odpowiadał za przestrzeganie prawa (konstytucji i ustaw) oraz ponosił odpowiedzialność kamą przed Trybunałem Stanu (wyłanianym przez obie izby). |
Wpływ prezydenta na sądownictwo przejawiał się w nominacji Prezesa Sądu Najwyższego, obsadzaniu składu Trybunału Stanu. Jedną z najistotniejszych innowacji było wyłączenie części uprawnień prezydenta spod warunku kontrasygnaty. Należały tu teraz m.in. wszystkie wymienione wyżej uprawnienia nominacyjne oraz rozwiązywanie parlamentu. Dawało to głowie państwa samodzielność polityczną wobec rządu i parlamentu. Radykalnie zmieniono sposób powoływania prezydenta. Tryb wybierania obejmował dwa etapy. Pierwszym było wysunięcie 2 kandydatów ze strony ustępującego prezydenta oraz przez Zgromadzenie Elektorów reprezentujące w 2/3 izbę niższą, a w 1/3 izbę wyższą parlamentu. Między tak zgłoszonymi kandydatami ostatecznego wyboru dokonywać miał Naród w powszechnym głosowaniu. Drugi etap nie odbywałby się, jeżeli prezydent nie skorzystał z tej prerogatywy. Wyposażony w tak szeroki zakres władzy prezydent nie ponosił żadnej odpowiedzialności przed jakimkolwiek organem państwa. | |
Rząd |
Pozycja rządu w systemie parlamentarnym z 1921 r. była słaba. Prowadził on politykę zagraniczną, wewnętrzną i obronną kraju oraz realizował ustawy uchwalane przez parlament. Powołanie rządu należało formalnie do prezydenta, lecz utworzenie go wbrew większości parlamentarnej było niemożliwe, bo groziło mu z jej strony wotum nieufności. |
W konstytucji kwietniowej rząd wymieniano przed parlamentem. Zakres kompetencji wzrastał wraz z poszerzaniem uprawnień głowy państwa (prawo wydawania dekretów). Osłabiona została odpowiedzialność gabinetu przed parlamentem, pojawiała się za to zależność od prezydenta, do odwołania włącznie. |
Prawa i wolności |
Konstytucja marcowa zawierała bardzo szeroki katalog praw i wolności. Towarzyszyły im też obowiązki obywatelskie. Za najwyższy z nich uznawano wierność dla Rzeczypospolitej, dalej przestrzeganie Konstytucji i prawa, obowiązek służby wojskowej, ponoszenia ustawowych powinności (podatki), pełnienia nałożonych funkcji publicznych oraz patriotycznego wychowania swoich dzieci i zapewnienia im minimum wykształcenia. Gwarantowała naczelne prawa: wolności osobistej: zakaz zatrzymywania powyżej 48 godzin i wymóg sankcji sądowej na tymczasowe aresztowanie, równość wobec prawa i prawo sądu, nietykalność mieszkania, tajemnica korespondencji i swoboda emigracji. Wolność sumienia, wyznania, myśli, prasy, składania |
W konstytucji kwietniowej figurowały dalej wolność osobista, słowa, zrzeszeń, nietykalność mieszkania i tajemnica korespondencji. Z tekstu poprzedniej ustawy zasadniczej przeniesiono bezpośrednio gwarancje prawa własności, wolności sumienia, wyznania, badań naukowych i nauczania oraz praw narodowych mniejszości. Skreślono natomiast prawa społeczne. Jako granice wszystkich wolności wskazywano dobro powszechne, którym uzasadniano także "ukierunkowanie życia społeczeństwa przez państwo". Interpretacja tego pojęcia należała - w braku innego wskazania - do władzy, co otwierało pole do oczywistych nadużyć. |