page0074

ZAGADNIENIA OGOLNE

NAZWY WŁASNE A HISTORIA, KULTURA, RELIGIA I SYSTEM WARTOŚCI

W nazwach własnych znalazły odbicie różne zjawiska i fakty z historii narodu, jego kultury materialnej i duchowej, życia religijnego, a także system wartości, który uznawali nasi przodkowie.

Organizacja społeczno-gospodarcza wczesnego państwa Piastów odzwierciedla się w niektórych typach nazw miejscowych (Rzetelska--Feleszko 1989 i tam cytowana literatura). Istniały wówczas określone grupy ludzi służebnych, którzy wykonywali świadczenia na rzecz dworu książęcego. Uwidoczniło się to w tzw. służebnych nazwach miejscowych, które były początkowo nazwami tychże grup zawodowych zamieszkujących wspólnie jedną osadę. Z czasem nazwy grup zawodowych zaczęły oznaczać osady przez nie zamieszkałe. Ten typ organizacji społeczno--ekonomicznej istniał w X w. tylko w kilku krajach Europy Środkowej, tj. w Polsce, w Czechach, na Morawach, Słowacji i na Węgrzech.

Nazwy służebne zlokalizowane są głównie w Małopolsce i na Śląsku południowym, czyli na obszarze, gdzie znajdowały się ośrodki władzy państwowej za Piastów. W Wielkopolsce i na Mazowszu jest ich znacznie mniej. Należą one do najstarszej warstwy osadnictwa słowiańskiego. Dostarczają informacji o istnieniu w średniowieczu około 40 zawodów na użytek dworu książęcego. Byli to tacy rzemieślnicy, jak bednarze, kowale, siodlarze, por. nazwy: Bednary, Kowale, Siodłaty, służba dworska, tj. komornicy, kucharze, łagiewnicy, por. nazwy: Komorniki, Kuchary, Łagiewniki; służba łowiecka, tj. bobrownicy, sokolnicy, por. nazwy: Bobrowniki, Sokolniki; służba pszczelarska i rybacka, tj. bartnicy, por. nazwę Bartniki, rybacy, por. nazwę Rybaki, i inne. Większość nazw tych zawodów kończy się na -nik lub -ar, w liczbie mnogiej -niki i -ary.

Dla historii osadnictwa polskiego ważna jest lokalizacja tzw. patro-nimicznych nazw miejscowych ( WadowCiechomice) głównie w Ma-lopolsce i na Śląsku, i to w rejonie urodzajnych gleb lessowych i czar-noziemu. Świadczy ona o związku tych nazw z wczesną fazą osadnictwa. Były one pierwotnie nazwami potomków lub poddanych człowieka, od którego imienia utworzona została nazwa. Później stały się nazwami osad przez nich zamieszkanych.

Miejscowe nazwy rodowe, zwłaszcza powstałe w w. XVI i XVII, odzwierciedlają pewne zjawiska z życia społeczno-ekonomicznego wskazujące na status majątkowo-społeczny mieszkańców określonych dziel-

70