3869

niezależne to te, którymi badacz systematycznie manipuluje. To o nich właśnie zakłada, że mają przyczynowy wpływ na zachowanie. Zmienne zależne to z kolei te zmienne, o których badacz zakłada, że są efektem zmiennych    niezależnych.

Badacz musi zagwarantować, że wszyscy    uczestnicy

eksperymentu będą stawiani w sytuacjach różniących się wyłącznie wartością zmiennej niezależnej. Musi on również zadbać o to, by: osoby badane były losowo przydzielane do sytuacji eksperymentalnych.    Owo

losowe przydzielanie — probierz jakości procedury eksperymentalnej — gwarantuje, że różne typy osób badanych będą równomiernie rozłożone na wszystkie sytuacje. Z kolei poziom ufności . (wartość p) informuje o tym, jakie jest prawdopodobieństwo,    że

wyniki eksperymentu są dziełem przypadku, a nie efektem działania zmiennej niezależnej.

Psychologowie    społeczni

używają często w swoich eksperymentach    planu

wieloczynnikowego. Procedura ta uwzględnia więcej niż jedną zmienną niezależną i więcej niż jeden poziom na każdej z tych zmiennych. W eksperymencie pojawiają się wszystkie możliwe kombinacje poziomów zmiennych    niezależnych.

Badacz może dzięki temu określić efekty główne każdej zmiennej niezależnej oraz swoiste interakcje czy też kombinacje    poziomów

wszystkich wykorzystanych zmiennych niezależnych

Badacz powinien starać się zapewnić swoim eksperymentom tak wysoką, jak to tylko jest możliwe trafność wewnętrzną (gwarancja, że nic poza zmiennymi niezależnymi nie wpływa na wyniki) oraz

trafność zewnętrzną (gwarancja, że wyniki    mogą być

uogólniane, na innych ludzi i na inne sytuacje). Realizm sytuacyjny to stopień, w jakim sytuacje eksperymentalne podobne są    do sytuacji

spotykanych    w życiu

codziennym. Realizm psychologiczny natomiast to stopień, w jakim    kontrolowane    w

eksperymencie    procesy

psychologiczne są podobne do procesów psychologicznych pojawiających się w życiu codziennym.    Najlepszym

sposobem sprawdzenia trafności    zewnętrznej    jest

powtarzalność. Polega ona na przeprowadzaniu tego samego eksperymentu z udziałem innych ludzi i w innych sytuacjach oraz na porównywaniu wyników. Podejmowane są zarówno badania    podstawowe,    jak i

badania    stosowane.    Granica

pomiędzy tymi dwoma rodzajami    badań jest    często

nieostra, jednak celem badań podstawowych jest zrozumienie zachowania społecznego bez wnikania w specyficzne i szczegółowe problemy; celem badań stosowanych jest natomiast rozwiązywanie właśnie    specyficznych

zagadnień, które często mają spore znaczenie dla życia społecznego. Na koniec trzeba zaznaczyć, że ważnym problemem w psychologii społecznej jest etyczny stosunek do osób badanych. Wskazówki wypracowane    przez

Stowarzyszenie Psychologów Amerykańskich    zalecają

ostrożne postępowanie i akcentują takie kwestie, jak na przykład    uzyskanie

przyzwolenia osób badanych, możliwość rezygnacji z udziału w badaniach w każdym momencie ich trwania, zapewnienie anonimowości i dyskrecji, przeprowadzenie sesji wyjaśniającej po zakończeniu eksperymentu, zwłaszcza wtedy, gdy wykorzystano maskowanie (a więc instrukcję maskującą, która dotyczyła rzekomego celu badań albo zmiennych niezależnych lub zależnych).

Rozdział III Dysonans poznawczy

Jednym z najsilniejszych czynników wpływających na zachowanie ludzi jest potrzeba podtrzymywania wysokiej samooceny. W tym rozdziale dowiedliśmy, że potrzeba ta prowadzi do znaczących konsekwencji dla postaw i zachowań. Wedle teorii dysonansu poznawczego ludzie zawsze doświadczają przykrego napięcia (dysonansu), kiedy stają wobec elementów poznawczych odnoszących się do jakiegoś aspektu zachowania, które jest niezgodne z ich pojęciem Ja. Wtedy są pobudzani do likwidowania tego dysonansu albo przez zmianę swego zachowania, albo przez jego usprawiedliwianie tak, aby było ono zgodne z pozytywnym obrazem samego siebie. Powstająca w ten sposób zmiana zachowania jest wynikiem    procesu

autoperswazji.

Dysonans nieuchronnie pojawia się po podjęciu ważnych decyzji (dysonans podecyzyjny), gdy element poznawczy;    “Wybrałem

alternatywę X" jest niezgodny z elementem:    “Skorzystałbym

znacznie więcej, wybierając alternatywę Y". Można usunąć taki dysonans, podwyższając ocenę wybranego przedmiotu, a zaniżając ocenę alternatywy odrzuconej.    Pozbawieni

skrupułów sprzedawcy znani są z tego, że wykorzystują tę tendencję ludzi, stosując