page0058

ZAGADNIENIA OGÓLNE

Kryterium kreacji nazwiskotwórczej wysunął jako pierwszoplanowe w swej klasyfikacji nazwisk H. Borek (1978a; Borek, Szumska 1976). Wydziela on:

I. Nazwiska prymarne, przeniesione tylko funkcyjnie do klasy nazwisk, utworzone:

A. Od apelatywów,

B. Od antroponimów: 1. Od imion i ich derywatów hipokorystyczno--augmentatywnych, 2. Od etnonimów.

II. Nazwiska sekundarne, derywowane słowotwórczo lub fleksyjnie:

A. Od apelatywów, za pomocą różnych sufiksów,

B. Od podstaw onomastycznych, za pomocą różnych sufiksów, np. nazwiska zakończone na -ik (BartosikMatysik), lub na -ek {Stanek).

Wyłania się tu podobny problem jak w klasyfikacji S. Rosponda. Nazwiska z grupy II.B mogły powstać w planie imion, tzn. jako formy hipokorystyczne imion, należą więc do grupy I. Jedynie dane wskazujące niewątpliwie na znaczenie patronimiczne (określające relację ojciec-syn) lub inne form odimiennych na -ik, -ek itp. usprawiedliwiałyby zamieszczenie tych derywatów jako nazwiskowych. Te same problemy napotykamy przy analizie derywatów odapelatywnych.

Autor używa, podobnie jak S. Rospond, terminów prymarny i sekun-darny w odniesieniu do budowy słowotwórczej nazwisk.

Według Z. Kalety (Kowalik-Kaleta 1983) wykrycie rzeczywistej derywacji nazwiskotwórczej może nastąpić jedynie na drodze badania poszczególnych typów nazw własnych występujących jako drugie określenie człowieka w opozycji zarówno do imion jak i do toponimów i wreszcie w opozycji do apelatywnej warstwy języka w zbliżonym przedziale czasu. W tym duchu o antroponimach odapelatywnych wypowiada się też S. Gala (1984). Na przykład: nazwiska (a właściwie ich historyczne prototypy) takie, jak Garb, Garbek, Kapusta, Krzykała, Rakota, Krakowski, Janik, Janowic, Opole, winny być rozpatrywane w opozycji do odpowiednich typów apelatywów i nazw własnych, jak garb, garbek, kapusta, krzykała, *rakota, krakowski (: Kraków), Jan, Opole. Umożliwia to odróżnienie struktur właściwych tylko nazwiskom od struktur przeniesionych jako gotowe jednostki leksykalne, z jednej płaszczyzny języka do drugiej.

Nazwy przeniesione, w terminologii autorki — translokacyjne, są wspólne dla dwóch lub więcej płaszczyzn językowych, np. dla apelatywów i nazwisk (typ Garb, Kapusta) lub nazw miejscowości i nazwisk (np. typ Opole). Funkcja nazwiskowa tych wyrazów, na tle systemu języka, jest sekundarna (wtórna).