DSC04372

22 Rozdział 1 U podstaw badań nad edukacją

22 Rozdział 1 U podstaw badań nad edukacją

i po swojej obronie nadal nie może spać, pamię

tając rozmowę z kolegą. Interesują ją wyjątki, to znaczy te sytuacje, w których twierdzenie Lewina nie potwierdziło się. Co powinna zrobić, by nie brać tabletki nasennej? Powinna przeprowadzić badanie jakościowe, aby zrozumieć, dlaczego pojawiły się wyjątki i co to oznacza dla teorii Lewina. Ponadto, potwierdzenie teorii Lewina nie rzuca światła na to, dlaczego tak się dzieje, że normy wytworzone wspólnie są lepiej przestrzegane niż narzucone. To zagadnienie wymaga wyjaśnienia idiograficznego. Po drugie, badania jakościowe mogą być impulsem do wykonania po nich badań ilościowych. Bywa tak, że badacze, badając kilka jednostkowych przypadków, dochodzą do wykluczających się teorii ugruntowanych. Wtedy warto zyskać bardziej płytką, lecz szerszą perspektywę widzenia. Badanie ilościowe pozwoli zidentyfikować wszystkie występujące w populacji warianty badanego zagadnienia, co dostarczy kryteriów do oceny rozbieżnych teorii ugruntowanych. Po trzecie, badanie ilościowe może służyć sprawdzeniu wyników badania jakościowego. Jeśli badanie jakościowe doprowadzi do zbudowania typologii badanego zjawiska, np. strategii przetrwania uczniów w szkole X, to kolejnym celem może być sprawdzenie, czy takie same strategie pojawią się w innych szkołach. Zakładając, że pomimo różnic w sposobach funkcjonowania szkół występują także podobieństwa, można spodziewać się, że niektóre strategie będą obecne także w innych miejscach. Po czwarte, w punkcie startu można zaplanować badanie łączące oba typy wyjaśniania. Jest to bardzo trudny sprawdzian dla badacza, ale plan możliwy do zrealizowania. Badanie jakościowe pomoże wtedy zrozumieć, jak zmieniają się ustalone ilościowo prawidłowości w konfrontacji ze zmieniającym się kontekstem. Jest to zresztą klucz do wyjaśnienia, dlaczego w badaniach

- badania ilościowe mogą być wykorzystywane po wykonaniu badań jakościowych w celu sprawdzenia, czy prawidłowości wykryte w konkretnym terenie, rozciągają się na szersze populacje,

- badanie ilościowe może stanowić zewnętrzne kryterium trafności badania jakościowego.

- badanie ilościowe i jakościowe może wystąpić w jednym projekcie, jeśli jego cele wiążą się w jakimś zakresie z wyjaśnieniem nomotetycznym. a w innym z wyjaśnieniem idiogra-ficznym.

społecznych nie uzyskujemy tzw. pełnych zależności, dlaczego zawsze są wyjątki (probabilistyczny charakter wyjaśnień).

Nasze dotychczasowe analizy skupione na wyjaśnieniach naukowych oraz strategiach badań społecznych (ilościowych i jakościowych) oddzielają od siebie dwa pojęcia: badań i teorii. Teraz przyszła pora na poznanie stosunku, jaki łączy te pojęcia. Wróćmy do naszych historii. Ania rozpoczęła badania od teorii, która ukierunkowała jej wszystkie działania i w zasadzie powróciła do teorii, weryfikując ją. W tym przypadku teoria była wszechobecna. Powstał ciąg: teoria - badanie - teoria. Teoria wyznaczyła granice badaniu, narzuciła schemat postępowania badawczego oraz kategorie, do których ustosunkowywali się badani Można odnieść wrażenie, że nie chodziło o badanych, lecz o teorię. I to jest prawda. Z drugiej strony zauważyliśmy już, że teorie są konstruowane przez badaczy. Kierują się oni jakimś pomysłem połączenia zjawisk (intuicja), badają te zjawiska i budują twierdzenia, które wykraczają poza te zjawiska. Tworzą one teorię mającą charakter ogólny i tylko częściowo dotyczący rzeczywistości empirycznej. Są więc dwa rodzaje związku teorii z badaniami. Po pierwsze, teoria istnieje przed podjęciem badań, a badania służą jej weryfikacji. Po drugie, badania rozpoczynają się bez teorii, lecz prowadzą (pośrednio, rzadziej bezpośrednio) do jej sformułowania. Pierwszy przypadek występuje tylko w badaniach ilościowych, opartych na wyjaśnieniach nomotetycznych (teoria-badania-teona). Drugi przypadek występuje również w badaniach ilościowych (badania-teoria) ale też i w jakościowych (badania-teoria ugruntowana). Przy czym w obu strategiach badawczych mamy do czynienia z innym rozumieniem teorii. Badania ilościowe prowadzą do zbudowania teorii o zasięgu odniesionym do populacji, czyli dość szerokim.

Stosunek worn do badań

teoria to konsmiki symboliczny, wyjaśniający związki między zjawiskami)

- teoria jest punktem wyjścia badań, 3 badania służą do ją sprawdzenia * rzeczywistości empiryczną. Obrazuje to relacja:

badane

- badacz, mając jedynie intuicje teoretyczne. projektuje badania, by w rezultacie zbudować na ich podstawie teorię. Obrazuje to relacja:

intuicje

1

badania

1

teoria

Weryfikacja teorii odniesionych do populacji wysypuje tyto w przypadku wyjaśnień nomotetycznych, wtęc badań ilościowych.

Budowanie teorii ma miejsce zarówno w przypadku wyjaśnień nomote-tycznychjakik*09raficzri)kh.awięc badań ilościowych i jakościowych. W pierwszym przypadku powstaje