2991

upoważniały jednak do jednoznacznej odpowiedzi. W Europie środkowo- wschodniej społeczna własność środków produkcji przybrała przede wszystkim postać własności państwowej lub państwowego nadzoru nad własnością spółdzielczą, przy niemal całkowitym zniesieniu spółdzielczej samorządności. Rozwój takiej struktury własności wynikał nie tylko z naśladowań wzorów radzieckich; był logicznym następstwem rosnącej roli gospodarczej instytucji państwowych w tych krajach przed 1939 rokiem. Decydująca lub wyłączna pozycja państwa w gospodarce sprzyjała centralizmowi w życiu politycznym.

Organizacyjna zasada centralizmu demokratycznego w partiach komiuiistycznych ukształtowała się w walce o władzę, gdy te partie działały nielegalnie, jako niezbyt liczne grupy konspiratorów. Utrzymywana jako dogmat ideowy w warunkach państw demokracji ludowej, zasada ta ułatwiała pozbawienie szeregowych członków wpływu na ustalanie strategii i taktyki, umożliwiała ustanawianie systemów dyktatorskich.

Doświadczenia najnowszej historii społecznej państw Europy środkowo- wschodniej, sposób ustanowienia dominacji partii komunistycznych ( zwanych w niektórych krajach robotniczymi), metody sprawowania władzy, niezdolność jednoznacznego zerwania z nimi nawet po śmierci Stalina i dokonania zasadniczej reformy systemu politycznego, uparte trwanie przy niektórych dogmatach sformułowanych w warunkach nielegalnej działalności lub podczas rewolucji; wszystko to stanowiło o upadku kolejnych państw demokracji ludowej.