36076

Rousseau wskazywał na rozbieżność w naturze ludzkiej między dobrem (będącym dziedzictwem pierwotnego stanu natury) a ziem (powstającym w wyniku procesów rozwoju i kształtowania się cywilizacji). Akcentował on również znaczenie natury dla rozwoju wrażliwości ludzkiej i konieczność ujmowania relacji społecznych w perspektywie uwzględniającej emocje. W konsekwencji światopogląd sentymentalny ukazywał równość ludzi obdarzonych niezależną od pochodzenia i władz rozumowych zdolnością odczuwania. Wskazywał również na istnienie między ludźmi sztucznych barier, które wytworzone zostały przez cywilizację i możliwość ich przekraczania właśnie dzięki uczuciom, akcentował także znaczenie moralności w kontaktach międzyludzkich. Przeciwstawiał dobro (naturalne) złu (czyli skażonej cywilizacji) - pojęcie natury było więc nieustannie kontrastowane z pojęciem kultury. Szukano autentycznych wartości w naturze, w uczuciach rodzinnycli, także w religii, przeciwstawiając je z kolei fałszowi, obłudzie i mechanizmom prowadzącym do wyobcowania jednostki ze społeczeństwa, do utraty jej naturalnych wartości.

Czynnikiem kształtującym relacje wewnątrz społeczeństw i swoistym drogowskazem moralnym miała być - według sentymentalistów - literatura, która powiiuia cechować się czułością i prostotą. F. Karpiński w rozprawie O wymowie w prozie albo wierszu - manifeście teoretycznym polskiego sentymentalizmu, jako na najważniejsze źródło poezji wskazuje na „czułość serca” pozwalającą oglądać świat w nowy sposób, analizować go w indywidualnej, emocjonalnej perspektywie. Uczucia przedstawiane przez sentymentalistów' były pozytywne i łagodne, ruepowodujące nagłych wzruszeń. Prostota natomiast oznaczała brak ozdobności stylu, czerpanie inspiracji z folkloni, posługiwanie się językiem nawiązującym do potocznego, lecz pozbawionym ekspresywnych zwrotów i wulgaryzmów. Podejmowano próby analizy psychologicznej bohaterów, wnikano w ich wnętrza, po to, by zbadać uczucia, przeżycia. Mówiono o nich za pośrednictwem alegorii i personifikacji, niestety ten często powielany wzorzec zbanalizowal się i odnowienie języka poetyckiego dotyczącego mowy uczuć przyniósł dopiero Romantyzm.

Sentymentalizm w literaturze polskiej związany byl zwłaszcza z ośrodkiem w Puławach, z kręgiem Czarnowskich i Marii Wirtemberskiej, wielu jednak autorów tego nurtu mieszkało na prowincji. Najważniejszymi poetami sentymentalizmu byli przede wszystkim F. Karpiński, F. D. Kniażnin, a także F. Bernatowicz, L. Kropiński, J. P. Woronicz, K. Brodziński, C. Godebski.