17535

Rodzaj według Zygmunta Saloniego

Zróżnicowania rodzajowe ogarniają niemal cały system fleksyjny języka polskiego. Kluczową sprawą jest łączliwość rzeczowników z formami leksemów, dla których rodzaj jest kategorią fleksyjną, to znaczy z przymiotnikami i czasownikami oraz częścią liczebników.

Opozycje rodzajowe form leksemów czasownikowych to dla liczby pojedynczej: był- była- było, dla liczby mnogiej byli- były. Formy te są nazywane w liczbie pojedynczej męską (m), żeńską (f) i nijaką (n), zaś w liczbie mnogiej męskoosobową (ml) i niemęskoosobową (-ml). Klasy rzeczowników łączących się z formami był, będziemy nazywać klasą M, z formą była- klasą F, było- klasą N, byli- klasą Ml, były- klasą -Ml.

W przypadku łączliwości leksemów rzeczownikowych z przymiotnikami bierzemy pod uwagę nie tylko, do jakiego leksemu rzeczownikowego należy dana forma przymiotnika, lub jaką ma wartość pod względem kategorii liczby (tak jak w przypadku form leksemów czasownikowych), lecz także to, jaką dana forma przymiotnika ma wartość pod względem kategorii przypadka. Wartość rodzajowa przymiotnika, jego liczba i przypadek pozostaję ze sobą we współzależności.

Przy uwzględnieniu wszystkich rozróżnień gramatycznych występujących w połączeniach z formami przymiotników, w zbiorze leksemów rzeczownikowych musimy wyróżnić pięć klas rodzajowych (ze względu na zróżnicowanie form rodzajowych przy ustalonych innych wartościach fleksyjnych- maksymalnie cztery dla biernika liczby pojedynczej, co wymaga podziału zbiorów leksemów rzeczownikowych na pięć klas): Ml (chłopiec), M2 (pies), M3 (stół), N (okno), F (książka). Podział ten jest bardziej szczegółowy od poprzedniego, ponieważ klasa M-l została rozbita na M2 i M3.

Łączliwość leksemów rzeczownikowych z liczebnikami pozwala na wyodrębnienie kolejnych klas: Nli rzeczowniki łączące się z liczebnikami głównymi, np. dwa okna, N2- rzeczowniki łączące się z liczebnikami zbiorowymi np. dwoje dzieci, PL1- leksemy rzeczownikowe łączące się z liczebnikami zbiorowymi, np. dwoje drzwi.