15992

ludzkiej psychiki. Warto zauważyć, że inne właściwości przedmiotów obserwacji budzą zachwyt w podmiocie lirycznym. W „Notre-Dame" doceniona jest przemyślność, logiczność konstrukcji, możliwość jej analitycznego rozkładu i skonstruowania, co związane jest bezpośrednio ze szczegółowością opisu, obserwacją pojedynczych elementów budowli. W uniesienie wprawia podmiot liryczny w sonecie krymskim Adama Mickiewicza coś wręcz przeciwnego - dzikość I nieokiełznanie, obserwator nie próbuje ujarzmić obserwowanego piękna, pozwala mu się swobodnie przenikać, nie analizuje go, pozostaje jego niemym świadkiem, stad ujęcie panoramiczne urwiska, zaprezentowanie jedynie jego zarysu, skupianie się nie na szczegółach obserwowanej przepaści, ale na odczuciach podmiotu lirycznego. Idea obydwu utworów nie polega wyłącznie na opisaniu świata, tylko na ujęciu jego interakcji z człowiekiem.

O kształcie utworu Mickiewicza decyduje konwencja, w jakiej powstał utwór. Romantycy traktowali tradycję nie, jako wzór, ale inspirację, ich zdaniem sztuka rodzi się z natchnienia, twórczego uniesienia, wyobraźni poruszającej się po obszarach niedostępnych rozumowi, stąd akcentowanie uczuć, intuicji przeciwstawianych ujęciom czysto intelektualnym, skłonność do wizjonerstwa oraz duży subiektywizm I indywidualizm spostrzeżeń. Takie podejście do świata skutkuje ekspresyjnością w sposobie wyrażania się poety. W atmosferze romantyzmu, zniesienia podziału na to, co realne i irracjonalne, dostępne poznaniu I niedostępne, Idealne i rzeczywiste powstały sonety krymskie Adama Mickiewicza - cykl 18 sonetów stanowiących opis podróży Adama Mickiewicza na Krym, opublikowany w 1826. Cykl ten jest również wyrazem zainteresowań Mickiewicza Wschodem. Zwrot zainteresowań w stronę wschodniej kultury, pozostającej w opozycji do zachodniej, europejskiej utożsamianej z tradycją klasyczną i myślą racjonalistyczną określa się orientalizmem. Cechuje go postawa eksperymentalna, poznawcza, a także przekonanie, ze odkrycie nowego nieznanego świata doprowadzi do odkrycia nowych stron psychiki ludzkiej. Wschód Mickiewicza nosi rysy byronowskie (wschód pustyni, samotności, teren leżący jakby poza światem rzeczywistym), a jednocześnie jest tematem kształtującym nowe środki wyrazu - bogactwo połączone z lakonicznością, siła uczuć wyrażona przez gwałtowną metaforykę, w której często występuje oksymoron. Pejzaż wschodni służy tu stworzeniu psychicznego klimatu gwałtowności, surowości, dynamizmu i mizantropii, staje się miejscem ekspansji „Ja" lirycznego. Cechą typową dla romantyzmu jest odwoływanie się do natury, zachwyt jej pięknem, w którym dostrzegano niezgłębione tajemnice mocy Boga.

Poeci z Awangardy Krakowskiej odwrócili się od tradycji romantycznej. Przeciwstawiali się zwłaszcza jej uczuciowości, opisywaniu stanu duszy. Ich zdaniem poezja miała za zadanie streszczać świat, a nie pokazywać wnętrze poety. Krytykowali metafizykę i sentymentalizm. Poeta miał być nie artystą, lecz poważnym rzemieślnikiem, pracującym w materiale słowa. Z tą grupą związane są dwa istotne pojęcia: konstruktywizm i ekwiwalentyzacja uczuć. Konstruktywizm cechuje przekonanie o utylitarnym charakterze literatury, której zadaniem jest wychowywać odbiorcę w duchu nowoczesności. Poeta był postrzegany, jako robotnik słowa, odpowiedzialny za przemiany cywilizacyjne. Poezja miała stwarzać układy językowe analogiczne do urządzeń technicznych. Poezja powstawała, jako wynik pracy twórcy w konkretnej, realnej materii słowa, a praca ta odbywała się w według zasad ekonomii, logiki i precyzji wysłowienia. W myśl założeń Przybosia poeta posiada prawo do subiektywnego przedstawiania rzeczywistości, tworzenia nowego świata od nowa, dlatego też stawia go w opozycji do kategorii artysty w teorii mimesis. Taki pogląd określa się mianem kreacjonizmu. Ekwiwalentyzacja polega na pośredniość przekazu poetyckiego, oparcia się na peryfrazie, wstydzie uczuć, stąd poezja jako ciąg metafor. Twórcy tej grupy postulowali zerwanie z naturalizmem i opisowością. Uważali za