16727

Problem ładu społecznego w okresie po Rewolucji Francuskiej - gdy jak się wydawało - nic nie znajduje się na swoim miejscu, powodował, że często podejmowano go przy okazji dyskusji nad nowym porządkiem społecznym. W tym to czasie rodzą się lub przybierają nową postać wielkie konkurencyjne ideologie nowoczesnego świata:    konserwatyzm, liberalizm, socjalizm i

nacjonalizm, których celem było zarówno objaśnienie świata, jak i zmobilizowanie jego mieszkańców do walki o nadanie mu takiego, a nie innego kształtu.

Pierwszą wielką ideologią doby porewolucyjnej stał się konserwatyzm wyrosły z radykalnej krytyki Oświecenia i rewolucji, którym przeciwstawił własną wizję świata społecznego. Konserwatyzm jest tu ideologią pewnych grup społecznych podejmujących wysiłek powstrzymania dokonujących się zmian uświęconego przez tradycję porządku rzeczy. Konserwatyści końca XVIII i początku XIX wieku wypracowali własną filozofię społeczną, która okazała się na tyle atrakcyjna intelektualnie, że wynikający z niej światopogląd pozostał trwałym składnikiem europejskiej tradycji: jest jedną z ideologii także współczesnego nam świata.

Drugą wielką ideologią tamtej epoki był liberalizm. Liberalizm był w XIX wieku chyba najbardziej popularnym wyrazem wśród burżuazji i zarazem znienawidzonym w kręgach konserwatywnych. Pochodzi z łacińskiego przymiotnika wolny ( liber ). Pojęcie to może oznaczać dość różne sprawy: metodę refleksji nad życiem społecznym, sposób rządzenia państwem, konkretną partię, wreszcie ideologię. We współczesnej literaturze można spotkać się z głosami, że liberalizm to „świecka forma cywilizacji zachodniej”, że jest to system polityczny, oparty o zasadę reprezentacji parlamentarnej, system ekonomiczny, wywodzący się z industrializacji fabrycznej i system społeczny, oparty o zasadę indywidualizmu. Inny głos, Th. Schiedera, mówi o liberalizmie jako o mchu politycznym, wyrażającym się w pluralizmie (wielość partii politycznych) i parlamentaryzmie. Ten sam autor zwraca uwagę, że liberalizm jest ideą „wolności obramowanej prawem”. W znaczeniu politycznym po raz pierwszy został użyty przez Kortezy hiszpańskie w roku 1812, ale samo pojęcie liberalizmu jest o wiele starsze. Powstało ono w środowiskach mieszczańskich i oznaczało początkowo reakcję przeciwko absolutyzmowi monarchów i nierówności stanowej, inaczej mówiąc przeciwko temu wszystkiemu, co utrudniało swobodny rozwój miast.

Liberalizm sięga zatem swoimi początkami Średniowiecza i Renesansu, ale liberalizm dziewiętnastowieczny jest dzieckiem Oświecenia, była to bowiem reakcja burżuazji w imię haseł Oświecenia przeciw ancien regime'owi, była to działalność burżuazji zmierzająca do uwolnienia jednostki z krępujących jej swobodę więzów tradycji, więzów stanowych i więzów absolutyzmu monarszego. Był dzieckiem, ale nie był jego czystą kontynuacją, bowiem dla myślicieli Oświecenia głównym zagrożeniem wolności był despotyzm królów;