4589

cywilnych. Było ich dwóch, wybieranych na rok. Kompetencje pretora ustalono w 366r. p. n. e. a w 337 zezwolono, by funkcję tę mógł pełnić plebejusz.

Cenzorów wybierano dwóch na okres pięciu lat, sprawowali władzę przez półtora roku. Mieli przeprowadzać spisy majątkowe tzw. cenzus, dokonywać podziału obywateli na centurie oraz sporządzać listy członków senatu, co dawało im duże możliwości popierania lub utrącania kandydatów na senatorów. Ustanowienie tego urzędu datowane jest na rok 443 a dopuszczenie do niego plebejuszy na 351 p. n. e. Cenzorami mogli zostać tylko v/ri consulares czyli byli konsulowie.

Edylowie kurulni i plebejscy dbali o porządek w Mieście podobnie jak pretorowie, zaopatrywali rzymskie targi w żywność oraz urządzali na własny koszt igrzyska dla ludu.

Kwestorów było czterech i pomagali oni konsulom w sprawach finansów, odpowiedzialni byli m. in. za wpływy podatkowe. Sprawowanie tego urzędu stanowiło pierwszy szczebel w karierze senatorskiej. Plebejuszy dopuszczono do tego urzędu w 421 r.

Za sprawowanie godności urzędniczych nie płacono, ale jednak mogły one przynosić sprawującym zyski. Konsulowie dowodzący armią dostawali np. znaczną część łupów, namiestnicy prowincji potrafili legalnie i nielegalnie osiągać z nich znaczne dochody. Arystokracja ceniła sobie karierę polityczną ponad wszystko, uznając działalność publiczną za jedyne zajęcie naprawdę godne człowieka jej stanu. Znajdowało to wyraz w terminie honor- zaszczyt, którym to określano także urzędy. Wedle powszechnie przyjętych i na ogół przestrzeganych reguł urzędy należało pełnić w określonym porządku, od mniej ważnych do wyższych. Przeskakiwanie przez szczeble oraz zbyt wczesne jej rozpoczynanie było źle widziane.

W razie skrajnego zagrożenia powoływano na okres sześciu miesięcy dyktatora, który miał summum imperium czyli niczym nieograniczoną władzę. Od jego decyzji nie było odwołania. Początkowo zwano go magister populi co znaczy „wyższy nad ludem”. Skupiał w swych rękach władzę obu konsulów. Dyktator miał obowiązek złożenia władzy natychmiast po zażegnaniu niebezpieczeństwa, a najpóźniej po sześciu miesiącach. Jego pomocnikiem był magister eguitum- dowódca jazdy. Rozkazy dyktatora nie podlegały dyskusji ani oprotestowaniu przez trybunów ludowych.

Drugim elementem systemu politycznego republiki rzymskiej był senat. Składał się z trzystu senatorów, w czasach republiki z byłych urzędników wyższych- magistratus maiores, którzy zasiadali w nim z zasady dożywotnio. Kontrolował dochody i wydatki państwowe. Kierował polityką zagraniczną i wewnętrzną. Decydował o dostawach żywności i pieniędzy dla armii i przydzielał dowództwo. Prowadził dochodzenia i osądzał przestępstwa zagrażające państwu. Jego uchwały miały moc prawa. Był ostoją władzy nobilów czyli przedstawicieli warstwy arystokracji urzędniczej powstałej pod koniec IV w. p. n. e. Funkcja senatu w całokształcie politycznych instytucji