34901

o strony mogą swobodnie, werbalnie prezentować swoje stanowisko w postępowaniu

o z czasem pisemne staje się nawet wezwanie do sądu, a wiąże się to z postępującą biurokratyzacją cesarstwa, nadaj jednak pozostaje naczelną zasadą procesu

■    równość

o non debetactori licere, quod reo non permittitur - powodownie nie wolno tego, na co nie pozwala się pozwanemu

o audiatur et altera pars - niech będzie wysłuchana i druga strona czyli każda ze stron ma prawo do wypowiedzi

■    bezpośredniość

o w procesie republikańskim:

■    bezpośrednie zapoznanie się z twierdzeniami i żądaniami obu stron

■    w apud iudicem z dowodami

o w dominacie pojawiają się ograniczenia bezpośredniości

■    sędzia mógł delegować kogoś innego do prowadzenia części procesu

■    dominat charakteryzowała przewlekłość i wysokie koszta procesu stąd popularność pozasądowych sposobów rozstrzygania sporu

■    bezpłatność

o cechowała proces republikański

■    sacramentum nie było wynagrodzeniem dla urzędnika (choć dość znacząco ograniczała możliwości procesowe uboższych)

o zrezygnowano z tej zasady celem ograniczenia picniactwa oraz opłacenia działalności urzędników państwowych

Przebieg postępowania

■    si in ius vocatio (jeśli wzywają cię do sądu, idź) - zawarta w ustawie XII Tablic zasada nakazująca wzięcie udziału w procesie w przypadku wezwania

o przy wezwaniu nie można było naruszyć mim domowego o w niektórych sytuacjach z^odę musiał wyrazić pretor:

■    pozywanie patronów, współmałżonków

■    zawsze, gdy zasądzenie powoduje infamię o czasami pretor nie dopuszczał wezwania:

■    wobec członków orszaku ślubnego / pogrzebowego

■    wobec kapłanów i urzędników w czasie pełnienia funkcji publicznych o do powoda należała dbałość o stawiennictwo pozwanego:

■    ustawa XII Tablic upoważniała do użycia siły wobec opornych i nakazywała ułatwienie transportu dla osób niepełnosprawnych

■    vadimonium - obowiązek zapłaty umówionej kwoty, która nie wchodziła w rozliczenie wartości przedmiotu sporu w razie niestawienia się na procesie

■    editio actionis (ostrzeżenie pozwanego o zamiarach powoda)

o pozwany ma szansę zastanowić się nad obroną i próbować ugody już na tym etapie

■    postulatio actionis

o In iure powód występował o udzielenie skargi (rozpoczęcie procesu)