IMG�18

Pedeutologia

Przegląd badań nad zawodem nauczyciela po-/wala zauważyć, że ich problematyka i przedmiot ulegają zmianom i wyraźnemu rozszerzeniu. Mamy tu jo czynienia ze zjawiskiem charakterystycznym dla nauk społecznych, których przedmiot badań ulega aąglytn i dynamicznym przemianom. W przypadku pedcutologii jest to wynik wzrastającej roli społecznej nauczyciela, komplikowania się jego działalności dydaktyczno-wychowawczej, ciągłej zmienności i wzrostu spełnianych przezeń zadań. Następuje też wyraźny proces zróżnicowania specjalizacji nauczycielskich, co stawia badania pedeutologicznc wobec zupełnie nowych problemów. Rozszerzył się zakres czynników warunkujących i wpływających na procesy kształcenia i wychowania.

Problematykę badań nad zawodem nauczyciela modyfikuje wpływ nauki na różne zakresy i poziomy działalności systemu oświatowego i nauczyciela. W tej zmieniającej się sytuacji przemianom ulega rola społeczna nauczyciela, struktura i funkcja tego zawodu, skład osobowy kadry nauczycielskiej i typ zadań wykonywanych przez nauczycieli. Stąd badania nad zawodem nauczycielskim muszą podejmować coraz tonowe ważne problemy, muszą posługiwać się coraz doskonalszą metodologią, coraz poprawniej i szybciej odpowiadać na potrzeby społeczne. Najogólniej określając przedmiot badań pedeutologii, można powiedzieć — zgodnie z dotychczasowymi definicjami — że zajmuje się ona zagadnieniami osobowości nauczyciela i zawodu nauczycielskiego. Ale problematyka jej dociekań — jak przekonaliśmy się już — znacznie wykracza poza tradycyjny krąg zagadnień. Badania pedeutologicznc obejmują dziś problemy roli i pozycji społecznej nauczyciela, przemiany w funkcjach i strukturze tego zawodu, poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, kim jest, kim staje się i kim powinien być nauczyciel, problemy kształcenia, doskonalenie i samokształcenia nauczycieli coraz częściej ujmowano w perspektywie edukacji ustawicznej, uczestnictwa w kulturze, warunków organizacji i efektywności pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczyciela oraz szeroko rozumianych warunków jego życia i pracy.

Tf2cbą zauważyć, żc obszar badawczy pcdeutolo-gUukga widocznemu rozszerzeniu. Poszukuje się rozwiązań tych nowych problemów zawodu nauczycielskiego, które wyłaniają się na tle rozwoju i wzrostu zadań społecznych oświaty i wychowania w naszym kraju. Główne problemy, które znalazły swój wyraz »literaturze pcdeutologiczncj ostatniego okresu, to: krytyczna ocena dotychczasowego dorobku pcdeutolo-tń, próby precyzowania modelu nauczyciela szkoły bwttrimj I zagadnienia pozycji I roli społccz-■winodiwtj nauczycieli, zwłaszcza nauczycieli pra-tających w środowiskach wiejskich; procesy identyfłka-<f zawodowej; kształcenie, doskonalenie i samokszlal-*» ntaczydcU; adaptacja zawodowa młodego nau-°>cMa, trudności jego atarfii zawodowego; sprawa **oni do zawodu nauczycielskiego łtp.

Konfrontacja potrzeb w zakresie wiedzy o zuwo-nauczycielskim ze stanem obecnej pedeutologii kmsla dostrzec znaczne dysproporcje. Przede wszystkim poważna część prac obraca się w sferze tych samych problemów badawczych, formułuje te same pytania badawcze, posługuje się jednostronnymi technikami badawczymi, dochodzi do podobnych uogólnień. Zauważa się w prowadzonych badaniach w tej dziedzinie dużo obszarów pustych, przy zbytnim natomiast koncentrowaniu uwagi na terenach badawczo wyeksploatowanych. Ubogo w szczególności prezentuje się w tych badaniach problematyka kształcenia, a szczególnie doskonalenia i samokształcenia nauczycieli. Nie ma badań nad procesami wzbogacania wiedzy i umiejętności zawodowych nauczyciela, procesami starzenia się tej wiedzy i jej renowacji. Skromna jest literatura, traktująca o procesach adaptacji zawodowej nauczycieli rozpoczynających pracę. Wciąż w literaturze pcdeutologiczncj rozpatruje się osobę pojedynczego nauczyciela, kiedy w wyniku wzrostu stopnia organizacyjnego szkolnictwa punkt ciężkości już dawno przesunął się na ogół nauczycielski. Dotychczasowe badania koncentrują się w zasadzie na zagadnieniach dotyczących nauczycieli szkół podstawowych, gdy tymczasem nie mniej istotna jest problematyka nauczycieli innych stopni oraz typów szkolnictwa, a nawet różnych specjalizacji zawodowych.

Konkludując wypada stwierdzić, że polska pe-dcutologia legitymuje się znacznym dorobkiem. Pod wpływem rozwoju różnych nauk społecznych, szczególnie socjologii, oraz nagromadzonego materiału empirycznego, w tym materiału pamiętnikarskiego, rozszerzyła ona swoje pole zainteresowań i wzbogaciła swój dorobek. Problematykę zawodu nauczycielskiego ujmuje się dziś bardziej realistycznie niż w literaturze okresu międzywojennego. Ujęcie np. kwestii motywacji jako procesu identyfikowania się jednostki z zawodem, pozwala przezwyciężyć dawną jednostronność ujmowania, polegającą na przypisywaniu głównej roli w postępowaniu motywom altruistycz-nyra.

Zagadnienie przygotowania do pracy zawodowej i rozwoju zawodowego nauczyciela traktuje się dziś jako zagadnienie przede wszystkim odpowiedniej edukacji kadr oświatowych, warunków rozwoju w zawodzie i sposobu spożytkowania czasu wolnego; pełniejszy też wyraz w literaturze pcdeutologiczncj znajduje kwestia pozycji i funkcji nauczyciela w społeczeństwie.

Rozwój badań nad zawodem nauczycielskim jest ściśle związany ze wzrostem rangi społecznej tego zawodu, przemian dokonujących się w jego strukturze i funkcjach. Prowadzone w ostatnim okresie badania nad zawodem nauczycielskim pozwalają na wyodrębnienie i bliższe określenie czynników utrudniających i hamujących pracę pedagogiczną i rozwój nauczyciela w zawodzie. Pozwulują one leż. nu bliższe określenie dróg i sposobów przeciwdziałaniu tym czynnikom, występującym zarówno w sferze obiektywnych uwarunkowań. jak i warunków osobistych życia i pracy nauczyciela. Rozpoznanie procesów zachodzących w zawodzie nauczyciela wychowawcy w powiązaniu z przemianami dokonującymi się w oświacie pozwala głębiej zrozumieć istotne problemy tego zawodu.

591