18038

Teodolity.

Teodolit jako instrument, którym można by było w prosty sposób mierzy: kąty poziome i pionowe, powinien by: zaopatrzony w dającą się skierować na dowolny punkt w prze strzeni i pozwalając ą zbudować płaszc zyznę pionową przeć hodząc ą prze z te n punkt. Płaszczyznę taką wyznaczy ośęęfowa lunety przy jej pochylaniu w dół i w górą. Luneta pochwa się dzidki jej osadzeniu na osi obrotu. Oś celoma c będzie podczas pochylania wtedy tydko zataczać' płaszczyznę, gdy będzie prostopadła do osi h obrotu lunety (c J_h). Gdyby oś celowa nie tworzyła z osią obrotu lunety kąta prostego, to podczas pochylania zataczałaby w przestrzeni nie płaszczyzną, lec z powierzchnię stożkową. Płaszczyzna cebwa, utworzona przez pochylającą się oś celową, powinna zając w czasie pomiaru kątów pofożenie pbnowe. Nastąpi to tydko wtedy, gdy oś h obrotu lunety, prostopadła do osi celowej, będzie ustawiona wpoztomie. Stąd wynika następny warunek, aby oś h obrotu lunety była prostopadła do osi obrotu instrumentu (h i. v). Oś v będzie krawędzią przecinających się płaszczyzn cebwych, a więc w czasie pomiaru powinna zgodnie z definicją kąta poztomego zając w prze strzeni pobżenie pionom, czyli przechodzić przez zenit i rcadir miejsca obserwacji. Uzyskamy to za pomoc ąliMź, której oś lpowinnabyć z kolei prostopadła do osi obrotu instrumentu (y J_ 1).

Do pomiaru kątów poziomych teodolit powinien być jeszcze zaopatrzony w (koto) z podziałkąkątową, czyli tzw. hmbus. osadzony prostopadle do osi obrotu instrumentu i nieruchomy w czasie naprowadzania osi cebwej na cel. Pionowe płaszczyzny c eto wania, przechodzące przez obrane punkty zrzutują kierunki osi celowej na płaszczyznę limbusa, gdzie odczytamy kąty poziome, będące miarą utworzonych kątów dwuściennych. W czasie pomiaru krawędź kąta dwuściennego, czyli oś v obrotu instrumentu, powinna przechodzić przez wierzchołek mierzonego kąta. W tym celu teodolit jest zawsze zaopatrzony wjńon (sznurkowy sztywny lub optyczny) _r pozwalając y naprowadzić oś v na właściwy punkt geodezyjny oznaczony w terenie, czyli scentrować teodolit.

Tak więc, do prawidbwego działania instrumentu jego układ osiowy powinien spełniać następujące warunki geometryczne :

1.    Oś libelli pudełkowej powinna być równoległa do osi obrotu instrumentu (p t y) jest to warunek libelli pudełkowe j

2.    Oś libelli rurkowej powinna być prostopadła do osi obrotu instrumentu (1 _L v) je st to warunek libelli rurkowej.

3.    Oś obrotu lunety powinna być prostopadła do osi obrotu instrumentu, czyli równoległa do osi libelli (h L v lub h 11) jest to warunek osi obrotu lunety (inklinacji).

4.    Oś celowa lunety powinna być prostopadła do osi obrotu lunę ty (c _L h) jest to warunek osi celowej fkolimacii).

5.    Oś cebwa lunety c powinna przecinać sie z osia obrotu instrumentu v: jest to warunek centrycznośd osi celowej.

Jeżeli instrumentem, spełniającym powyższe warunki geometryczne, chcemy mierzyć kąty poziome, to musimy go w sposób właściwy ustawić na stanowisku, czyli „ spoziomować" (sprowadzić oś obrotu instrumentu y do pionu za pomocą libeli spełniającej warunek 1).

1