16789

zmierza przede wszystkim do poprawienia sytuacji gospodarczej kraju, ma program likwidacji nierentownych przedsiębiorstw państwowych, a dopiero potem konstruuje czy raczej sięga po ideologiczne i doktrynalne argumenty uzasadniające ten program, zaczerpnięte np. z tradycyjnego liberalizmu.

W języku potocznym różnice znaczeniowe między terminami doktryna a ideologia są rzadko zauważane.

Warto w tym miejscu zauważyć, że same te pojęcia ściśle wiążą się ze współczesnością, powstały wtedy, gdy pojawiła się możliwość aktywnego udżiału większych grup ludzkich w życiu politycznym, a wiec od końca XVIII wieku. Wtedy też pojawiło się samo słowo „ideologia", a także większość słów używanych jako ich nazwy, takich jak ,,liberalizm", „socjalizm", „konserwatyzm".

Tradycyjna typologia doktryn politycznych

W zależności od rozmaitych elementów charakteryzujących doktryny przyjęło się wyróżniać pewne ich typy. W praktyce życia politycznego często charakteryzuje się ideologie I doktryny jako reakcyjne, konserwatywne, reformistyczne, rewolucyjne i utopijne.

Doktryny reakcyjne nawołują do przywrócenia albo utrzymania takiego społeczeństwa i jego ustroju politycznego, który w danym momencie byłby powszechnie uznany za przestarzały. Reakcyjny charakter miały na przykład doktryny nawołujące do przywrócenia feudalizmu w Europie w I poi. XIX wieku (pogląd taki głosili tzw. teokraci francuscy) czy doktryny monarchistyczne w dwudziestowiecznej Francji. W naszych czasach reakcyjne są doktryny, które chciałyby cofnąć życie polityczne do postaci sprzed Wielkiej Rewolucji Francuskiej 1789 r„ czy na przykład głosiłyby konieczność cofnięcia skutków przemian w Europie środkowowschodniej i powrotu do ustroju realnego socjalizmu, jak określano ustrój państw pozostających pod rządami partii komunistycznych.

Doktryny konserwatywne (zachowawcze) to takie doktryny, które głoszą przede wszystkim utrzymanie całokształtu stosunków społecznych, a zwłaszcza organizacji politycznej społeczeństwa, niechętne są zmianom, a jeżeli zmiany są konieczne, to godzą się z nimi bez entuzjazmu.

Doktryny reformistyczne to doktryny, które przewidują zmiany społeczne I polityczne, domagają się Jednak ich przeprowadzenia w sposób ewolucyjny, stopniowy i wykluczają rewolucję jako metodę działania politycznego.

Doktryny rewolucyjne są to doktryny uznające rewolucję za podstawowy sposób działania politycznego, przy czym przez rewolucje ich twórcy rozumieją gwałtowny sposób likwidacji aktualnie istniejącego porządku społecznego i politycznego, najczęściej połączony z użyciem przemocy wobec przeciwników zmiany. Marksizm, leninizm, maoizm - to przykłady typowych doktryn rewolucyjnych.

Swoisty charakter mają doktryny utopijne. Nazwa pochodzi od Utopii, nie Istniejącej wyspy (grec. utopos znaczy miejsce, którego nie ma) opisanej w XVI w. przez angielskiego pisarza, Tomasza More'a (Morusa). Na wyspie tej panować miał idealny ład społeczny: wszyscy zgodnie pracowali dla wspólnego dobra, nie było waśni ani nierówności między ludźmi. Doktryny utopijne to takie, które wskazują cele polityczne niemożliwe do zrealizowania w danym momencie.

Lewica, prawica, centrum

Od wieku XIX doktryny bywają też charakteryzowane jako prawicowe, lewicowe bądź centrowe. Podział ten pochodzi z okresu po rewolucji francuskiej, a nazwy od miejsca zajmowanego w parlamentach przez ówczesne ugrupowania polityczne. Stosunek do tradycji intelektualnej Oświecenia, także do przeobrażeń dokonanych podczas rewolucji wyznaczał wówczas linie podziałów politycznych: na prawicy zasiadali jej przeciwnicy i ci, którzy postulowali powrót do czasów feudalnych I monarchii absolutnej, czyli zwolennicy dawnego porządku, w centrum ci, którzy zasadniczo godzili się z nowym ustrojem państwa i nowymi stosunkami społecznymi, na lewicy zaś ci, którzy uważali, że nawet nowy porządek społeczny nie jest dostatecznie sprawiedliwy. Jedni argumentowali wprawdzie, że Istnieje