32211

g

Maricius i Modrzewski pisali po łacinie, natomiast pierwszą polską książką poświęconą sprawom wychowania są "Książki o wychowaniu dzieci" Erazma Glicznera (1558). Gliczner pisał je jako poradnik dla rodziców. W całości poświęcone były zagadnieniom pedagogicznym; pisał o obowiązkach rodziców względem dzieci; w mniejszym stopniu o nauczaniu. Gliczner uważał, że naukę należy rozpoczynać, jak najwcześniej (już w 4 roku życia) oraz powinna być ona zbiorowa i powszechna. Podkreślał również, iż nauczyciele powinni być bardzo dobrze wykształconymi ludźmi.

Pierwszą luterańskąf szkołą średnią na ziemiach polskich było gimnazjum w Elblągu. Powstało ono w 1535r. pod kierownictwem Wilhelma Gnapheusrf: Na początku swojej działalności, chcąc pozyskać uczniów do swojej szkoły, często organizował przedstawienia teatralne (odbywały się one w trakcie jarmarków), które gloryfikowały wybitnych uczonych, np. Filipa Melanchtona. Po opuszczeniu Elbląga przez Gnapheusa, obowiązki rektora gimnazjum objął Andrzej Aurifaber, który był wychowankiem Melanchtona. Następnie stanowisko to obejmowało wielu wybitnych pedagogów, ale Jan Mylius od 1597r. doprowadził do rozkwitu tą szkołę. W gimnazjum elbląskim odbywały się kursy z zakresu filozofii, teologii, łaciny, greki, retoryki, dialektyki oraz innych przedmiotów objętych wówczas programem szkół humanistycznych. Odbywały się również kursy języka polskiego i niemieckiego. Miarą popularności języka polskiego w Prusach był fakt, że nauczano go w Elblągu jeszcze w 1805r., pomimo, iż Polska straciła swoje wpływy na tych terenach już w okresie pierwszego rozbioru. W miarę ugruntowania się nauki Lutra w Gdańsku, wzrastały tam dążenia do zorganizowania szkoły średniej. Od 1558r. rozpoczęło swoją działalność gimnazjum oparte na programie Filipa Melanchtona. Wychowankowie tej szkoły przygotowywali się do pełnienia roli prawników, lekarzy, czy urzędników. Gruntowną reorganizację gimnazjum w Gdańsku (w 1580r.), która doprowadziła do rozgłosu tej szkoły w Polsce i zagranicą, był rektor Jakub Fabricius. Dodał on do istniejących czterech klas szkoły, dwie nowe obejmujące następujące przedmioty, bądź kursy akademickie - matematykę, filozofię, prawo, historię, medycynę, poetykę, teologię, lektorat języka polskiego. Organizatorem lektoratu języka polskiego był Jan Rybiński, znany poeta polski. Wprowadził on szereg polskich dzieł literackich do obowiązkowej lektury szkolnej.

Podczas, gdy do sześcioletniego gimnazjum gdańskiego uczęszczała młodzież bogatej szlachty, ludność biedniejsza szukała dla swoich dzieci wykształcenia praktycznego, przygotowującego w krótkim czasie do pracy zawodowej. Dlatego też w XVI w. zaczęły powstawać, tzw. szkoły pokątne (prywatne), które uczyły języków nowożytnych (polskiego, niemieckiego, francuskiego), arytmetyki handlowej, kaligrafii oraz korespondencji handlowej.

Zwycięstwo luteranizmu w Toruniu przyczyniło się do powstania w 1568r. nowego gimnazjum. Największą zdobyczą gimnazjum toruńskiego było propagowanie ścisłego związku szkoły z władzami państwowymi (wskazywano na wielkie znaczenie opieki z ich strony). Nauczyciele powinni byli wychowywać “ludzi zdolnych zarówno do słuchania, jak i rozkazywania, ludzi żądnych zaszczytnych stanowisk i trudów obywatelskich". Te cele i zadania szkoły zbliżały ją do postulatów szlachty i stały się bardzo atrakcyjne wśród luterańskiej, młodzieży mieszczańskiej, a nawet magnackiej. W gimnazjum toruńskim organizowano, m.in. kursy nauki prawa oraz polityki, a także etyki świeckiej, popartej na dziele Samuela Puffendorfa "O obowiązkach człowieka i obywatela"