24536

teorii systemowej, całościowej, uniwersalnej (niezróżnicowanej historycznie i kulturowo), obiektywnej i autonomicznej (oddzielonej od wpływów etyki i polityki). W drugiej fazie poststrukturalizmu wyraźną przewagę zdobyły więc tendencje etyczno-polityczne, a także historycystyczne, kulturalistyczne. intertekstualne, neopragmatystyczne, feministyczne itp. Zaowocowały one między innymi rozkwitem tak zwanej krytyki genderowej (badań nad społeczno-kulturowymi determinacjami płci), a także tak zwanej krytyki mniejszości (zwłaszcza etnicznych, rasowych, a także płciowych oraz seksualnych itp.) oraz krytyki queerowej. Na plan pierwszy wysunęły się tutaj wielość i różnorodność praktyk czytania. Coraz częściej mówi się także obecnie o głębokiej reorientacji refleksji teoretycznoliterackiej w stronę kiiturowej teorii literatury.

9.    Za najważniejsze konsekwencje poststrukturalizmu należy więc uznać odpowiednio:

• w fazie I - gruntowną rewizję załozeń strukturalizmu w wiedzy o literaturze i całego tradycyjnego modelu literaturoznawstwa oraz paradygmatu wiedzy tworzącego ich fundamenty;

•    w fazie II - zmianę modelu wiedzy o literaturze: w szczególności zaś: rezygnację z tworzenia .„mocnej" (systemowej, ogólnej, uniwersalnej, obiektywnej, całościowej itp.) i autonomicznej teorii / nauki o literaturze, a w zamian - zwrot ku praktykom interpretacji otwartym na wpływy etyczne i polityczne oraz nowe konteksty (kulturowe, etniczne, rasowe, płciowe, seksualne itp.), oraz rezygnację z tworzenia metajęzyków naukowych w wiedzy o literaturze („, lite rac kość" i narracyjność dyskursu teoretycznoliterackiego).

10.    Najogólniej rzecz ujmując, wiedza o literaturze po przełomie poststrukturalistycznym w dużym stopniu zrezygnowała z fundamentalizmu poznawczego i esencjalizmu. a więc także z tworzenia schematów o charakterze systemowym, na korzyść tendencji pragmatystycznych, pluralistycznych i historycystycznych. Obecnie najczęściej przyjmuje się. że wyniku poststrukturalistycznej krytyki tradycyjnego (nowoczesnego) modelu wiedzy o literaturze teoria literatury przyjęła postać teorii kulturowej - zróżnicowanego uniwersum dyskursów kulturowych wspomagających praktyki interpretacji literatury.

R. Barthes: Teoria tekstu

tekst - powierzchnia dzieła literackiego, przedmiot postrzegalny wzrokiem, powiązany z pismem. Zapewnia w dziele trwałość rzeczy napisanej. Ma bronić dzieło przed zapomnieniem, przed działaniem czasu, przed wybiegami słowa.

Kryzys znaku:

znak - kategona historyczna, artefakt analityczny;

tekst zakłada, że przekaz pisany jest artykułowany jako znak 1) signifiant (materialność liter). 2) signifie (sens); klasyczny znak - jednostka zamknięta, zatrzymuje sens;

zobowiązuje do odtwarzania (w wypadku zgubienia, zniszczenia) i interpretowania (gdyby się zatarł sens); kryzys zapoczątkowany przez językoznawstwo - 1) zastępuje kryterium prawdy przez kryterium prawomocności, 2) zmusza do uwolnienia całości języka spod sankcji treści, 3) zmusza do eksponowania bogactwa, nieskończoności ta Litologicznych transformacji;

w semiotyce literackiej - tekst to struktura formalna, obejmuje zjawiska lingwistyczne, na poziomie tekstu bada się semantyzm znaczenia.

Teoria tekstu:

tekst jest częścią języka;

tekst wg Kristevej - aparatura translingwistyczna:

tekst to praktyka znacząca (system oznaczający. Zróżnicowany, podporządkowany typologii znaczeń. Praktyka -więc znaczenie nie formuje się na poziomie abstrakcji języka). Praktyka znacząca przywraca językowi jego aktywną energię;

tekst jest produktywnością, a nie produktem - pracuje nad językiem. Dekonstruuje język komunikacji, przedstawienia, ekspresji. Analiza produktywności nie może być zredukowana do opisu lingwistycznego; tekstowi można przypisać znaczenie jedyne, kanoniczne. Tekst traktuje się jako wyposażony w znaczenie obiektywne. Ale - jak tekst zaczyna być rozumiany jako produkcja - to krzyżuje się w nim wiele tekstów. Odróżnienie znaczenia planu produktu, wypowiedzi, komunikacji itp. - to sensoproduktywność. Sensoproduktywność to proces, w którym podmiot tekstu zmienia się z sensem i zatraca się w nim. Sensoproduktywność nie może zostać zredukowana do aktu komunikacji;

fenotekst (termin Kristevej) - zjawisko werbalne w postaci w jakiej występuje w strukturze wypowiedzi, przedmiot badań semiologii;

genotekst - przedmiot strukturalizmu lub psychoanalizy. W jego obrębie zachodzi sensoproduktywność; każdy tekst jest intertekstem. Z epistemologicznego punktu widzenia - intertekst to to. co nadaje teorii tekstu wymiar społeczny; tekst nie jest reprodukcją a produktywnością.

Tekst a dzieło:

dzieło - przedmiot skończony, wymierzalny (może zajmować przestrzeń fizyczną, na przykład miejsce na półce); tekst - pole metodologiczne. Można tylko powiedzieć, że w dziele tekst jest albo nie jest obecny; tekst to kategoria naukowa i wartość krytyczna, umożliwiająca wartościowanie dzieł; tekst nie musi być tożsamy z dziełem;

tekstu nie można ograniczyć do przekazu pisanego / literatury;

teoria tekstu ustanawia nowy przedmiot epistemologiczny: lekturę - podkreśla równowartość pisania i czytania, pozwala na unowocześnione interpretacje.

Analiza tekstualna:

kwestionuje zewnętrzność obserwatora, badającego zamknięte, oddalone dzieło; nie odrzuca danych dostarczanych przez historię literatury lub historię powszechną; sprzeciwia się temu że dzieło ma być własnością autora;

• splot, intertekst:

krytyka dąży do odnalezienia sensu dzieła, a analiza tekstualna podważa ideę signifie ostatecznego; wg Kristevej - semanaliza.