z a r y s i e , |e
[ . . . ] S Bo w a c k i l u b i B 4 - z g Bo s k o w i e c z a r ó w n o |e Ds k i , j a k i m s k i . C h t n i e w p l a t a B
k r ó t k i e p a r t i e 4 - z g Bo s k o w c ó w w s w o j e u t w o r y o p a r t e n a i n n y c h r y t m a c h ( Z Bo -
t a C z a s z k a , S a m u e l Z b o r o w s k i , O d p o w i e d z n a P s a l m y p r z y s z Bo [c i ) . U |y w a B i c h
t e | w w i e r s z y k a c h s a t y r y c z n y c h . T y m b a r d z i e j z a s k a k u j C h m u r y . U t w ó r t e n
w n a s z e j p o e z j i j e s t r z a d k i m z j a w i s k i e m o d d a n i a l i r y c z n e j w y s u b l i m o w a n e j t r e [c i
w m i a r a c h t a k k r ó t k i c h o t o k u z n a t u r y t r o c h e i c z n y m - k a t a r y n k o w y m p o d k r e -
[l i Ba b a d a c z k a . 5
N i e u l e g a b o w i e m w t p l i w o [c i , |e z p o w o d u s w o j e g o r o z m i a r u c z t e r o s y l a b o -
w i e c n i e n a d a w a B s i d o w y p o w i e d z i n a r r a c y j n y c h , r a z i B w l i r y c e , w k t ó r e j p o j a -
w i a B s i b a r d z o r z a d k o . N a t o m i a s t m a s t a r , b o d r u g i e j p o Bo w y X V I w . s i g a j c
t r a d y c j w i e r s z a e p i g r a m a t u , s a t y r y , o p o w i a d a n k a l u b d i a l o g u h u m o r y s t y c z n e g o
p r z y p o m n i a Ba D Bu s k a . 6
U z u p e Bn i w y p a d a , i | w d o b i e s t a n i s Ba w o w s k i e j s k r a c a n i e w e r s u s t a Bo s i
z a b a w i r o d z a j e m w y z w a n i a w p o e t y c k i e j k o r e s p o n d e n c j i s a l o n ó w . P r z y k Ba d
s t a n o w i w y m i a n a o k a z j o n a l n y c h w i e r s z y w k r g u S t a n i s Ba w a K o s t k i i I g n a c e g o
P o t o c k i c h . T e n b y B m i s t r z e m , k t o p o t r a f i B o d p o w i e d z i e b i l e t e m n a p i s a n y m c z t e r o -
z g Bo s k o w c e m . P r y m w t y m w i e d l i W o j c i e c h M i e r i F r a n c i s z e k W o y n a . S . K . P o -
t o c k i i S t a n i s Ba w T r e m b e c k i k o m p l e m e n t o w a l i s p r a w n o [ M i e r a , u z n a j c , i | n i e
s w s t a n i e m u s p r o s t a . P r z y i n n y c h o k a z j a c h o b a j s i g n l i p o p i c i o z g Bo s k o w i e c
z p o w o d z e n i e m . 7
2
Z o b . [ M . B i z a n , P . H e r t z , ] N o t y , [ w : ] J . S Bo w a c k i , L i r y k i , w y b ó r i o p r a c o w a n i e M . B i z a n a
i P . H e r t z a , W a r s z a w a 1 9 5 9 , s . 3 1 7 3 1 9 .
3
I b i d . , s . 3 1 9 . O p i n i i t e j t o w a r z y s z y o c e n a : E g o t y z m t e g o w i e r s z a j e s t b e z p o k r y c i a ,
a r o z d z i a B m i d z y » p o e t i [w i a t e m « d u |o m n i e j s z l a c h e t n y n i | w i n n y c h u t w o r a c h ( n p . T e s t a m e n t
m ó j ) ( l . c . ) .
4
M . R o w i Ds k i , O b u d o w i e w i e r s z a S Bo w a c k i e g o , S p r a w o z d a n i a z P o s i e d z e D T o w a r z y s t w a
N a u k o w e g o W a r s z a w s k i e g o , W a r s z a w a 1 9 0 9 ; C z . Z g o r z e l s k i , Zp i e w u t a j e m n i c e , [ w : ] L i r y k a
w p e Bn i r o m a n t y c z n a . S t u d i a i s z k i c e o w i e r s z a c h S Bo w a c k i e g o , W a r s z a w a 1 9 8 1 .
5
M . D Bu s k a , C z t e r o s y l a b o w i e c , [ w : ] P o e t y k a . Z a r y s e n c y k l o p e d y c z n y , D z i a B 3 , W e r s y f i k a c j a ,
t . I I I , S y l a b i z m , p r a c a z b i o r o w a p o d r e d . Z . K o p c z y Ds k i e j i M . M a y e n o w e j , W r o c Ba w 1 9 5 6 , s . 1 1 8 .
6
I b i d . , s . 1 1 5 .
7
Z o b . : E . R a b o w i c z , S t a n i s Ba w T r e m b e c k i w [w i e t l e n o w y c h zr ó d e B, W r o c Ba w 1 9 6 5 , s . 2 5 8 -
- 2 6 0 , 2 6 5 2 7 1 ; R . K a l e t a , P r z y j a c i e l e i z a l o t n i c y . K o r e s p o n d e n c j a p o e t y c k a i w i e r s z e d o k r a j c z y n y
P o t o c k i e j W o j c i e c h a M i e r a , S t a n i s Ba w a P o t o c k i e g o i W o j c i e c h a T u r s k i e g o , A r c h i w u m L i t e r a c k i e ,
C H M U R Y J U L I U S Z A S AO W A C K I E G O
3
J e s z c z e p r z e d i g r a s z k a m i w k r g u P o t o c k i c h b By s n B w i e r s z e m c z t e r o s y l a b o -
w y m I g n a c y K r a s i c k i , i w t y m w y p a d k u o l [n i e w a j c s w o b o d , m i d z y i n n y m i
w w i e r s z o w a n y m l i [c i e D o P a n a J a n a n a t u r a l n i e p o t o c z n y m i p o t o c z y s t y m
z a r a z e m :
P a n i e J a n i e ,
W k a |d y m s t a n i e
Z y s k a m o |n a .
M y [l o s t r o |n a ,
O b r a u m i e ,
G d y r o z u m i e ,
I o b i e r a ,
G d y o t w i e r a
T o , w c z y m t r e [c i . 8
S d z , i | J u l i u s z S Bo w a c k i m i a B [w i a d o m o [, p r z y s t p u j c d o n a p i s a n i a
C h m u r , |e c z t e r o z g Bo s k o w i e c t o m i a r a s p r a w n o [c i w a r s z t a t u , |e c z t e r o s y l a b o w c a
u |y w a s i w p o e z j i r z a d k o , a j e |e l i j u | t o g Bó w n i e w f u n k c j i z a b a w o w e j :
|a r t o b l i w i e l u b s a t y r y c z n i e . P o d j B w i c S Bo w a c k i n i e t y p o w o z a d a n i e n i e Ba t w e .
N i e Ba t w e n a w e t w w i e r s z u s t y c h i c z n y m b a r d z o t r u d n e w u k Ba d z i e s t r o f i c z n y m .
C h m u r y s k Ba d a j s i z s z e [c i u s z e [c i o w e r s o w y c h s t r o f o u k Ba d z i e r y m ó w :
a a b c c b . Z a s t a n a w i a , |e o i l e c z t e r o s y l a b o w o [ w i e r s z a z n a w c y w e r s y f i k a c j i
S Bo w a c k i e g o d o s t r z e g a l i i k o m e n t o w a l i , t o u k Ba d s t r o f i c z n y n i e z w r ó c i B u w a g i
n i k o g o , n a w e t a u t o r k i p o d r c z n i k o w e g o o p r a c o w a n i a S t r o f y s z e [c i o w e r s o w e j 9 .
Z d z i s Ba w a K o p c z y Ds k a o d n o t o w a Ba , |e [ . . . ] s t r o f a a a b c c b z u p e Bn i e n i e o m a l
n i e d o s t r z e g a l n a w [r ó d i n n y c h u k s z t a Bt o w a D s t r o f i c z n y c h w p o e z j i S Bo w a c k i e g o ,
u |y t a p r z e z p o e t w B a l l a d z i e z M a r i i S t u a r t s t a Ba s i , o b o k s t r o f y C z a t ó w j e d n
z n a j p o p u l a r n i e j s z y c h p o s t a c i o m a w i a n e j f o r m y 1 0 .
C z y r z e c z y w i [c i e t e n u t w ó r , i t y l k o o n , w y w a r B a | t a k i w p By w ? W t p i , a t o
d l a t e g o , |e S Bo w a c k i j a k z a u w a |y Ba r ó w n i e | b a d a c z k a s t o s u j c f o r m 1 0 ,
1 0 , 8 , 1 0 , 1 0 , 8 , s i g n B p o p o p u l a r n t a k |e w r o m a n t y z m i e , a w r c z n a d u |y w a n
w O [w i e c e n i u s t r o f s t a n i s Ba w o w s k 1 0 , 8 , 1 0 , 8 .
Z a p a m i t a w y p a d a o w o k o l e j n e , k o n k r e t n e z b l i |e n i e S Bo w a c k i e g o d o t r a -
d y c j i l i t e r a c k i e j O [w i e c e n i a . A l e s p r a w a n i e j e s t a n i p r o s t a , a n i t y m b a r d z i e j
t . X I I I , M i s c e l l a n e a z d o b y O [w i e c e n i a 3 , W r o c Ba w 1 9 6 9 ; i d . , A n t o l o g i a p o e t y c k a F r a n c i s z k a
K s a w e r e g o W o y n y , Z e S k a r b c a K u l t u r y , z . 3 8 , W r o c Ba w 1 9 8 3 , s . 1 2 9 1 3 0 ; W . M i e r , P o e z j e z e -
b r a n e . . . , z e b r a B i o p r a c o w a B E . R a b o w i c z , u z u p e Bn i Ba i p r z y g o t o w a Ba d o d r u k u E . A l e k s a n d r o w s k a ,
W r o c Ba w 1 9 9 1 .
8
I . K r a s i c k i , D o P a n a J a n a , [ w : ] P i s m a p o e t y c k i e . W i e r s z e r ó |n e , t . I , W a r s z a w a 1 9 7 6 , s . 3 4 9 .
9
Z . K o p c z y Ds k a , S t r o f a s z e [c i o w e r s o w a , [ w : ] P o e t y k a . Z a r y s e n c y k l o p e d y c z n y , D z i a B 3 ,
W e r s y f i k a c j a , t . V I , S t r o f i k a , W r o c Ba w 1 9 6 4 .
1 0
I b i d . , s . 2 3 1 .
W I E S AA W P U S Z
4
j e d n o z n a c z n a . S t r o f a s z e [c i o w e r s o w a a a b c c b b y Ba j a k s t w i e r d z i Ba K o p c z y D-
s k a d r u g a , c o d o c z s t o [c i u |y c i a p o s e k s t y n i e [ . . . ] w n a s z e j p o e z j i 1 1 .
P o j a w i Ba s i u n a s w s t a r y c h p i e [n i a c h r e l i g i j n y c h ( 8 , 8 , 7 , 8 , 8 , 7 ) , s t a n o w i c
w y r a zn e n a w i z a n i e d o Ba c i Ds k i e j s e k w e n c j i S t a b a t M a t e r . M e l i c z n y r o d o w ó d t e j
s t r o f y u f u n d o w a B j e j p o p u l a r n o [, p o [w i a d c z o n p r a k t y k s i e d e m n a s t o w i e c z n e j
l i r y k i m i e s z c z a Ds k i e j o r a z w y k o r z y s t y w a n i e m w p o e z j i l u d o w e j . Z n a m i e n n e , |e
l i t e r a c i o k r e s u b a r o k u s t o s o w a l i g Bó w n i e f o r m y k r ó t k i e ; n a j k r ó t s z : 4 , 4 , 6 , 4 , 4 ,
6 , s p o t y k a m y u W e s p a z j a n a K o c h o w s k i e g o o r a z W a c Ba w a P o t o c k i e g o . A j e s t t o
p o s t a n a j b a r d z i e j c h a r a k t e r y s t y c z n a d l a f o r m z w i z a n y c h z p o e z j l u d o w 1 2 .
W O [w i e c e n i u s t r o f a a a b c c b u t r a c i Ba p o p u l a r n o [. Z d a n i e m K o p c z y Ds k i e j ,
k i l k a r a z y u |y B t e j f o r m y A d a m N a r u s z e w i c z , r a z S t a n i s Ba w T r e m b e c k i ( w p o s t a c i
n a j k r ó t s z e j : 4 , 4 , 7 , 4 , 4 , 7 ) ; o b a j w a n a k r e o n t y k a c h ; r a z K r a s i c k i .
O d n o t u j m y w i c : w O [w i e c e n i u t y l k o s p o r a d y c z n i e s i g a n o p o s t r o f u |y t
w C h m u r a c h , c h o b y Bo t o p o w s z e c h n p r a k t y k w e p o c e p o p r z e d n i e j . P o n a d t o
s t r o f a t a p r z e s z Ba w r e j o n y p o e z j i l e k k i e j . I t o , c o n a j w a |n i e j s z e : n i g d y w e d l e
o b e c n e g o s t a n u b a d a D n i e u |y t o w t e j s t r o f i e f o r m y , j a k z a s t o s o w a B S Bo w a c k i
w C h m u r a c h : 4 , 4 , 4 , 4 , 4 , 4 . 1 3
N i e d o w i e m y s i , d l a c z e g o p o e t a 2 1 l i p c a 1 8 3 5 r a n o u c z y n i B b o h a t e r a m i
s w e g o u t w o r u u c z e s t n i k ó w s a l o n o w e j g r y m i Bo s n e j , a w i e c z o r e m n a p i s a B w i e r s z ,
w k t ó r y m r o m a n t y c z n y s a m o t n i k z r y w a s i d o l o t u , z r y w a j c z l u d zm i i i c h
z i e m s k i m p e Bz a n i e m . M o |e r a n e k b y B t e g o d n i a p o g o d n y , a w i e c z ó r p o c h m u r n y ?
S Bo w a c k i p ó zn o , b o d o p i e r o w p a zd z i e r n i k u , i t y l k o b a r d z o o g ó l n i e p o d s u m o w a B
w l i [c i e d o m a t k i t o , c z e g o d o [w i a d c z y B w a l p e j s k i m o d o s o b n i e n i u :
T r z y m i e s i c e p r z e p d z o n e p o [r ó d n a j p i k n i e j s z y c h w i d o k ó w p r z y r o d z e n i a b y By w i e l k d l a
m n i e n a u k . U w a |a Be m h a r m o n i j , k t ó r a w s z y s t k o Bc z y i n a l e w a j e d n y m k o l o r e m . P o s t r z e g Be m ,
|e s z t u k a p o w i n n a n a [l a d o w a t d z i w n j e d n o [ w s z y s t k i e g o . Z a s t a n a w i a Be m s i d Bu g o n a d
d r z e w a m i , k w i a t a m i , s z u m e m , r ó |n y m i d zw i k a m i n a t u r y w i d z i a Be m j z b l i s k a b Bk i t n l u b
c h m u r n . 1 4
1 1
I b i d . , s . 2 2 2 .
1 2
I b i d . , s . 2 2 7 .
1 3
C h o c i a | w i n n y s p o s ó b n i | p o w s z e c h n i e s t o s o w a n y , b o n i e p o p r z e z z m i a n d Bu g o [c i
t r z e c i e g o i s z ó s t e g o w e r s u ( p r z e w a |n i e b y By o n e w y d Bu |o n e w s t o s u n k u d o p o p r z e d z a j c y c h )
z a s t o s o w a B s i S Bo w a c k i d o t r a d y c j i p o d z i a Bu s t r o f y s z e [c i o w e r s o w e j n a d w a t r ó j w e r s o w e c z Bo n y .
S Bu |y Bo t e m u r ó w n i e | z a z n a c z a n i e w k l a u z u l i t r z e c i e g o w e r s u w y r a zn e j g r a n i c y w u k s z t a Bt o w a n i u
s k Ba d n i o w y m z d a n i a l u b z d a D ( z o b . Z . K o p c z y Ds k a , o p . c i t . , s . 2 2 3 2 2 5 ) i t a k p o s t p i B S Bo w a c k i
w C h m u r a c h , z w y j t k i e m z w r o t k i d r u g i e j . A l e p o n a d t o w w e r s a c h t r z e c i c h i s z ó s t y c h z a k Bó c a B r y t m
t r o c h e i c z n y , w y s t p u j c y w w e r s a c h p o p r z e d z a j c y c h , d z i e l c p o m y s Bo w o i w t e n o t o n o w y s p o s ó b
r ó w n o w e r s o w s t r o f n a d w a c z Bo n y . A t a k |e u n i k a j c m o n o t o n i i r y t m u w o b r b i e w y p o w i e d z i
p o e t y c k i e j . S z c z e g ó Bo w a n a l i z w e r s y f i k a c y j n C h m u r w y k o n a B C z . Z g o r z e l s k i ( o p . c i t . , s . 1 3 6
1 4 2 ) .
1 4
J . S Bo w a c k i , L i s t y d o m a t k i , o p r a c o w a Ba Z . K r z y |a n o w s k a , [ w : ] D z i e Ba w y b r a n e , p o d
r e d a k c j J . K r z y |a n o w s k i e g o , t . V I , W r o c Ba w 1 9 9 0 , s . 2 1 6 . W c z e [n i e j s z y l i s t ( w y s Ba n y 2 5 s i e r p n i a
C H M U R Y J U L I U S Z A S AO W A C K I E G O
5
S p o s t r z e |e n i a t e i p r z e m y [l e n i a p o z o s t a By p o z a w i e r s z a m i u Bo |o n y m i w V e y -
t o u x i c h [l a d d o s t r z e c m o |n a w j e d n y m t y l k o w i e r s z u t a m n a p i s a n y m : w R o z -
Bc z e n i u . W p o z o s t a By c h u t w o r a c h z a m i a s t h a r m o n i i i j e d n o [c i w s z y s t k i e g o m a m y
w s p o m n i e n i a p r z e w a |n i e n i e m i Be a l b o w f o r m i e b e z p o [r e d n i e j , a l b o j a k o
z a r z e w i e d o s t w i e r d z e D g w a Bt o w n y c h : b d c y c h o d r z u c e n i e m l u b n a w e t p r z e k l -
s t w e m . B l i |e j w i c p r a w d y o n a p i s a n y c h u t w o r a c h j e s t t a k a o t o o p i n i a S Bo w a c -
k i e g o z t e g o | s a m e g o l i s t u :
P a t r z c n a j e z i o r o , n a p i s a Be m k i l k a l i r y c z n y c h k a w a B k ó w [ p o d k r . W P ] , k t ó r e m a l u j s t a n
m o j e g o u m y s Bu p r z e z t e k i l k a m i e s i c y [ . . . ] . 1 5
S Bo w a c k i o p u [c i B p e n s j o n a t w P a q u i s , p o r z u c a j c b a m b o s z e , d z i e Bo E g l a n -
t y n y P a t t e y , o f i a r o w a n e m u w p r e z e n c i e n o w o r o c z n y m p r z e z s t a r s z o d n i e g o ,
s i o s t r z a n i e c z u B, a l e i r o s z c z c m g l i s t e p r e t e n s j e , c ó r k w Ba [c i c i e l k i p e n s j o n a t u .
B y B z n k a n y j e j z a w i [c i , a j e d n o c z e [n i e p r z y g n b i o n y z b l i |a j c y m s i w y j a z d e m
b l i s k i e j m u M a r i i W o d z i Ds k i e j . D o s k w i e r a B m u b r a k p i e n i d z y i s z a n s n a u p r a -
g n i o n y p a s z p o r t d o W Bo c h , g d z i e m i a B s p o t k a s i z r o d z i n , T e o f i l e m i H e r s y l i
J a n u s z e w s k i m i .
W l i [c i e d o m a t k i , b d c y m b e z p o [r e d n i r e l a c j z p o b y t u w n a d l e m a Ds k i m
l e t n i s k u , o p i s y u r o k ó w o k o l i c y p r z e p l a t a j s i z e s t w i e r d z e n i a m i : a l e j e s t e m
b a r d z o s a m o t n y b a r d z o s a m o t n y , a l e s m u t n y j e s t e m , n a d t o m y [l i z a -
c h m u r z a m s i 1 6 .
C z y z a t e m C h m u r y , t a k z a s k a k u j c o n i e z w y k Be w s w e j w e r s y f i k a c y j n e j i s t r o -
f i c z n e j p o s t a c i t o a u t o p o r t r e t z a c h m u r z o n e g o S Bo w a c k i e g o , o b r a z s t a n u j e g o
u m y s Bu ? W y s z u k a n n i e z w y k Bo [ u k s z t a Bt o w a n i a l i r y c z n e j w y p o w i e d z i p o t r a k t o -
w a m o |n a j a k o o s t r z e |e n i e p r z e d p o c h o p n y m u t o |s a m i a n i e m j a l i r y c z n e g o
z a u t o r e m . A c z y w s a m e j w y p o w i e d z i p o z a j e j u k Ba d e m w e r s y f i k a c y j n y m
t e | m a m y d o c z y n i e n i a z n a d d a t k i e m o r g a n i z a c j i l i t e r a c k i e j ?
C h m u r y t o w i e r s z r z e c z o w n i k ó w : j e s t i c h t u t a j a | 4 0 i t o z a r ó w n o w f u n k -
c j i p o d m i o t u , j a k i b a r d z o l i c z n y c h o k r e [l e D. T o w a r z y s z i m z a i m k i . P r z y m i o t -
n i k i n i e z d o m i n o w a By o k r e [l e D, w y s t p u j r a p t e m w t r z e c h e p i t e t a c h i t y l k o
w d w ó c h p i e r w s z y c h s t r o f a c h . U d e r z a z n i k o m a i l o [ o r z e c z e D. W s t r o f a c h : p i e r w -
s z e j , c z w a r t e j i s z ó s t e j m a m y d o c z y n i e n i a z e l i p s , z d a n i a z y s k a By p o s t a r ó w n o -
w a |n i k a . 1 7 W s t r o f a c h : d r u g i e j i t r z e c i e j z d a n i a w y p e Bn i a j c e z w r o t k i s k u p i o n e
s w o k ó B j e d n e g o o r z e c z e n i a . T y l k o w s t r o f i e p i t e j z a r o i Bo s i o d c z a s o w n i k ó w .
z G e n e w y , d o k t ó r e j p r z y j e c h a B S Bo w a c k i n a k r ó t k o : d l a s t a r a D o p a s z p o r t ) p o s i a d a c h a r a k t e r g Bó w n i e
s p r a w o z d a w c z y n i e l i c z n e r e f l e k s j e i u o g ó l n i e n i a m a j z w i z e k z k o n k r e t n y m i , o p i s y w a n y m i
f a k t a m i .
1 5
I b i d . , s . 2 1 5 .
1 6
I b i d . , s . 2 1 1 , 2 1 4 .
1 7
G w o l i [c i s Bo [c i : w r ó w n o w a |n i k o w y m z d a n i u s t r o f y c z w a r t e j o r z e c z e n i e j e d n o
w y s t p u j e w z d a n i u p o d r z d n y m .
W I E S AA W P U S Z
6
Zw i a t u t w o r u w y p e Bn i a j , w r c z z a g s z c z a j b y t y ; p o d l e g a j o n e o k r e [l o n y m ,
n i e z b y t l i c z n y m i n i e s k o m p l i k o w a n y m d z i a Ba n i o m .
B o h a t e r e m u t w o r u j e s t j a a d r e s a t e m j e g o w y p o w i e d z i s c h m u r y .
O d s t r o f y p i t e j j a w y s u w a s i n a p l a n p i e r w s z y o d t d , d o k o Dc a w i e r s z a ,
z w r a c a s i b d z i e d o l u d z i .
W c z t e r e c h p i e r w s z y c h s t r o f a c h j a : s t a l e o b e c n e i c z y n n e , p o z o s t a j e s w o -
i [c i e w u k r y c i u j a k o g r a m a t y c z n y p o d m i o t w y p o w i e d z i p o j a w i s i d o p i e r o
w s t r o f i e c z w a r t e j , b y w p i t e j m ó w i j u | w y Bc z n i e o s o b i e . Z n a m i e n n e , |e
o t w i e r a j c e w i e r s z d w a z d a n i a ( w s t r o f i e p i e r w s z e j ) n i e p o s i a d a j a n i p o d m i o t u ,
a n i o r z e c z e n i a . Aa t w o j e d n a k t e o b a c z Bo n y d o m y [l n e w p r o w a d z i :
D o w a s , c h m u r y , W z r o k p o n u r y S k r i Bz a m i j a k i e r u j ( p o s y Ba m ) ;
J a S a m n a z i e m i P o d c z a r n e m i C h m u r w i a n k a m i , b d c .
W z w r o t c e d r u g i e j j a ( d o m y [l n y p o d m i o t p o w i a d o m i e n i a ) o k r e [l a w d a l -
s z y m c i g u b a r d z i e j s w ó j s t a n n i | r o d z a j s w e j a k t y w n o [c i . D o w i a d u j e m y s i t y l k o ,
|e J a k d u c h t r u m n y , S m u t k i e m d u m n y t r z y m a s k r o n i e N a d s z m e r d o m ó w
T a m w k o r o n i e C h m u r i g r o m ó w .
W o b u p o c z t k o w y c h s t r o f a c h n i e w i e l e s i d z i e j e : j a z w r a c a w z r o k k u
c h m u r o m , k i e r u j c k u n i m k o m u n i k a t o s w o i m s t a n i e . R z e c z d o t y c z y s y t u a c j i
o b e c n e j . W s t r o f i e t r z e c i e j c z a s t e r a zn i e j s z y u s t p u j e c z a s o w i p r z y s z Be m u . J a
c i g l e z w r a c a j c s i d o c h m u r ( b o i w s t r o f i e d r u g i e j m a t o m i e j s c e , m i m o
b r a k u a p o s t r o f y ) p r z e c h o d z i w s f e r p r o j e k c j i , c z s t e j w a r c y d z i e Ba c h p o e z j i
S Bo w a c k i e g o ( c h o b y w w i e r s z u W s z t a m b u c h u M a r i i W o d z i Ds k i e j 1 8 ) :
G d z i e w a m d r o g a ,
C h m u r y B o g a ,
M n i e w e zm i e c i e .
M a s i t a k s t a n i e z w o l i j a , a n i n a s k u t e k a k c j i c h m u r . C o m a n a s t p i ,
n a s t p i , b o n a s t p i m u s i s k o r o j a j e s t e m t a k i o t o : n i e t y l e z o k r e [l o n y c h
p r z y c z y n , c o z p o w o d u p r z y p i s a n e g o m i l o s u .
B o j a c i e m n y ,
M g B t a j e m n y ,
S a m n a [w i e c i e .
T a k a j e s t m o j a s y t u a c j a , t a k i j e s t m ó j s t a n . I d o p i e r o t e r a z j a , p r z e d t e m
b i e r n e i z a l e |n e , o b j a w i a s i p o d m i o t o w o . K i e r u j e w z r o k i s i e b i e j u | n i e
w c h m u r y , l e c z w p r z y s z Bo [. S k o r o j e s t t a k t a k o t o b d z i e .
1 8
Z o b . W . P u s z , S z t a m b u c h o w e a r c y d z i e Bo S Bo w a c k i e g o , P r a c e P o l o n i s t y c z n e 1 9 9 7 , s . 5 2 .
C H M U R Y J U L I U S Z A S AO W A C K I E G O
7
P o z o r n i e t y l k o c z a s s t r o f y c z w a r t e j t o t e r a zn i e j s z o [. W i s t o c i e b o w i e m j e s t t o
p r o j e k c j a p r z y s z Bo [c i , w y o b r a |e n i e t e g o , c o n a s t p i t o j e d n o z w i e l u p o e t y c k i c h
( i n i e t y l k o ) m a r z e D S Bo w a c k i e g o .
Z a u w a |m y . W y p o w i e d z o s a d z o n a w k r p u j c y m r y t m i e c z t e r o s y l a b o w c a , u j -
t a w k a r b y s t r o f , r o z c z Bo n k o w a n a n a z e s t r o j e a k c e n t o w e , k l a u z u l e , r ó w n o w a |n i k i
z d a D i k r ó t k i e z d a n i a t o c z y s i k o n s e k w e n t n i e w z a u w a |a l n y m , w y r a zn y m
p o r z d k u . I w o k r e [l o n y m k i e r u n k u . 1 9
W z b u r z o n e j a p o d |a w z r o k i e m ( w k t ó r y m b By s z c z s k r y i Bz y , n i e r o z c z u -
l e n i a p r z e c i e |) , a p o t e m i c a By m s o b k u b u r z y . C z a r n e w i a n k i c h m u r , k o r o n a
c h m u r i g r o m ó w w r e s z c i e , j u | j e d n o z n a c z n i e , b u r z a , k t ó r a k r c i w i c h r a m i , t o
|y w i o B o g a r n i a j c y p o e t . M o c , k t ó r e j n i e m o |e , a l e i n i e c h c e u n i k n .
W a r t o s p o s t r z e c , |e k l a m r p i e r w s z y c h s t r o f , w k t ó r y c h j a l i r y c z n e p r z e d -
s t a w i a s w ó j s t a n , s s t w i e r d z e n i a : s a m n a z i e m i s a m n a [w i e c i e . T e n
a k c e n t , i n i e t y l k o o n , p o z w a l a u p a t r y w a w w y k r e o w a n y m b o h a t e r z e w i e r s z a r y -
s ó w a u t o r a p o r t e p a r o l e S Bo w a c k i e g o , k t ó r y , j a k p a m i t a m y , g Bb o k o o d c z u w a B
s a m o t n o [ w [r ó d l u d z i w P a q u i s i w [r ó d g ó r w V e y t o u x .
O s t a t n i e t r z y s t r o f y w i e r s z a w i z y j n e o t w i e r a p o n o w i o n e p r z y w o Ba n i e
c h m u r ( k o l e j n y e l e m e n t p o r z d k u , w i z a n i a w y p o w i e d z i ) , a l e w t y m o b r a z i e
s o n e p o d l e g Be d z i a Ba n i o m s i B n a d r z d n y c h . N i e o n e s t e r a z n a j w a |n i e j s z e ,
l e c z p o d m i o t , k t ó r y z a n i m i p o d |a ( z n ó w e l i p s a o r z e c z e n i a ) w s t r e f b u r z y ,
z m i e r z a j c : Az d o Bz a w i c , D o b By s k a w i c S k r p a m i c i .
J a k p By n n i e , n i e m a l n i e z a u w a |a l n i e c z a s o b e c n y p r z e s z e d B w c z a s t e g o , c o
n a s t p i t a k t r y b w y p o w i e d z i , k t ó r y j e s z c z e w s t r o f i e c z w a r t e j , j u | w i z y j n e j ,
m i a B p o s t a p o w i a d o m i e n i a , z y s k u j e w k u l m i n a c y j n e j s t r o f i e p i t e j , w r e s z c i e
z j a w g Bó w n e j r o l i , t o n p o l e c e n i a .
D o t e g o m i e j s c a w w y p o w i e d z i w y s t p i Bo t y l k o s z e [ c z a s o w n i k ó w ( t r z y
d o m y [l n e ) , w t y m t y l k o c z t e r y w f o r m i e o r z e c z e n i a . S t r o f p i t o t w i e r a j t r z y
z d a n i a ( d w a z n i c h s k Ba d a j s i z s a m y c h o r z e c z e D) w t r z e c h p i e r w s z y c h w e r s a c h .
T y l k o s z e [ w y r a z ó w t r z y t o c z a s o w n i k i :
L e c ! b By s k a m ! S k r a m i c i s k a m , J u t r o z m a r By .
T o j e s z c z e p o w i a d o m i e n i e . D a l e j j e s t j u | p o l e c e n i e , i t o p o l e c e n i e k i e r o -
w a n e d o l u d z i :
P a t r z c i e n a m n i e , {y j c i e z a m n i e . L u d z i e ! k a r By !
1 9
N i e d o k o Dc a w i c z g o d z i s i m o |n a z o p i n i C z . Z g o r z e l s k i e g o , k t ó r y s k u p i w s z y u w a g
n a [p i e w n o [c i C h m u r , s t w i e r d z i B ( o p . c i t . , s . 1 3 9 ) : C a Bk o w i t a s w o b o d a u k Ba d u , p r z y p By w a n i e
s t r o f w l u zn y m z w i z k u z e s o b , w p o s t a c i f r a g m e n t ó w w d u |y m s t o p n i u u n i e z a l e |n i o n y c h
w z a j e m n i e . K o l e j n o [ i c h u s z e r e g o w a n i a n i e w y n i k a z z a s a d y , k t ó r a b y m o t y w o w a Ba j w y r a zn i e
i b e z w z g l d n i e . W s z y s t k o t u p By n n e i p o r o z c i n a n e [ . . . ] .
W I E S AA W P U S Z
8
B o h a t e r w i e r s z a z r y w a n i e t y l e z t y m , c o z i e m s k i e , a l e c o p r z y z i e m n e . T y m ,
k t ó r y m n i e d a n e j e s t w y o l b r z y m i e a m o |e t y l k o : w y r o s n z p r z y z i e m n o [c i
u d z i e l a p r z y z w o l e n i a , w t r y b i e r o z k a z u j c y m , n a t o , b y w i d z i e l i g o s w y m i
o c z y m a , p o s t r z e g a l i w e d l e s w y c h k r y t e r i ó w . O r a z b y |y l i s w o i m |y c i e m ,
n a s w o j m i a r ; |y c i e m , z k t ó r e g o o n r e z y g n u j e , a k t ó r e i m w y d a j e s i g o d n e
z a w Ba s z c z e n i a k o s z t e m t e g o , k t ó r y t a k i e |y c i e o d r z u c i B.
W o s t a t n i e j s t r o f i e o s t a t e c z n i e z o s t a j r o z g r a n i c z o n e o b a [w i a t y : p o n a d z i e m n y
b o h a t e r a w i e r s z a i l u d z k i n a z i e m g r u d z i e . W r a c a p o w i a d o m i e n i e , k t ó r e m a
c i g l e k s z t a Bt w y r o c z n i , a l e c h a r a k t e r w y r o k u . E g z y s t e n c j i l u d z i k a r Bó w k r e s
w y z n a c z a j m o g i B g r z d y . M n i e , k t ó r y w a m t o w i e [c i , d a n y j e s t b y t o d m i e n n y :
G d z i e c h m u r d r o g a , Z w i c h r e m B o g a M n i e t a m t d y !
N i e m a w w i e r s z a c h S Bo w a c k i e g o w y p o w i e d z i , k t ó r y c h t o k i e m r z d z i p r z y -
p a d e k . C h m u r y z a c z By s i o d c h m u r : w r o l i g Bó w n e j i c h m u r y z a m y k a j
l i r y c z n e w y n u r z e n i e : j u | w e w Ba [c i w e j r o l i , p o d l e g Be w i c h r o w i B o g a . J a
s a m o t n e , s m u t n e , d u m n e , w z b u r z o n e i p o n a d z i e m n e w i e , |e p r z y j d z i e m u
|e t a k p o w i n n o i m u s i s i s t a p o d |y z a c h m u r a m i : G d z i e w a m d r o g a
( s t r o f a c z w a r t a ) G d z i e c h m u r d r o g a ( s t r o f a p i t a ) .
D r o g a a w i c z m i e r z a n i e k u c z e m u [. B o h a t e r C h m u r n i e u l a t u j e p o n a d
z i e m i w y n i e s i o n y d a n m u Ba s k c z y r o l . N i e w z b i c i e s i i n i e l o t s t u t a j
n a j w a |n i e j s z e . J a t o n i e o s o b n i k c a By m s o b w y j t k o w y , p o z a , c z y p o n a d
t Bu m e m . N i c n i e w s k a z u j e , |e t o k t o [, k t o o g a r n i a j c w i c e j , m a p r o w a d z i k u
c z e m u [. N i c b e z p o [r e d n i o n i e [w i a d c z y , |e j a t o , n a p r z y k Ba d , p r z e w o d n i k
t Bu m u , p o e t a .
W o p i n i i b o h a t e r a w i e r s z a , i c h m u r y , i w i c h e r s B o g a : p r z y n a l e | m u
l u b s t a n o w i j e g o a t r y b u t . C z y |b y w i c p o d |a n i e d r o g c h m u r w i o d Bo k u
B o g u ? Z a p e w n e t a k , a l e n i e j e s t t o w m o i m r o z u m i e n i u d r o g a d o B o g a
j a k o t a k i e g o , a l e d r o g a : n i e Ba t w a , b u r z l i w a , p r z e z |y w i o By w i c h r ó w i b By s k a w i c
w o b s z a r b o s k i e g o w i e c z n o t r w a n i a : p o z a z a m k n i t y c z a s ( m o g i B g r z d y )
i d a n p r z e s t r z e D ( n a z i e m g r u d z i e ) . D r o g c h m u r c h m u r B o g a p o z a t u
i t e r a z .
Z n a c z y Bo b y t o : w y k r o c z y s o b p o z a s i e b i e t y m , c z e g o d o k o n a Be m ? N a
p r z y k Ba d s w o j p o e z j ? B e z p o [r e d n i e j o d p o w i e d z i n a t o w s Bo w a c h b o h a t e r a
C h m u r n i e z n a j d z i e m y . T o j u | s p r a w a i n t e r p r e t a c j i , a w i c r o z u m i e n i a w y p o w i e d z i
l i t e r a c k i e j w s p o s ó b k a |d e m u w Ba [c i w y .
N a t o m i a s t c e c h y b o h a t e r a w i e r s z a o r a z t o , |e d r o g a , k t ó r t y l e | w y b r a B, c o
s i n a n i e j z n a l a z B, w i e d z i e p o z a c z a s p o z w a l a j d o s z u k i w a s i w t e j p o s t a c i
r y s ó w r o m a n t y c z n e g o p o e t y . P o e t a w y k r e o w a B p o e t p r z y p o m o c y s t a r a n n i e d o -
b r a n y c h [r o d k ó w z e s w e g o [w i e t n e g o l i t e r a c k i e g o w a r s z t a t u : g Bó w n i e s i g a j c d o
b a r d z o s w o i s t e j w e r s y f i k a c j i i s t r o f i k i , o r a z o g r a n i c z a j c w o w y m n a d z w y c z a j
C H M U R Y J U L I U S Z A S AO W A C K I E G O
9
z r y g o r y z o w a n y m u k Ba d z i e p o e t y c k i n k r u s t a c j ( p o w t ó r z e n i a i k l a m r y , l e d w i e
k i l k a e p i t e t ó w , d w i e m e t a f o r y ) .
C z y j e d n a k b o h a t e r C h m u r , w y p o s a |o n y w o k r e [l o n e c e c h y i p o d l e g By t a k i m ,
a n i e i n n y m z a c h o w a n i o m , t o p o s t a t o |s a m a z a u t o r e m ? F a k t , |e w y z n a n i e
b o h a t e r a w p r z g n i t e z o s t a Bo w c e l o w y p o r z d e k , p o p r o w a d z o n e o d d o ,
m o |e s k Ba n i a d o o p i n i i , i | w C h m u r a c h m a m y d o c z y n i e n i a z k o l e j n k r e a c j
S Bo w a c k i e g o , k t ó r y w k a |d y m z w i e r s z y p o w s t a By c h w V e y t o u x p o w o By w a B
d o |y c i a c h a r a k t e r y s t y c z n y c h b o h a t e r ó w , n i e m a l |e u b i e r a j c i c h w k o s t i u m y ,
w Ba [c i w e d l a r ó l , w j a k i c h i c h o b s a d z i B.
M o |e z a t e m w i e r s z n a p i s a n y w i e c z o r e m 2 1 l i p c a t o k o l e j n e w i c z e n i e
w a r s z t a t o w e ? W y k o r z y s t a n i e r z a d k i e g o c z t e r o z g Bo s k o w c a i t r a c c e j p o p u l a r n o [
s t r o f y , z a g s z c z e n i e i w y j a s k r a w i e n i e u |y t y c h [r o d k ó w , p r z y t y m u r u c h o m i e n i e
t e g o w s z y s t k i e g o p o z a o b s z a r e m t y p o w y c h , t r a d y c y j n y c h z a s t o s o w a D s p r a w i a
w r a |e n i e p o p i s u w z a k r e s i e l i t e r a c k i e j e r u d y c j i i s p r a w n o [c i p i ó r a .
C z y w C h m u r a c h p o e t a p r z e d s t a w i B p o e t s i e b i e ? C z y w y k r e o w a B p o s t a ,
z k t ó r n i e w p e Bn i s i u t o |s a m i a B t r a k t u j c t o j a k o w i c z e n i e p o e t y c k i e g o
w a r s z t a t u , a m o |e i s z c z e g ó l n e g o r o d z a j u z a b a w ?
W e d Bu g m n i e , o b a p y t a n i a m a j r a c j b y t u . O d p o w i e d z i t o s p r a w a k a |d e g o
z c z y t e l n i k ó w .
R É S U M É
L e p r é s e n t a r t i c l e e s t u n e t e n t a t i v e d i n t e r p r é t a t i o n d u n d e s s i x p o è m e s l y r i q u e s q u e J u l i u s z
S Bo w a c k i a é c r i t d u r a n t s o n s é j o u r e n S u i s s e . L e s N u a g e s e s t s a n s d o u t e l e p o è m e l e m o i n s é v o q u é
d e c e u x q u e l e p o è t e à c r é é s l o r s d e s o n s é j o u r e s t i v a l à V e y t o u x . A u d é b u t d e s e s c o n s i d é r a t i o n s ,
n o u s r a p p e l l o n s l e s q u e l q u e s v o i x c r i t i q u e s e t m e n t i o n s q u i a p p a r a i s s e n t d a n s l e s t r a v a u x d e s
c h e r c h e u r s p e n c h é s s u r l a p o é s i e p o l o n a i s e . D a n s n o t r e a n a l y s e , n o u s n o u s r é f é r o n s à l a t r a d i t i o n
l o c a l e d u n v e r s d e 4 s y l l a b e s e t d u n e s t r o p h e d e 6 v e r s d u t y p e a a b c c b . C e p r o c é d é n o u s a p e r m i s
d a p p r o f o n d i r l a l e c t u r e d e s s e n s e t d e s f o n c t i o n s d e c e p o è m e d i f f i c i l e à i n t e r p r é t e r a i n s i q u e d e
p o s e r u n e q u e s t i o n f i n a l e : « L a u t e u r d e s N u a g e s r e p r é s e n t e - t - i l l e p o è t e l u i - m ê m e ? » N o u s s o m m e s
a m e n é s à p e n s e r q u e S Bo w a c k i a c r é é d a n s s o n p o è m e u n p e r s o n n a g e a u q u e l i l n e s i d e n t i f i a i t p a s
c o m p l è t e m e n t , m e t t a n t p a r l à - m ê m e à l é p r e u v e l e s p o s s i b i l i t é s d é c r i t u r e d u n p o è t e . O n n e p e u t
e x c l u r e n o n p l u s q u i l a i t c o n ç u s a t â c h e c o m m e u n j e u p a r t i c u l i e r .
W I E S AA W P U S Z
1 0
J u l i u s z S Bo w a c k i
C H M U R Y
D o w a s , c h m u r y ,
W z r o k p o n u r y
S k r i Bz a m i !
S a m n a z i e m i
P o d c z a r n e m i
C h m u r w i a n k a m i .
J a k d u c h t r u m n y ,
S m u t k i e m d u m n y ,
N a d s z m e r d o m ó w
T r z y m a m s k r o n i e
T a m w k o r o n i e
C h m u r i g r o m ó w .
G d z i e w a m d r o g a ,
C h m u r y B o g a ,
M n i e w e zm i e c i e ;
B o j a c i e m n y ,
M g B t a j e m n y ,
S a m n a [w i e c i e .
T a m ! z a w a m i ,
G d z i e w i c h r a m i
B u r z a k r c i
Az d o Bz a w i c ,
D o b By s k a w i c
S k r p a m i c i .
L e c ! B By s k a m !
S k r a m i c i s k a m ,
J u t r o z m a r By ;
P a t r z c i e n a m n i e ,
{y j c i e z a m n i e ,
L u d z i e ! k a r By !
T u w a m , l u d z i e ,
N a z i e m g r u d z i e
M o g i B g r z d y :
G d z i e c h m u r d r o g a ,
Z w i c h r e m B o g a
M n i e t a m t d y !
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
00000203 Słowacki Ojciec zadżumionych w El Arish15 Chmury się zbierająpolska winkelriedem narodów słowackiego (4)00000099 Słowacki Uspokojenieslowacki transkrypcjaSłowacjaInterpretacja utworów J Słowackiego Grób Agamemnona i T~330Język Słowacki słówkaJuliusz Słowacki Ewangelia PrawdySłowacja ekonomia podazy w działaniu v 1 12013 2014 Kalendarz szkolny SłowacjaPostępowanie administracyjne na SłowacjiSlowackie kościoły drewnianeEwolucja bohatera romantycznego w twórczości Słowackiegowięcej podobnych podstron