page0030

ZAGADNIENIA OGÓLNE

Znaczenie emotywne wyrażone metaforą, metonimią itp. jest zrozumiałe jedynie w określonym środowisku, gdzie znane są motywacje przezwisk funkcjonujących w obrębie określonych norm obyczajowych i norm ocen. Znaczenie nazwy własnej zrozumiałe jedynie w ramach określonego kontekstu społeczno-kulturowego i określonego systemu wartości to jej znaczenie pragmatyczne.

Używane współcześnie nazwy własne mogą też mieć znaczenie asocjacyjne (skojarzeniowe) dwojakiego rodzaju: 1. w związku z szeroko pojętymi cechami referenta, ujmującymi jego właściwości fizyczne i psychiczne, wytwory działalności i uczestnictwo w społeczeństwie. Np. Jadwiga Puzynina to wybitny współczesny językoznawca polski, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, autorka książki pt. „Język wartości"; 2. w związku z przejrzystością znaczeniową wyrazu pospolitego, od którego utworzona została nazwa własna, np. n. m. Jeziorna, Nowy Targ.

Czytelne znaczenie leksykalne może być podstawą różnego rodzaju skojarzeń żartobliwych lub niekiedy ośmieszających nosiciela nazwy. W tym ostatnim przypadku przepisy prawne dopuszczają możliwość urzędowej zmiany nazwy, np. nazwisk typu Kiełbasa lub Burek ('popularna nazwa psa')-

Olbrzymia większość nazw własnych powstała w czasach historycznych jako jednostki językowe znaczące, zrozumiałe dla ówczesnych użytkowników i twórców. Np. nazwa miejscowa Łagiewniki oznaczała pierwotnie osadę zamieszkałą przez ludzi wyrabiających beczki, zwanych łagiewnicy. Nazwa zawodu całej grupy ludzi stała się nazwą miejscowości. Nazwy miejscowe zakończone na -ów i oznaczały pierwotnie, że miejscowość należy do człowieka, od którego imienia lub przezwiska utworzono nazwę, np. Aleksandrów 'miejscowość należąca do Aleksandra',    Bogucin'miejscowość należąca do Bogu ty'.

Z historycznego punktu widzenia nazwy własne wyrażały zatem określone treści. Można więc uznać, że mają one pierwotne znaczenie historyczne, genetyczne, związane z powstaniem nazwy. Jest ono przez językoznawców rekonstruowane na podstawie znaczenia wyrazu--podstawy w zestawieniu ze znaczeniem określonego sufiksu. To właśnie rekonstrukcja genetycznego znaczenia nazw własnych ujawnia wiedzę historyczną i kulturową w nich zakodowaną. Podstawą cytowanych wyżej nazw miejscowości Aleksandrów, Bogucin są imiona Aleksander, Boguta, a sufiksy -ów, -in były pierwotnie sufiksami przymiotnikowymi i oznaczały posiadanie, miały znaczenie dzierżawcze. To samo znaczenie

26