35312

a)    stopień różnorodność i, jaki cechuje badaną zbiorowość; im bardziej różnorodna zbiorowość — tym większa musi być próbka;

b)    ilość kategorii statystycznych na jakie ma być podzielona badana zbiorowość; im więcej kategorii chcemy uwzględnić w naszych badaniach — tym większa powinna być próbka;

c)    stopień dokładności i pewności jakie zamierzamy osiągnąć w badaniach; im większą badamy reprezentację — tym większa dokładność naszych wniosków o zbiorowości, którą badana próbka reprezentuje3. Jeżeli chcemy np. dwukrotnie podnieść stopień pewności próbki reprezentacyjnej to musimy podnieść jej liczebność czterokrotnie. Najogólniej biorąc podstawą obliczenia wielkości próbki jest rachunek

statystyczny, który też określa z góry ustalone i dopuszczalne granice błędu.

Błędy przy tworzeniu reprezentacji mogą mieć charakter:

a)    przedmiotowy lub

b)    wynikać z błędów metodologicznych popełnionych przy doborze próby. Ad a. Zaliczamy tu np. błędy, jakie wynikają z takich cech badanej zbiorowości, które utrudniają pełne rozpoznanie jej rzeczywistej struktury lub poszczególnych elementów struktury (np. swoistych kategorii społecznych, jakie w niej występują) błędy powstałe na skutek przyjęcia fałszywych założeń itp.

Ad b. Wchodzą tu w grę wszystkie takie przyczyny, które powodują że przy doborze próby nie uwzględnia się całej zbiorowości objętej badaniami.

METODY WYBORU PRÓBKI REPREZENTACYJNEJ

W praktyce badawczej ukształtowały się swoiste metody wyboru próbki reprezentacyjnej.

Najogólniej

biorąc metody te możemy podzielić na takie, które opierają się:

1)    na dowolnych zasadach, przyjętych według przekonań badającego ze względu na szczególne cechy danej zbiorowości lub cele badań i

2)    na rachunku prawdopodobieństw.

Wybór według przekonań badającego Wyróżniamy tu:

a)    celowy i

b)    kwotowy wybór próbki.

Ad a. Wybór celowy polega na tym, że badający — wykorzystuje posiada-ną wiedzę o badanej zbiorowości — stara się domniemywać, jakie są typowe składniki społeczno-demograficzne tej zbiorowości i w ten sposób tworzy sobie jej swoisty model. Następnie, dobiera próbkę która powinna być odzwierciedleniem tego modelu.

Zasadniczym mankamentem omawianego sposobu doboru próbki jest mniejszy lub większy subiektywizm, jaki występuje niestety zawsze przy próbach ustalenia przez badacza typowych cech danej zbiorowości i konstruowania jej modelu. Nikt nie jest wolny od różnych stereotypów czy nawet przesądów, które zawsze przeszkadzają w ustalaniu owych typowych cech badanej rzeczywistości, na podstawie których tworzymy sobie jej modelową wizję. Jest to szczególnie niebezpieczne w odniesieniu do zjawisk społecznych.

Ad b. Przy wyborze kwotowym opieramy się na znanych nam obiektywnych składnikach danej zbiorowości, np. na występujących w niej podstawowych kategoriach społecznych, takich, jak np. kategoria płci, wieku, zawodu itp. Następnie staramy się ustalić, jak przedstawia się struktura badanej zbiorowości według przyjętych kategorii społecznych, np. jaki jest odsetek mężczyzn i kobiet, ludzi w poszczególnych klasach wieku, jak licznie są reprezentowane wyróżnione zawody itd. Ze względu na strukturę badanej zbiorowości, jaką ustalamy w oparciu o przyjęte kategorie, określamy odpowiednie „kwoty", czyli udziały danych kategorii w próbce, którą następnie według kwot dobieramy. Jeżeli np. stwierdzamy, że w badanej zbiorowości jest np. 40% mężczyzn, a 60% kobiet, to wówczas przyjmiemy następujące kwoty w próbce: dla mężczyzn 2/5, a dla kobiet 3/5, uwzględniając tym samym istniejące proporcje w strukturze płci danego zbioru.

Ze względu na duże podobieństwo celowego i kwotowego sposobu wyboru próbki reprezentacyjnej, niektórzy metodologowie traktują oba łącznie6. Jednak ze względu na pewne różnice, jakie między