34976

Wal Trzebnicki

Równiny Niziny Śliskiej i Niziny Śląsko - Łużyckiej ogranicza od północy wyraźny pas wzniesień, ciągnący się z niewielkimi przerwami od doliny Nysy Łużyckiej na zachodzie po dolinę Prosny na wschodzie. Nosi on nazwę Wahl Trzebnickiego (spotyka się również określenie Wał Śląski) i ma wysokość względną do 100 - 150 m. osiągającą 257 m na Famej Górze k. Trzebnicy. W części zachodniej przecięty jest doliną Bobni. w środkowej - doliną Odry. Pochodzenie Wahl Trzebnickiego nie zostało całkowicie wyjaśnione. Wyznacza on południową granicę zasięgu lądolodu zlodowacenia (stadiału?) Warty, ale w swoich głównych zarysach powstał prawdopodobnie podczas jednego ze starszych zlodowaceń (być może w zlodowaceniu Odry) w wyniku wielkoskalowych zaburzeń glacitektoiucznych. W zlodowaceniu Warty wał stanowił przeszkodę terenową, której lądolód nie był już w stanie pokonać, stąd obecność moren końcowych i stożków sandrowych z tego właśnie okresu Oprócz zaburzonych utworów lodowcowych i starszych, w rzeźbie Wału Trzebnickiego, zwłaszcza w jego części znanej jako Wzgórza Trzebnickie, sporą rolę odgrywają plejstoceńskie lessy, mające do kilku metrów gnibości. Dzięki swej dużej podamości na erozję umożliwiły one powstanie zespołów wąwozów i parowów na południowych stokach wzgórz.

W obrębie Wahl Trzebnickiego wyróżnia się kilka jednostek tuższego rzędu, w randze mezoregiaiów. Od zachodu są to: Wzniesienia Żarskie. Wzgórza Dałkowskie. Obniżenie Ścinawskie, Wzgórza Trzebnickie. Wzgórza Twardogórskie i Wzgórza Ostrzeszowskie.

Wzniesienia Żarskie - są położone na zachód od doliny Bobni i Czernej Wielkiej i mają charakter morenowej wysoczyzny na ogół o mało urozmaiconej rzeźbie i wysokości 130 - 180 m ii p m Odmienny wygląd ma icłi część południowo -wschodnia, pomiędzy Żarami i Wymiarkami, stanowiąca wyraźny łuk wzniesień, dochodzący do 226 m np.m. Wzgórza te zbudowane są z utworów zaburzonych glacitektonicznie. a na powierzchni odsłaniają się osady mioceńskie węgle bmnatne i iły. Wzniesienia Żarskie są przeważnie zalesione, jednym większym ośrodkiem miejskim są Żary.

Na wschód od doliny Bobni rozciągają się Wzgórza Dalkow skie. mające ponad 80 km dhigości i szerokości 7 - 20 km Ich najwyższa cześć na południe i zachód od Głogowa sięga 220 - 230 m ap.m. W obrębie Wzgórz można wyodrębnić kilka mniejszych jednostek, różniących się krajobrazowy), przede wszystkim wysokością i wyrazistością wzniesień terenowych. Część zachodnia to Wzgórza Kożuchowskie o łagodnych kształtach i wysokości nieprzekraczającej 200 m n.p.m. Ich skłon północny, opadający do dawnej Pradohny Głogowsko - Bnickiej, jest miejscami dość stromy. Na południe od nich znajduje się obszar równiny o wysokości do 150 m ap.m. na ogół bezleśny, sięgający po dolinę Bobru, zwany Równiną Brzeżnicką Na południe od Głogowa znajduje się najwyższy Grzbiet Dałkowski o urozmaiconej rzeźbie, w większości porośnięty lasami mieszanymi Starsze utwory geologiczne są przykryte warstwą lessu, co lokalnie umożliwia rozwój sieci wąwozów. Wschodni kraniec Wzgórz Dałkowskich stanowią Wzgórza Polkowickie. mające postać wygiętego na południe zalesionego hiku o wysokości do 224 m np.m.. obniżającego się ku dolinie Odry. Koło Polkowic znajdują się dwa duże zbiorniki osadnikowe odpadów poflotacyjnych powstających przy przeróbce rud miedzi „Gilów" (nieczynny) i „Żelazny Most” (czynny).

Wał Trzebiucki przecięty jest doliną Odry. która wykorzysmje stare, pochodzące jeszcze sprzed okresu zlodowaceń obniżenie nazwane Obniżeniem Ścinawskim Jego dno leży w poziomie 80- 100 m n.p.m . szerokość wynosi 5 -12 km. Oś wyznacza koryto Odry. po obu jego stronach rozpościerają się szerokie terasy akumulacyjne, miejscami z niewysokimi wydmami. Dzisiejsze koryto jest wyprostowane i uregulowane, ale na powierzchniach terasowrych Uczne są starorzecza i podmokłe zagłębienia po dawnych meandrach. W południowo - wschodniej części regionu znajduje się duży kompleks leśny, chroniony w Paiku Krajobrazowym „Dolina Jezierzycy", na północ od Ścinawy przeważają pola uprawne, łąki i pastwiska

Kolejną częścią wału stanowią położone na wschód i północ od doliny Odry Wzgórza Trzebnickie Mają one zarys dużego, zwróconego na połudiue hiku o długości ok. 75 km. Rzeźba terenu jest bardzo urozmaicała zwłaszcza w okolicach Obanik Śląskich i Trzebnicy, gdzie obecność grubych warstw lessu (do 10 m) stworzyła wanmki do rozwoju gęstej sieci suchych dolin, miejscami o cechach wąwozów. W zachodniej części regiaiu wyodrębnia się Wzgórza Wińskie (202 m ap.m.) o nietypowej, generalnie południkowej rozciągłości Najwyższa część między Obornikami a Zawonią na wschód od Trzebnicy - Grzbiet Trzebnicki - w starszej literanuze określana była także mianem Gór Kocich. Na tle innych części Wzgórz Trzebnickich wyróżnia się małą lesistością i obecnością bardzo wyraźnego progu (do 50 m wysokości) od południa, którym opada do Równiny Oleśnickiej. Duże powierzchnie w tej części Wzgórz zajmują sady Większe kompleksy leśne paastajże piaszczyste podłoże występują na zachód od Obornik Śląskich i na północny wschód od żawoni. w obniżeniu Bramy Malerzowskiej.

Wzgórza Twardogórskie tworzą łuk wygięty ku południowi, którego końce znajdują się na południe od Milicza (zachodni) i koło Międzyborza (wschodni). Wysokości bezwzględne wynoszą 170 - 270 m n.p m.. ale nachylenia terenu są na ogół niewielkie Niemal cały pas Wzgórz jest gęsto zalesioiy.

Skrajnie wschodnią częścią Wahl Trzebnickiego są Wzgórza Ostrzeszowskie o przebiegi z południowego zachodu na północny wschód, sięgające na wschodzie po dolinę najwyższego biegu Baryczy k Grabowa nad Prosną. Są one równocześnie jego najwyższym fragmentem, osiągając na Kobylej Górze k. Sycowa wysokość 284 m n.p.m. Także ni duże powierzchnie zajmują lasy.

Fabiszewski J. (red.), 2005, Przyroda Dolnego śląska, Polska Akademia Nauk. Odział we Wrocławiu, Wrocław, s. 34-37

2