17815

2.    Racjonalizm

Rozum jako podstawowe narzędzie doświadczania świata, rozum pozwalający na chłodny, trzeźwy i zdystansowany ogląd rzeczywistości:

a)    na jednej z grafik Franciszka Goi, powstałej jako rodzaj komentarza do praktyk inkwizycji widnieje słynny napis: Gdy rozum śpi budzą się demony, obie strony tworzą pouczającą zależność, im większe pobudzenie o zaślepienie emocjonalne tym mniejsza zdolność racjonalnego oglądu rzeczywistości i możliwość obrony przed niebezpieczeństwami irracjonalizmu

b)    wskazanie na rozum nie jest więc wyborem arbitralnym, ani pochopnym ale niezbędnym ze względów poznawczych oraz kategorycznie obowiązkowym ze względów etycznych.

3.    Empiryzm

Oparcie się na faktach, tj. danych pochodzących z doświadczenia:

a)    przedmiotem badań naukowych są wyłącznie fakty, tj. dane pochodzące z doświadczenia

b)    każde zdanie naukowe musi być empirycznie weryfikowalne, tzn. musi dać się sprawdzić w doświadczeniu, czyli w konfrontacji z faktami; jeśli fakty potwierdzają zawarte w nim twierdzenia zdanie jest prawdziwe jednoznacznie; jest prawdziwe, jeśli mu przeczące jest fałszywe; konfrontacja danego poglądu z faktami jest więc jedynym koniecznym i wystarczającym kryterium do sprawdzenia jego prawdziwości

c)    w nauce nie powinno być zatem świętych ksiąg, których zawartość przyjmuje się na wiarę oraz odpowiednio nietykalnych autorytetów, legitymizacją poglądów miałaby być kiedyś zdobyta pozycja społeczna; E. Souriau określił ten zgubny syndrom efektem prestiżu.

Modele światopoglądu religijnego

Światopogląd naukowy	Światopogląd religijny
Obiektywizm (bezstronność)	Stronniczość Człowiek wierzący opowiada się za jedną z wielu merytorycznie równorzędnych (tej samej prawomocności) doktryn religijnych, traktujących swoją, jako jedyną słuszną wiarę.
Racjonalizm	Autentyczna wiara jest nierozerwalnie związana z zaangażowaniem emocjonalnym. Jest żarliwa, wolna od zwątpień, odporna na racjonalne argumenty przywołujące fakt istnienia wielu równorzędnych religii, wierzy się sercem, któremu rozum może przeszkadzać.
Empiryzm	Empirystyczny dowód na istnienie Boga, szerzej sił transcendentycznych jest z punktu widzenia światopoglądu religijnego nie tylko zbyteczny, ale też niezgodny z jego istotą, której lakoniczną wykładnię daje słynny passus z Ewangelii św. Jana: Błogosławieni, którzy nie widzieli a uwierzyli. Dogmaty - twierdzenia przyjmowane nomen omen na wiarę.