3157

Kultura starożytnej Grecji wywodzi się z wcześniejszej cywilizacji orientalnej. Dzięki wrodzonemu Grekom zmysłowi piękna rozwinęły się style architektoniczne, które były przez ponad tysiąc lat standardem dla krajów basenu śródziemnomorskiego i fundamentem pod przyszłą cywilizację tzw. "Zachodnią" Trwało to od ósmego wieku p.n.e do drugiego wieku naszej ery. Południowa część Półwyspu Bałkańskiego z archipelagiem licznych wysp. z Krętą włącznie, kraina górzysta o łagodnym południowym klimacie, bogata była w kamień jako materiał budowlany, szczególnie marmur. Po latach rządów tyranii i arystokracji, ustrój demokratyczny kraju sprzyjał rozwojowi wszystkich sznik pięknych, które w starożytnej Grecji osiągnęły szczyt. Religia odgrywała główną rolę. Wierzenia w bogów i boginie persanifikujące między innymi fenomeny natury (Zeus. Apollo. Posejdon. Demeter) stwarzały potrzebę budowy na ich cześć świątyń, jako ich mieszkania, a nie miejsca gromadzenia się wiernych, którzy zbierali się wokół świątyni pod gołym niebem, na otoczonej murem przestrzeni do której prowadziły monumentalne bramy tzw. propyleje. świątynie o bardzo prostym planie (jedno pomieszczenie) stawiano na wzgórzach i otaczano kolumnami, których zadaszenie miało chronić od słońca. Fundament stanowiła płaska kamienna podstawa, tzw. stylobat otoczony zwykle wielkimi kamiennymi stopniami świątynie greckie sytuowano frontem na wschód aby promienie słońca oświetlały przez otwór wejściowy statuę bóstwa. Grecy lubili przebywać na wolnym powietrzu, cechowała ich radość życia, kochali festiwale religijne, muzykę, dramat, sztuki piękne i sport, dlatego budowie ich osiągały efekt zewnętrzny. Kapłani i kapłanki nie tworzyli dominującej kasty, często, po odbyciu służby kapłańskiej wracali do życia prywatnego. Tak jak bieg historii rozwój stylów postępował okresowo. Najwcześniejsze okresy. Egejski i Myceński sięgają od trzech tysięcy lat do ósmego wieku p.ne. W tym militarystycznym okresie fortyfikowano budowle i wznoszono cytadele, z czego zachowała się tzw. "Brama Lwów" w Mykeiue. Od VIII w. p.ae. wraz z rozwojem Aten nastąpił okres Hellenistyczny, który trwał ponad tysiąc lat i był szczytem osiągnięć w każdej dziedzinie sztuki, promieniując na dalekie kraje przez nich kolonizowane. Silne i zasobne Ateny, którym patronowała bogini Atena, dominowały wśród "miast-państewek". Za rządów Peryklesa w połowie IV wieku p.ae. zabudowano wzgórze Akropolu Grecy wypracowali style: dotyckl joński i koryncki Najstarszym, surowym i majestatycznym był styl (porządek) dorycki. W tym stylu wybudowano Parthenon i Propyleje ateńskie, świątynię Zeusa i Hery w Olimpii i wiele innych. Kolumny daryckie były stosunkowo krótkie i grube. wg. proporcji dorosłego nężczyzny (stosunek 1 stopy średnicy do 6 stóp wys.) i ustawiane bez baz bezpośrednio na podłodze (stylobacie). Składały się tylko z pionowo żłobkowanych trzonów i głowic. Trzon był zawsze kanelowany i składał się z kilku bębnów ułożonych jeden na dnigim przy pomocy bolców metalowych bez łączenia zaprawą Kapitel dorycki tworzyła kostka abakusa i profilowany echinus. Kolumny jońskie wytworne i smukłe posiadały bazę oraz rzeźbiony kapitel o zwojach ślimacznicy Porządek joński znajduje się w mniejszych budowlach, np. na Akropolu w Erechtejonie i świątyni Nike Bezskrzydłej. Jońską świątynię Artemidy w Efezie jak i Mauzoleum w Halikamasie zaliczano do Siedmiu Cudów świata Starożytnego. Kolumny korynckie różnią się od jońskich tylko kształtem głowicy (kapitelu) jakby kosza rozwijających się liści akanm z narożnymi zwojami (wolutami). Budowie korynckie powstawały u schyłku greckiej niepodległości za Aleksandra Wielkiego. Na kolumnach spoczywało kamienne belkowanie łączone metalowymi klamrami, składające się z trzech zasadniczych części (architrawu, fryzu i gzymsu). Fryz był dekorowany tryglifami i metopami pokrytymi rzeźbą. Ponad gzymsem w przedniej i tylniej elewacji świątyni leżał wydłużony, trójkąmy. kamienny fronton (tympanon). Na nim opierał się dwuspadkowy dach. Oba tympanony artyści zapełniali pięknymi rzeźbami. Ponad frontonem na środku i po bokach stały rzeźby tzw. akrorerie. Budowie greckie cechowała prostota form. harmonia i wdzięk. Subtelności dodawały celowo tworzone złudzenia optyczne. Budowle publiczne większych miast greckich skupiały się zwykle wokół rynku zwanego Agora. Amfiteatry, jak Dionyzosa w Atenach i urnę do dziś zadziwiają doskonałą akustyką a stadiony (hypodromy) stały się prototypem cyrku Rzymskiego.

Budowano także pozamiejske świątynie i stadiony, jak np. na zboczu wzgórza Parnasu w Delphi, na cześć boga Apolla. Wpływy hellenistyczne przenikały na teren Italii już od piątego wieku p.ae.

Rzym

(od legendarnego założenie miasta wVIII wieku p.ae. (753r.) do upadku Cesarstwa w V wieku ae. (476 r.)

Rzymianie podbijając Grecję w dnigim wieku p.ae. (146 r.) przejęli w większości zdobycze sztuki greckiej wraz z jej porządkami, dodali jeszcze style: toskański i kompozytowy (złożony), tworząc w ten sposób "pięciostyl". który stał się wzorem dla przyszłych stylów. Przestrzegano w nich symetrię i precyzję bogactwa detalu Osiągnięcia Greków, które zdobyli w spadku Rzymianie zostały wzbogacone ich ówczesnym geniuszem inżynierskim, zdolnościami praktycznymi i wielkim rozmachem budowlanym świątynie Rzymskie upodobniając się do Greckich prześcigały je w zdobnictwie. Symowano je wejściami od strony forum dla łatwiejszego dostępu wiernym. Elewacje wyposażano w okalające kolumnady, rzeźbione elementy i postacie figuralne Niektóre kolumny jako kariatydy tj. stojące prosto postacie kobiece, tak jakby nie czuły dźwiganego ciężaru Kolumny rzymskie, dla zwiększenia wysokości stawiano często na pedestałach. Na pokrewną Greckiej arcluteknirę budowli Rzymskich wpływało nieco uuie położenie geograficzne i geologia Półwyspu Apenuiskiego. jak i charakter oraz styl życia ludności, nie kolonizowano a podbijano. Z mniejszą gorliwością oddawano cześć bogom, co skłaniało do wznoszenia większej ilości budowli świeckich, użytku publicznego. Ludność złożona z wielu ras (Ligurowie. Elmskowie. a później Celtowie) i większa różnorodność materiałów budowlanych wywarły wpływ na rodzaj, jakość i wygląd budowli Oprócz dostatku kamienia, marmuru i alabastru, wypalano cegłę, terrakotę. Z lawy wulkanicznej robiono puzzolanę (rodzaj cerneimi), jako spoiwo Pozwalało to przesklepiać większe rozpiętości przy pomocy kopuł (dom). W bazylikach i termach, używając drewiuanych form i rusztowali, stosowano ceglane żebrowanie, które wypełnione kamiennymi panelami tworzyły sklepienia krzyżowe. Budowle rzymskie przewyższały greckie bogactwem dekoracji dla podkreślenia potęgi Imperium Początkowe rządy wybieranych przez radę narodową królów zastąpiła w 508 roku p.n.e. Republika, w której rywalizujący ze sobą cesarze prześcigali się we wznoszeniu budowli Np. cesarz Augustus jakoby "zastał Rzym z cegły a zostawił z marmuru". Po nim inni wielcy patronowie architektuty jak Vespazjan. Trajan. Septimus Severus i Doklecjan

2