page0022

ZAGADNIENIA OGÓLNE

(np. w językach: ang. the, fr. le, la, les, niem. der, die, das). W języku polskim, bezrodzajnikowym, funkcje rodzajnika określonego pełni zaimek wskazujący ten, ta, to (np. Ten pan przyszedł ostatni), zaimek dzierżawczy mój, moja, moje (np. Mój pies jest spokojny) lub kontekst (np. Lekarz kazał mi unikać słońca), z którego wynika, że był to konkretny lekarz znany mówiącemu, a nie jakiś nieokreślony lekarz.

Jak widać, systemy deiktyczny i semantyczny krzyżują się do pewnego stopnia, a wyrazy pospolite mogą jednocześnie wskazywać i przekazywać treść językową (znaczenie leksykalne), jak w przypadku wyrażenia ten lekarz czy prezydent Francji.

Za pomocą nazw własnych (nomina propria) wskazujemy, oznaczamy dane indywiduum w celu odróżnienia go od innych, np. Kraków, Polska, Kowalski. Pomiędzy obiektem indywidualnym a nazwą własną istnieje związek bezpośredni.

Związek ten, zwany referencją lub denotacją, zachodzi przy użyciu nazwy własnej w odniesieniu do konkretnego, niepowtarzalnego obiektu.

Obiekt indywidualny nazwany nazwą własną, np. Kowalski, nie podlega przyszeregowaniu do zbioru (klasy) 'Kowalski', gdyż taki zbiór nie istnieje. Jakie bowiem wspólne cechy charakterystyczne można by przypisać domniemanemu zbiorowi 'Kowalski' (wszyscy nosiciele nazwiska Kowalski), które odróżniałyby go od innego domniemanego zbioru, np. 'Nowak' (wszyscy nosiciele nazwiska Nowak), tak jak to ma miejsce w wypadku zbiorów nazwanych apelatywami 'stół' i 'szafa'? Jedyną cechą wyróżniającą jest posiadanie nazwiska Kowalski lub Nowak. Jest to jednak cecha o charakterze formalnym, a nie treściowym.

Nazwy własne nie zawierają zatem treści językowej, czyli znaczenia leksykalnego (słownikowego), dla którego podstawą są cechy charakterystyczne wspólne dla danej grupy obiektów. Ich rola w języku ogranicza się do wskazywania (oznaczania, wyznaczania) bez przekazywania treści znaczeniowej. W związku z tym nie nadają się na orzecznik w zdaniu.

Nazwy własne są w sposób stały związane z danym, niepowtarzalnym obiektem (miejscowością, osobą). W każdym kontekście i akcie mowy dana nazwa własna wyznacza ten sam obiekt indywidualny, czyli tego samego referenta. Stały związek z obiektem odróżnia nazwy własne od zaimków wskazujących i osobowych (Kripke 1972, Donnellan 1972, Van Langendonck 1990). Referent zaimków wskazujących, osobowych i przysłówków miejsca i czasu zmienia się w zależności od aktu mówienia (Reichenbach 1948, Quine 1960, Lyons 1977). Do każdego mężczyzny możemy odnieść zaimek on, ale nie możemy odnieść do każdego męż-