6

22 Zbigniew Pietrasiński - Rozwój dorosłych

Droga życiowa jednostki, podobnie jak i jej psychika, ma pewne cechy wspólne wszystkim ludziom, cechy wspólne pewnym tylko grupom oraz cechy indywidualne, właściwe tylko danej osobie. Podstawowym krokiem w poszukiwaniu cech wspólnych są próby dzielenia życia ludzkiego na kolejne fazy i wyróżnienia cech charakterystycznych każdej z nich. Zadanie to, stosunkowo łatwe w odniesieniu do dzieci, komplikuje się niepomiernie, gdy idzie o periodyzneję życia dorosłych. Z braku miejsca ograniczę się tu do przedstawienia periody-zacji Levinsona^IS), podporządkowanej, jak żadna inna, idei nieustannych przemian i rozwoju.

Levinson dzieli życie mężczyzn (ich bowiem tylko poddał badaniu) na 4 wielkie ery, pokazane na rys. 1.

45

40

33

22

17

65

WKRACZANIE W PÓŹNA, DOROSŁOŚĆ (IV faza przG|ściowa) Kulminacja wieku średniego Wkraczanie w lala 50

Początek wieku średniego

WKRACZANIE W WIEK ŚREDNI (III faza przejściowa)

Stabilizacja Wkraczanie

60

55

50

w lata 30 Debiut w świecie dorosłych

WKRACZANIE WE WCZESNĄ DOROSŁOŚĆ (II faza przejściowa)

IV. PÓŹNA DOROSŁOŚĆ

WIEK ŚREDNI

II. WCZESNA DOROSt OŚĆ

Faza nowicjalu w świecie dorosłych

I DZIECIŃSTWO I DORASTANIE

Rys. I Ery i Łazy w życiu mężczyzny (wg Lcvinsona i in , 1978)

■'I j Dzieciństwo, 2) wczesna dorosłość, 3) wiek średni, 4) późna dorosłość, czyli potocznie -• starość. Ery te tworzą makrostrukturę pełnego cyklu życiowego, w której ramach istnieją mniejsze podokresy. Kolejne ery życia nie są oddzielone od siebie dokładnymi datami, lecz zachodzą na siebie tak, iż pewna część życia toczy się przez 4-5 lat jak gdyby w dwóch erach naraz. „Pomieszczenia” (lub „przejścia” ~ „transitions”) między erami to łączące je okresy rozwoju, w których jedna era dobiega końca i zaczyna się następna. Główne różnice mię-

U J. Levinson, C.N. Darrow, E.B. Klein, MIT. Levinson, B. McKec: The seasons...,

op. cit.

dzy kolejnymi erami polegają na tym, że w każdej z nich struktura życia jednostki jest inna. Przez strukturę tę, jak była już o tym mowa na początku, Levin-son rozumie podstawowy w danym czasie wzorzec aktywności człowieka i jego powiązań z otoczeniem.

r-. ■

Aktualną strukturę życia charakteryzuje kompleks najważniejszych w danym czasie związków jednostki ze światem i potencjałem rozwojowym własnej osoby, kompleks wyrażający się w dominacji pewnych ról społecznych, wartości, celów i postaw oraz potrzeb osobistych. Struktura życia obejmuje więc osobowość wraz z jej aktywnością i siecią kontaktów z ludźmi, instytucjami, środowiskiem fizycznym, wartościami itd.

Każdorazowo „wkraczanie” w nową erę jest, według Levinsona, decydującym okresem zwrotnym w cyklu życiowym jednostki. Zostaje w nim zapoczątkowana nowa struktura życia, która następnie będzie rozbudowywana i umacniana, by z czasem ulec nowym modyfikacjom, a w erze następnej - radykalnemu przekształceniu w inną. Z badań Lcvinsona nad mężczyznami wynika, żc zmiany te zachodzą nie tylko na wspomnianych wyżej granicach epok, lecz także w ich obszarze. Po okresie utrzymywania się względnie trwalej struktury, wynoszącym zazwyczajjyUat, następuje okres przejściowy, w którym dotychczasowa struktura podlega mniejszym lub większym zmianom. To, co w teorii Levinsona wydaje się najistotniejsze, polega nie na powiązaniu konkretnych

zmian z określonym wiekiem życia, lecz na przedstawieniu dróg Lżyć Low ęj j ak.fi_

powtarzającego się cyklicznie budowania, wykorzystywania i przekształcania struktury życia. Dążenie do stałości idzie tu w parze z pracą nad zastąpieniem niezadowalającej już dłużej struktury nową strukturą. Po okresie względnej stabilizacji przychodzi okres nowych poszukiwań, kluczowych decyzji, przemian i związanych z nimi zadań. Koncepcja ta otwiera pole nie tyle do postrzegania życia jako procesu łagodnych przeobrażeń, jak niektórzy o tym marzą, ani jako jednego wielkiego, ciągle tego samego zadania, jak to czynią niektóre ideologie, ile raczej jako pasma coraz to nowych zadań i transformacji w sferze priorytetów'jednostki i jej powiązań ze światem.

Struktura życia ulega przeobrażeniom pod wpływem dwóch grup czynni-kówJLPierwsza z nich"—"To nie kontrolowane przez podmiot zmiany jego organizmu oraz wydarzenia zewnętrzne (np. utrata pracy Inh kierowniczego stanowi-ska_w wyniku: a) reorganizacji lub b) wkroczenia w wiek emetytalnyj^Uruga grupa czynników to decyzje i działania samego podmiotu, np. zawarcie małżeństwa, podjęcie studiów wieczorowych. Pierwsza grupa czynników; działających poza kontrolą podmiotu, sprawia, że nawet osoby nastawione najbardziej konserwatywnie i pragnące trwać stale w raz osiągniętych, ustabilizowanych warunkach, muszą się pogodzić z faktem, że struktura ich życia nieuchronnie ulega przeobrażeniom. Matka, która widzi jedyny sens swego życia w opiece nad dziećmi, z czasem staje wobec faktu icli usamodzielnienia się i odejścia z domu,