41473

Anarchizm (od stgr. av«p/ia marchia - "bez władcy") lub wolnościowy socjalizm - doktryna postulująca model społeczeństwa opartego na dobrowolnej współpracy, równości społecznej, solidarności międzyludzkiej i poszanowaniu wolność i jednostki, odrzucająca potrzebę istiuema instytucji państwa, kapitalizmu oraz innych form władzy, wyzysku, przymusu i hierarchii, a także ruch społeczny dążący do realizacji tych celów.

Anarchizm jest niejednorodną filozofią, składającą się z różnych nurtów i szkół myślenia. Powszeduie są różnice w kwestiach ideologii, wartości i strategii. Znacząco różnią się idee dotyczące tego jak mogłoby funkcjonować anarchistyczne społeczeństwo, zwłaszcza w odniesieniu do ekonomii. Istnieją też nieporozumienia co do tego. jak takie społeczeństwo zapoczątkować. Jedni anarchiści popierają strategię niestosowania przemocy, a inni z kolei opowiadają się za walką zbrojną

Jako doktryna anarchizm rozwinął się w XIX wieku w ramach socjalistycznego mchu robotniczego, ale według niektórych anarchistyczne wątki można odnaleźć już w starożytnej myśli taoistów. cyników czy stoików¹’*¹, a także średniowiecznych ruchach w rodzaju Braci i Sióstr Wolnego Ducha czy później w radykalnym nurcie Braci Polskich.

Prekursorami anarchizmu byli diggerzy, radykalny ruch chłopski z rewolucji angielskiej, a także ruchy rewolucji francuskiej (W czasie rewolucji francuskiej określeme "anarchista" było używane przez jakobinów pod adresem ich radykalnych przeciwników politycznych, takich jak Wściekli) i niektórzy socjaliści utopijni (zwłaszcza Fourier), a także angielski myśliciel polityczny William Godwin.

Pierwszym, który sam nazwał się ..anarchistą” był francuski myśliciel socjalistyczny Pierre Joseph Proudhon. Mniej więcej w tym samym czasie anarchistyczne poglądy zaczął głosić inny francuski socjalista. Joseph Dejacąue, który dla ich opisania ukuł termin „wolnościowiec"; dlatego anarchizm bywa nazywany wobiościowym socjalizmem.

Anarchistów łączy z innymi nurtami socjalistycznymi chęć zniesienia kapitalizmu, a dzieli stosunek do państwa, które chcą zastąpić oddolnymi formami organizacji społeczeństwa. opartymi na dobrowolności.

Anarchizm nie jest jednorodną doktryną i można w nim wyróżnić wiele nurtów, z których podstawowe powstał)' jeszcze w XIX w., a inne w późniejszym czasie.

Anarchizm indywidualistyczny zapoczątkowany został przez Pierre'a Josepha Proudhon a (choć niektórzy dopatrują się jego początków w myśli Maxa Sumera oraz Josiaha Warrena). System społeczny powinien opierać się wg Proudhona na wzajemnej pomocy sąsiedzkiej oraz wolnej wymianie dóbr. Myśliciel ten podał również w wątpliwość własność. Nie jest jednak on krytykiem własności jednostki, ale własności kapitalistycznej, opartej na wyzysku słabszych poprzez silniejszych. Taką formę własności uznaje on za kradzież oraz przestępstwo. Dopuszczona jest również pewna forma przedstawicielstwa.

Anarchiści indywidualistyczni, mają historycznie istome znaczenie dla wolnego społeczeństwa. Jednak większość wczesnych anarcho-indywidualistów uważało się za "żarliwych anty-kapitalistów, którzy nie widzą sprzeczności między indywidualistyczną postawą a odrzuceniem kapitalizmu." Wielu określało się mianem socjalistów. Tak wcześnie indywidualistyczno-anardustycziue zdefiniowany "kapitalizm", był często omawiany w zakresie lichwy:

"Istnieją trzy rodzaje lichwy, odsetek od kapitału, dzierżawa gruntów i domów, oraz zysk w zamian. Ktokolwiek otrzymuje któreś z nich jest lichwiarzem.