page0060

ZAGADNIENIA OGÓLNE

pierwotnych (genetycznych) cech znaczeniowych nazwisk, które określa jako ich cechy predykatywne (informujące o relacjach lub cechach), posługując się ideami składni predykatowo-argumentowej. Wydziela trzy typy (proto)nazwisk:

I. Nazwiska oparte na relacji (związku) przynależności indywiduum do indywiduum, tworzone od nazw własnych. Stanowią one prymarne (podstawowe) wzory nazwisk, jak patronimika, awonimika (utworzone od nazwy własnej dziadka) i nazwiska odmiejscowe, w języku polskim głównie na -ski. Ich cechy predykatywne (informujące) stopniowo zanikały.

II. Nazwiska oparte na charakterystyce, tworzone od wyrazów pospolitych. Mogą one być:

a) tworzone w płaszczyźnie nazwisk za pomocą charakterystycznych sufiksów od określonych podstaw i są wtedy prymarnymi nazwiskami;

b) przeniesione do płaszczyzny nazwisk jako gotowe jednostki i wtedy pełnią funkcję nazwiskową sekundarnie (wtórnie). Ich cechy predykatywne i ekspresywne również stopniowo zanikły.

III. Nazwiska sekundarne (wtórne), pozbawione cech predykatywnych (informujących), przeniesione jako gotowe jednostki nazewnicze głównie z płaszczyzny imion do płaszczyzny nazwisk (tzw. translokacyjne).

Warto zwrócić uwagę, że wysunięcie kryterium kreacji (tworzenia) i funkcji nazwiskowej na plan pierwszy w dwóch ostatnich klasyfikacjach sprawia, iż terminy „prymarny" i „sekundarny" określają poszczególne typy nazwisk odwrotnie niż w klasyfikacjach S. Rosponda i H. Borka.

Współczesny system antroponimiczny, tzn. imiona, nazwiska i przezwiska, objął klasyfikacją M. Karaś (1976). Kryterium podziału stanowi systemowa dopuszczalność tworzenia nowych jednostek w każdej z trzech kategorii antroponimicznych w dwóch płaszczyznach: leksykalnej i morfologicznej.

Według autora nazwiska to nazwy leksykalnie i morfologicznie zamknięte, innymi słowy: nie tworzy się nowych nazwisk. Imiona to nazwy leksykalnie zamknięte, zaś morfologicznie otwarte, tzn. nie tworzy się nowych imion, ale można tworzyć ich spieszczone (hipo-korystyczne) formy. Przezwiska są leksykalnie otwarte, ale morfologicznie zamknięte. Nowe wyrazy mogą być użyte w funkcji przezwisk, ale ich forma jest zawsze ograniczona możliwościami systemu morfologicznego. W rzeczywistości — jak twierdzi autor — termin „zamknięty" należy traktować elastycznie, jako „stopień otwartości". Można