page0453

4*5

Rtęć

lekkiem nawet poruszeniem szybko toczą się, to w tę to w ową stronę, tak że do połączenia ich w jednę większą kulkę trzeba użyć pewnego usiłowania i ostrożności. Metal ten znajduje się w przyrodzie częścią w stanie rodzimym częścią zaś połączony z siarką, chlorem i selenem, szczególniej w Hiszpanii, Istryi, nad Renem, w Kalifornii, Meksyku. W stanie czystym ma kolor biały, z odcieniem błękitnawym i nadzwyczaj świetny blask metaliczny. W—39°C. krzepnie, iw tym stanie jest dosyć c.ągły i ko walny. W -|-360⁰C. zaczyni, wrzeć i wydaje parę bezbarwną; paruje jednak i w cieple zwyczajnem a ponieważ jest zdrowiu szkodliwym, zetknięcia się zatem z jego parą unikać należy. Na szkodliwe skutki zetknięcia się z parą rtęci, najwięcej są wystawieni, wyrabiający barometry, termometry i zwierciadła, robotnicy zajmu jacy się pozłacaniem i posrebrzaniem ogniowem (ob.), oraz wyrabianiem tego szkodliwego metalu. Szkodliwe działanie pary rtęci jest powolne, i objawia się lóźne-mi znakami, mianowicie drżeniem członków, ślinopłynem poruszaniem się zębów, opuchnieniem ust, dziąseł, wrzodami w ustach, a następnie ogólnem wyniszczeniem, które często śmiercią się kończy. Przez silne kłócenie z wodą, ucieranie z tłuszczem lub proszkiem, rtęć zamienia się w nadzwyczaj drobny szary proszek nie okazujący już blasku metalicznego, i tego rodzaju preparat używany w medycynie znany jest pod nazwiskiem szarej maści, (unguentum cinerewri). Czysta rtęć w cieple zwyczajnem przy dłuższeir nawet zetknięciu się z powietrzem nie traci blasku metalicznego i nie ulega zmianie, w wyższej zaś temperaturze przyciąga z powietrza tlen, przez co na jej powierzchni tworzą się łuszczki czerwone tlennihu rtęci, który to związek w ten sposób otrzymany zwano mercurius praecipJatus per se. Kwas azotny (ob: azot) rozpuszcza rtęć już na zimno, kwas siarczany stężony (ob. Siarka') dopiero w silnein ogrzaniu, zaś kwas solny (ob. Chlor) wcale jej nie rozpuszcza ani na gorąco ani na zimno. Z tlenem, chlorem, siarką, jodem, bromem, fosforem i t. p. rtęć łączy się bezpośrednio. Rozpuszcza także w sobie wiele metali, a połączenia te zowia się amalgamatami. Rtęć, jako metal lotny, otrzymuje się przez destylację (ob.) podobnie jak cynk i to najczęściej z cynobru (ob.) czyli siarniku rtęci, HgS, przez ogrzewanie z wapnem lub zendrą żelazną w retortach z żelaza lanego i zbieranie pary rtęci w stosownych odbieralnikach; albo przez ogrzewanie cynobru w piecach właściwej budowy, o obfitym przystępie powietrza; przez co siarka paląc się zamienia się w kw as siarkov\y (ob. Siarka), a rtęć ulatuje w parze i w stosownych komorach się skrapla. Metal ten w handln prawie nigdy w stanie zupełnie czystym się nie znajduje, lecz zawiera w sobie różne inne metale, jak ołów, bizmut, cynę i miedź, i taki powleka się w powietrzu szarą błonką w skutek otlenienia tych metali. Oczyszcza się od nich przez destylację, albo łatwiej przez kłócenie ze stężonym roztworem azotanu rtęciowego (azotanu tlenku rtęci;, przez co obce metale podstawiają się w tej soli w miejsce rtęci, która po oddzieleniu od roztworu suszy się pod dzwonem machiny pneumatycznej. Użytki rtęci zarówno pod naukowym ;ak i techicznym względem są ważne, używa się bowiem do roboty termometrów, barometrów i innych narzędzi, do zbierania gazów rozpuszczalnych w wodzie, do rozpuszczania złota i srebra w celu wyciągnięcia tych metali z rud (ob. Amalgama-cyja), oraz do posrebrzania i pozłacania ogniowego (ob.), przy wyrabianiu zwierciadeł (ob.), w końcu do wyrabiania różnych związków rtęciowych walnych w medycynie i innych zastosowaniach. Metal ten znany był starożytnym a w czasach alchemii przypisywano mu nadzwyczajne własności, których nie-posiada wdale; ztąd liczba różnych jego związków i preparatów, mających da-