4

18 Zbigniew Pietrasiński - Rozwój dorosłych

Słabością badań nad rozwo jem dorosłych jest to, że nieraz jeszcze prowadzone są lub oceniane z pozycji „orientacji młodzieżowej”. Orientacja ta zdaniem Labouvie-Vief. wybitnej przedstawicielki nowej psychologii rozwojowej, wyraża się w oczekiwaniu, że ludzie zaawansowani wiekiem powinni się zachowywać w określonych sytuacjach testowych podobnie jak ludzie młodzi, a jeśli zachowują się inaczej (np. zadają pytania lub wdają się w interpretacje), ma to oznaczać ich regres. Oczekiwanie takie wiąże się z założeniem, że cele rozwoju dorosłych są takie same jak ludzi młodych. Młodzi rozwijają się w kierunku sprawnego operowania abstrakcyjnymi symbolami. Badania testowe wykazują, że dorośli stają się w tej dziedzinie coraz wolniejsi. Traktuje się to jako przejaw regresu, pomijając inny, rozwojowy aspekt zachowania dorosłych. Tymczasem za godny uwagi przejaw rozwoju dorosłych, ignorowany zdaniem Labouvie-Vief, jest łączenie formalnego operowania symbolami ze wzbogacaniem symboli i reguł o konkretne treści, wynikające z kontekstu. Prowadzi to do lepszego przystosowania do rzeczywistości i wyraża się w uwzględnianiu indywidualnych punktów widzenia, docenianiu roli kontekstu, interpretacji twierdzeń itp.'⁰⁾. Brak takiego rozwoju prowadzi m.in. do formułowania projektów niezakotwiczonych w istotnych dla ich realizacji realiach, projektów, które znamy z obserwacji niektórych młodzieńców i niedojrzałych dorosłych, pozostających we władzy nazbyt uproszczonych schematów, których słabość kompensują sobie bezwiednie myśleniem życzeniowym.

3. Przejawy i rezerwy rozwoju dorosłych

{Rozwój psychiczny w wieku dojrzałym nie przebiega już-jak w dzieciństwie pod wpływem zaprogramowanego genetycznie rozwoju organizmu oraz intensywnej akulturacji w formie wychowania w rodzinie i nauki szkolnej. Wyzna-czajf^go głównie zmienne \vyniagania śjodowiska,_związane z pracą, wychowaniem dzieci itp., a także indywidualne aspiracje samej jednostki. Dlatego, zależnie od okoliczności, obserwujemy ludzi, którzy nie wykazują oznak rozwoju lub nawet cofają się intelektualnie pod presją uciążliwej i otępiającej rutyny codziennego życia, jak i takich, którzy wyraźnie postępują naprzód. Najmniej kwestionowane były możliwości w dziedzinie osobowości.

Godny uwagi kierunek zmian rozwojowych osobowości następujących z wiekiem wykrył D.L. Gutniami¹¹’. Badał on metodą wywiadów i testów pro-

G. Labouvie-Vief: Cognilivc-eniotioiuil inlegraiion in aditllhood, 1996.

Zob. D.L. Gminami: The Cross-Cn/lwal Perspective: Notes Toward a Coniparcitive Psycholog)' o/Aging. W: J.E. Birren, K W. Schnie (red ): Handbook of Ilia Psychologa ofAging. New York 1977. D.L. Glitmann:. The Post-Parental Years: Clinical Problemu and Derelopinental Possibililies W: W.H. Norman, T.J. Scaramella (red.): Ktidl .je: Deeelopmcnta! and Clinical Issncs, New York 1980.

jekcyjnych m.in. niepiśmienne społeczności wiejskie Indian Nawalio, Majów z Meksyku, Druzów z Bliskiego Wschodu. Porównując ludzi młodszych i starszych (35—54) stwierdził on, że kobiety i mężczyźni przechodzą po pięćdziesiątce przemiany rozwojowe zmierzające w przeciwstawnych kierunkach. Młodzi mężczyźni - powiada Gutmann — są najbardziej zainteresowani własną siłą, pracą, zwyciężaniem i władzą nad otoczeniem. Starsi natomiast są bardziej zainteresowani wspólnotą i nie tyle przejawianiem własnej siły, co wpływaniem na siły tkwiące poza nimi (w tym - za pośrednictwem rytualnych lub magicznych praktyk). Mężczyźni młodzi starają się być praktyczni, traktują instrumentalnie zarówno świat, jak i własne możliwości; nie unikają wyrzeczeń w imię pracy i w niej właśnie szukają satysfakcji. Starsi natomiast są bardziej wrażliwi na doraźne przyjemności życia i na ból. Interesują się nie tylko produkowaniem, lecz także bardziej wyrafinowanym korzystaniem z. takich dóbr jak jedzenie, muzyka, przyjazne kontakty społeczne. Lepiej umieją znajdować i odczuwać przyjemności w toku codziennej rutyny. Jednym słowem, stają się mniej agresywni, bardziej afiliatywni, zmysłowi.

Natomiast starsze kobiety stają się, według Gutmanna, nawet w społeczeństwach patriarchalnych mniej afiliatywne i podporządkowane, bardziej agresywne, władcze, autokratyczne. Są w porównaniu z młodszymi kobietami mniej zainteresowane wspólnotą, a bardziej własnym działaniem.

Gutmann tłumaczy te zmiany uwalnianiem się kobiet i mężczyzn, po wypełnieniu obowiązków rodzicielskich, od ograniczeń, narzucanych w toku młodzieńczej socjalizacji przez stereotypy ról męskich i kobiecych. Zmiany te oznaczają m.in., że mężczyźni, którzy w fazie wychowywania dzieci dawali żonom oparcie fizyczne i emocjonalne, teraz stają się bardziej ustępliwi, zależni, ale i zdolni do wynikających z tego satysfakcji. Zachodzi tu więc jak gdyby upodobnienie się obu pici, oznaczające jednak lepsze wykorzystanie przez każdą z nich swojego potencjału, dotąd tłumionego przez podział ról opiekuńczych i produkcyjnych w rodzinie.

Bardziej ogólnie ujmuje zmiany tęgo.,rodzaju.Gould—,-którego--zdaniem-f rozwój osobowości człowieka dorosłego polega m.in. na.uwalnianiu się od nie- / których pozostałości dzieciństwa, które mogą, ale wcale nie muszą ciążyć nal dalszym życiu. Zdaniem tego autora pewne wymiary osobowości zostają w toku wczesnej socjalizacji uformowane, a przy tym - zmitologizowane w ten sposób, że dorosły staje wobec trudnej konieczności wyzwolenia się z tego dziedzictwa. Tylko wtedy, gdy potrafi to uczynić, zyskuje odpowiednią kontrolę nad wyborami, których dokonuje. Aby np. stać się w wieku średnim naprawdę indywidualnością, a nie tylko raz na zawsze zaprogramowanym przedstawicielem danej pici, i to w dodatku staroświeckim, jednostka musi nieraz uwolnić się spod

^n> R. Gould: Sexual Problems: Ćhanges and Choices in Mid-Life. W: W.H. Norman, T.J. Scaramclln (red.): Mid-Life: Developmenlal and Clinical Issnes. New York 1980.