7

24 Zbigniew Pielrasiński - Rozwój dorosłych

co zmienia strukturę jej życia i stawia wobec problemów, mających w literaturze psychologicznej nazwę symptomu i kryzysu „pustego gniazda”¹⁹¹.

Przemiany struktury życia Lcvinson uznał za przedmiot rozwoju i podstawę periodyzneji. Jego propozycje przyjmę tu za osnowę systematyzacji wykładu, odnosząc się zarazem sceptycznie do uniwersalności kalendarza okresowych przemian, ustalonego przezeń na podstawie wyników własnych badań. Kalendarz ten uznam za umowny i jedynie orientacyjny, tym bardziej, że ustalony został jedynie na grupie 40 mężczyzn. Uzyskane wyniki, nie poprzedzone - jak zapewnia autor - żadnym z góry powziętym oczekiwaniem na temat kalendarza przemian, pozwoliły mu wysunąć następującą tezę, wymagającą, jego zdaniem, dalszego sprawdzenia: Między 17 a 45 rokiem życia powtarzają się kolejno okresy przemian i stabilizacji struktur życia, pozwalające podzielić cały ten okres, czyli drugą erę życia, na następujące podokresy, których granice podane są orientacyjnie i w indywidualnych wypadkach ulegają przesunięciom:

17—22 rok życia: wkraczanie (transition) we wczesną dorosłość,

. 22—28: debiut w świecie dorosłych,

28 75: wkraczanie w lata trzydzieste,

32—40: stabilizacja,

40—45: wkraczanie w wiek średni.

Wczesna dorosłoś ć (od 17-22 do 40-45 roku życia) jest okresem pełni sil fizycznych i sprawności intelektualnej, okresem samodzielności życiowej i - jak to określa Cli. Biihler - twórczej ekspansji, prowadzącej jednostkę do samorealizacji w pracy zawodowej, małżeństwie, wychowaniu dzieci. W tej najbardziej aktywnej epoce życia człowiek podejmuje najważniejsze decyzje i ustala swoje własne miejsce w społeczeństwie, rozpoczyna karierę zawodową i często osiąga w niej punk! kulminacyjny. Impulsy i okazje do rozwoju powiązane są tu więc głównie nie - jak w dzieciństwie - z dojrzewaniem organizmu, zabawą i wychowaniem, lecz z praktyczną aktywnością życiową, która w naszym kręgu kulturowym koncentruje się najczęściej wokół następujących działań i wydarzeń:

-    służba wojskowa,

-    podjęcie i wykonywanie pracy zawodowej,

-    założenie rodziny,

-    udział w życiu społecznym,

-    zmiany pozycji zawodowej w pracy (specjalizacja, funkcje kierownicze) itp,

-    zdarzenia losowe (wypadki, choroby) itp.

To niekompletne wyliczenie wykazuje, że wczesna dorosłość jest nie tylko - jak była o tym mowa wcześniej - okresem największej żywotności, ale i największego spiętrzenia wielu zadań, obowiązków i ambicji, które zwykle trudno

ni

M.T. Notmam Changing Role.'; for Women al Mid-Life. W: W.H. Norman, T.J. Sca-ramella (red ): Mid-Life: Dewlopmental and Clinical Issiies, New York 1980.

pogodzić. Dlatego jest to era zwykle najbardziej w życiu dramatyczna, era zarówno sukcesów, jak i wielkich stresów. Tym bardziej, że we wszystkich najważniejszych rolach podejmowanych w tym okresie: roli pracownika, współmałżonka, wychowawcy własnych dzieci - jednostka występuje od początku jako nowicjusz. Z faktu tego wynikają nie tylko liczne zadania rozwojowe, lecz także trudne do pogodzenia obowiązki i brzemienne w skutki decyzje. Zaniedbywanie jednych obowiązków na rzecz innych staje się zarówno warunkiem sukcesów, jak i źródłem konfliktów i porażek, .lak wynika z badań Lolte Bailyn, część wykształconych, młodych specjalistów rozstrzyga konflikt: kariera - życie rodzinne na rzecz kariery (są to osoby - według własnej samooceny - zdolniejsze), część zaś dostosowuje swoje zabiegi o karierę do wymagań życia rodzinnego. Żony tych ostatnich okazują się bardziej zadowolone z życia niezależnie od tego, czy same pracują, czy nie.

Drugim, poza pracą, absorbującym rodzajem aktywności jest w omawianym wieku zakładanie własnej rodziny i wychowywanie dzieci. Jej pomyślny przebieg zależy od realizacji głównego, zdaniem Eriksona, zadania rozwojowego tego okresu, jakim jest rozwój zdolności do nawiązywania bliskich, intymnych stosunków z drugą osobą. Brak tej zdolności skazuje jednostkę na izolację i niepowodzenia w podejmowanych próbach bliskiego współżycia. Jest zarówno jedną z przyczyn rozwodów, jak i trudności wychowawczych.

__F a z a nowicjatu w świccie dorosłych. Maria Przełącznikowa

stwierdza, że zdaniem większości psychologów, około 24 roku życia „człowiek staje się faktycznie dorosły, osiągając dojrzałość we wszystkich sektoracirzycia psychićzńcgo”. Tymczasem""mężczyźni"'badani'j)fźćz Levlnsona osiągali „pełną dorosłość" dopiero między 30 a 35 rokiem życia, jeśli ma się na uwadze taką dorosłość, której wskaźnikiem nie są werbalne oszacowania psychicznej dojrzałości, lecz uformowanie przez młodego człowieka struktury życia, będącej wyrazem przystosowania się do świata dorosłych i znalezienia w nim - w wynikli wielu prób - własnego miejsca. Konfrontuję tu te dwa punkty widzenia w celu tym silniejszego uwydatnienia zmian w pojmowaniu rozwoju. Stara tradycja, redukująca rozwój do fazy dzieciństwa i adolescencji, sugeruje, że około 20 roku życia młodzieniec jest już w pełni ukształtowany do samodzielnego życia i w konfrontacji z praktyką jedynie dyskontuje swoje w pełni już „dojrzale” dyspozycje. Natomiast nowe, kontekstualne rozumienie zachowania i rozwoju oznacza ujmowanie wkraczania jednostki w świat dorosłych jako łańcucha zadań, które pośrednio lub bezpośrednio są także i zadaniami rozwojowymi.

Okres pomiędzy 17 a 33 rokiem życia, obejmujący aż trzy spośród pięciu podokresów omawianej tu ery życia, to według Levinsona „faza nowicjatu” w święcie dorosłych. Jej głównym zadaniem jest uformowanie przez jednostkę odpowiedniej dla siebie struktury życia, zdolnej do funkcjonowania w danym otoczeniu. Środkami do tego celu są takie kroki, jak poznawanie świata dorosłych, utożsamianie siebie z osobą dorosłą, rozwój zainteresowań i przyswojenie systemu wartości ludzi dorosłych, podjęcie ważnych decyzji dotyczących pracy.