24548

Staiger: w liiyce słowo jest nośnikiem ładunku zmysłowo-emocjonalnego (stąd ważność jego strony brzmieniowej), w epice-wyobrażeniowego, w dziedzinie zaś dramatycznej służy ono przede wszystkim ukazaniu związków logicznych.

Kaysen w liryce dostrzega Kundgabe, tj. ekspresywną wobec podmiotu funkcję słowa, w epice - Darstellung (funkcję przedstawiającą), w dramacie - Auslósung (funkcję „wywoławczą” wobec drugiej postaci). H. Seidler w odniesieniu do tychże rodzajów mówi

0    „śpiewie”, „opowiadaniu” i „przedstawieniu”. Natomiast Kleiner uwydatnia w liryce funkcję emocjonalna słowa, w epice - informacyjno-znaczeniową, w dramacie - ich współwystępowanie, z dołączeniem funkcji woluntarnej.

Kategorie rodzajowe przenoszone na pojęcia typologii osobowości, czy też badań antropologicznych (Ermatinger, Hartl, Petach, Staiger).

Tezy teoretyczne przypisujące danemu rodzajowi literackiemu czasowość (epika- przeszłość, liryka- teraźniejszość, a dramat- przyszłość): teoria np. Jean Paula.

Tworzono wiele modeli podziału rodzajów literackich, które pozwalały włączyć w tę klasyfikację gatunki „pośrednie” (np. powieść wierszem, ballada, poezja dydaktyczna, etc.), jednak najpraktyczniejsze wyjście z tego chaosu zarysowuje się troisty podział literatury pięknej, zakładający istnienie stref granicznych miedzy rodzajami, a oparty o cechy „diagnostyczne” tekstu literackiego. Cechami takimi są: monologiczne lub wielopodmiotowe ukształtowanie tekstu oraz przewaga w nim określonych funkcji językowych.

Co stanowi o „literackości” dzieła?

1.    fikcjonalna modyfikacja wypowiedzi lub modyfikacja nieokreślona co do cliarakteru asertywnego;

2.    tzw. Obrazowość bezpośrednia, tj. zdatność tekstu do wywoływania bogatych i wyrazistych przedstawień wyobrażeniowych;

3.    obecność funkcji autotelicznej (tu zaliczamy również tzw. Obrazowość pośrednią, czyii figuratywną).

Każda z tych cech ma międzyrodzajowy zasięg występowania., nie pokrywa się całkowicie z zakresem żadnego pojęcia rodzajowego. Również dla każdego rodzaju literackiego można znaleźć różne pozaliterackie zjawiska.

Przy powyższych założeniach

Epika: utwór epicki można określić jako tekst monologiczny (wypowiedzi postaci są przytoczeniami) o funkcji przedstawiającej, z niewielkim na ogół nasileniem funkcji emotywnej. Przypisywane epice cechy zdarzeniowości i fikcyjności odrzucamy ze względu na poezję opisową, współczesną prozę afabulamą, reportaż i pamiętnik.

Dramat to tekst wielopodmiotowy, w którym występują funkcje:    przedstawiająca

1    wolicjonalna, z silnym zazwyczaj udziałem funkcji emotywnej i wyróżniającej. Właściwości współczesnego dramatu, a także konieczność włączenia tu dialogu literackiego powoduje odrzucenie cech konfliktowości, akcyjności czy nawet zdarzeniowości.

Lirykę niegdyś określano mianem sposobu wyrażania uczuć. Jednak od czasu pamasizmu i symbolizmu pojmowanie liryki przeszło zasadniczą zmianę: utwór liryczny przestaje być wypowiedzią sytuacji uczuciowej, staje się samoistnym „przedmiotem”, autoteliczną kreacją językową, niekiedy wszakże interpretowaną jako symboliczny równoważnik uczucia, intuicyjne poznanie konkretne czy nawet rewelacja sfery transcendentalnej. Obok rytmu, a często i ponad nim, cechą zasadniczą wypowiedzi lirycznej staje się metafora, pojmowana jako „samowolne spokrewnienie pojęć, tworzenie związków pojęciowych, którym w świecie realnym nic nie odpowiada” (T. Peiper), lub takie „zespolenie wyobrażeń, że zdaje się, jakby tworzyło ono nowe, nigdy nie widziane zjawisko” (J. Przyboś).