13901

6. Humanizm jako filologia - omów zagadnienie

Termin humanizm oznacza - 1. W znaczeniu ściśle historycznym, to ruch umysłowy mający swój początek we Włoszech w szesnastym wieku; ruch ten przedstawiał zainteresowanie kulturą antyku - uususmsusL ui idealną-

L W wieku dziewiętnastym oznaczał odrodzeniowa filozofię stojącą w opozycji do filozofii średniowiecznej. Zaczęto głosić nowe idee • Erazm z Rotterdamu. Andrzej Frycz Modrzewski - apoteoza rozumu człowieka, stawianie na wszechstronne wykształcenie. Do głosu doszedł stoicyzm, epikurei/m.

Cechą humanizmu renesansowego była jego postawa filologiczna; filologizm humanizmu objawił się w ambicji zrekonstruowania (biorąc za podstawę język i styl Cycerona, uznane za normę doskonałości) nie tylko klasycznej łaciny, „zanieczyszczonej” przez łacinę średniowieczną, ale również rekonstrukcji i krytycznej edycji pomników literackich, na czele z Biblią, wszystkich trzech języków klasycznych - hebrajskiego, greki i łaciny - których doskonała znajomość jest obligatoryjna dla idealnego humanisty (Manetti znał ponoć na pamięć obie Etyki Arystotelesa, Listy św. Pawła i O Państwie Bożym św. Augustyna, zaś żyjący ledwie 30 lat Pico władał także arabskim, perskim, chaldejskim i aramejskim); niektórzy humaniści (np. Salutati) głosili nawet wyższość filologii nad filozofią i utożsamiając sapientia (mądrość) z eloquentia (wymową) skłaniali się do poglądu (wyraźnie polemicznego wobec scholastyki), iż wieczne prawdy zostały wypowiedziane nie dyskursywnie, lecz w metaforach; zdaniem Valli i Poliziana w języku została zapisana cała historia instytucji, obyczajów i form życia, a poezja i wymowa wyprowadziły ludzi z dzikości i doprowadziły ich do Boga.

Wywyższenie humanistów ponad inne nauki już u Petrarki wiązało się z pogardą okazywaną naukom przyrodniczym, rozwijanym w logicznie i fizykalnie zorientowanych odłamach scholastyki (zwłaszcza przez franciszkańskich skotystów i ockhamistów); program zawężenia nauki i filozofii do studiów nad człowiekiem, służących odnowie jego życia moralnego i społecznego, wyraził Petrarca m.in. pytaniem; „na co mi się przyda znajomość natury dzikich zwierząt, ptaków, ryb i wężów, skoro nie znam, nie staram się poznać natury człowieka, nie wiem dlaczego przyszliśmy na świat, skąd przybywamy i dokąd zdążamy” (De sui ipsies et multorum ignorantia / O ignorancji swojej i innych); znamienne, że największe odkrycia naukowe XVI w. w dziedzinie fizyki (Leonardo da Vind), astronomii (Kopernik) i medycyny (Paracelsus, Parę) znakomita większość humanistów przyjmowała z obojętnością lub sceptycyzmem, kontrastującym z zainteresowaniem okazywanym magii, astrologii i alchemii; jedną z przyczyn tego regresu humanizmu w dziedzinie nauk ścisłych był właśnie nawrót ku starożytności, który nakazywał ignorować odkrycia „ciemnych mnichów”, a trzymać się poglądów autorytetów starożytnych, toteż niejeden humanista „bardziej wierzył Pliniuszowi niż własnym oczom” (H. Hauser);

Systematyczne pogłębianie wiedzy o humanizmie renesansowym zmodyfikowało obraz tego prądu jako zdominowanego przez filologię i studiowanie autorów klasycznych, zwłaszcza w skrajnym ujęciu - kultu literatury i wymowy dla nich samych; odrzucenie nie w ytrzymującego już krytyki poglądu, iż w swojej istocie humanizm ten był filologiczny, a jego głównym celem miało być przyw róccnie do życia klasyki.

Humaniści, poszukując rękopisów pisarzy starożytnych, pragnęli nie tyle ich naśladować, lecz poszukując w nich wzoru i autorytetu przekształcać się wewnętrznie, a zwłaszcza usprawniać swoje umysły, rozwijać nową kulturę oraz życie obywatelskie; w renesansie nie studiowano „nauk humanistycznych”, lecz badano humanitam, tzn. przyglądano się człowiekowi jako obywatelowi, mędrcowi, artyście w szczytowych jak sądzono, ich przejawach i nie z intencją odtwarzania świata starożytnego, lecz tworzenia Państwa jeszcze doskonalszego; poza nielicznymi entuzjastami neopoganizmu, dla których wybór antyku oznaczał odejście od chrześcijaństwa oraz poszukiwanie wzoru „świeckiej religii”, humaniści pragnęli także dokonać reintegracji kultury