2361

uzupełnienie administracji rządowej. [...] Samorząd to organ państwa powołany do wykonywania określonej części administracji państwowej.

W myśl innych poglądów samorząd miał oznaczać rezygnację państwa z pewnego zakresu swych uprawnień w dziedzinie administracji na rzecz związków samorządowych (korporacji) jako innych od państwa osób prawa publicznego, posiadających swe własne organy administracyjne. Polskim orędownikiem tej koncepcji był T. Bigo, który do adybutywnych cech instytucji samorządu zaliczał: korporacyjność, posiadanie odrębnej od państwa osobowości prawnej oraz samodzielność i demokratyzm, rozumiany jako upodmiotowienie społeczności samorządowej. Te ostatnie poglądy dominowały w nauce prawa i praktycznych regulacjach dotyczących samorządu terytorialnego w Polsce międzywojennej a także przejściowo do 1950 roku oraz od roku 1990.

Istota i znaczenie pojęcia samorząd

Istniejąca wśród teoretyków rozbieżność poglądów związanych z genezą samorządów w zasadniczy sposób utrudniała przyjęcie zgodnego stanowiska dotyczącego istoty samorządu i, co za tym idzie, jednoznaczne zdefiniowanie tego pojęcia. Do dzisiaj nie wypracowano i nie przyjęto powszechnie obowiązującej pozytywnej definicji - obejmującej wszystkie formy samorządów (takie jak samorząd terytorialny, pracowniczy, zawodowy, gospodarczy etc.) -mogącej stać się teoretyczną podstawą regulacji prawnych. W konsekwencji braku pozytywnej definicji, pojawiła się sytuacja odwrotna: jako samorząd traktowana jest taka instytucja, która, w określonym akcie prawym nazwana została samorządem. W praktyce oznacza to, że jedynym powszechnie obowiązującym kryterium formalnym pozwalających wyodrębnić samorządy jest nazwanie nimi określonych organizacji przez ustawodawcę. Możliwość kreowania przez ustawodawcę nowych rodzajów i form samorządów potwierdzona została przepisami nowej konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej uchwalonej 2 kwietnia 1997 roku. Zgodnie z treścią artykułu 16:

Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną cześć zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

Artykuł 17 natomiast przewiduje:

W drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. W drodze ustawy można tworzyć również inne rodzaje samorządu. Samorządy te nie mogą naruszać wolności wykonywania zawodu ani ograniczać wolności podejmowania działalności gospodarczej. Konstytucyjne uregulowania tej sfery aktywności publicznej, wprowadzając pewne gwarancje i ramy prawne funkcjonowania samorządów, nie rozwiały jednak wątpliwości związanych z ich istotą. W rozważaniach teoretycznych w dalszym ciągu występuje duża rozbieżność stanowisk i poglądów dotyczących prawnego i polityczno-prawnego znaczenia i definicji pojęcia samorząd. Rozbieżności te stanowią naturalną kontynuacje wcześniejszych sporów i polemik dotyczących tej kwestii, licznie występujących w bogatej literaturze przedmiotu. Jak słusznie zauważył M. Śliwa w artykule Rozwój idei samorządowej w Polsce, nowatorska myśl samorządowa z okresu zaborów i lat międzywojennych nie była już w okresie późniejszym twórczo kontynuowana i wzbogacana nowymi rozwiązaniami. Wprowadzenie w Polsce w 1950 roku systemu rad narodowych spowodowało ostateczną likwidacje samorządu terytorialnego i odejście od ogólnej konstrukcji samorządu i, co za tym idzie, spadek zainteresowania teoretycznymi aspektami tej problematyki. Pozostałości klasycznych definicji i konstrukcji samorządowych odnaleźć można było jedynie w sferze administracji