39162

obaleniu kapitalizmu, a którego następnym stadium rozwoju ma być komunizm niektóizy marksiści mianem socjalizmu określają jednak całą formację następującą po kapitalizmie.

Najstarszym przejawem socjalizmu radykalnego byl babuwizm, który wziął swoje miano od nazwiska Franęoisa-Noela Babeufa. Babuwiści żądali całkowitego zniesienia własności prywatnej, chcieli również zlikwidować wielkie miasta, wprowadzić komunizm agrarny, powszechny obowiązek pracy fizycznej oraz jednakowy sposób życia dla wszystkich i absolutny egalitaryzm („każdemu tyle samo i to samo”); w obrębie socjalizmu blankizm stal się synonimem rewolucyjnego woluntaryzmu („chcieć to móc”), czyli twierdzenia, że sukces projekm socjalistycznego to kwestia woli rewolucjonistów, a nie obiektywnych czynników' społecznych i ekonomicznych; sprawnie zorganizowana grupa spiskowa „zawodowych rewolucjonistów” może zagarnąć całą władzę i zbudować nowe społeczeństwo bez oglądatua się na zakres poparcia społecznego.

Do nurtu umiarkowanego wczesnego socjalizmu na trwale przylgnęło oznakowanie go (przez Marksa) mianem „utopijnego”; byłoby to określenie najzupełniej adekwatne, gdyby nie szło w parze z honorow'aniem bezzasadnej autodefinicji marksizmu - który wypełnia również wszystkie warunki utopijności - jako socjalizmu .naukowego”; socjaliści „utopijni” zresztą zgłaszali podobne roszczenia do naukowości; ze względu na silne uzależnienie ich dążności do rekonstrukcji porządku społecznego od oświeceniowych utopii, wielu badaczy skłania się do określania całego tego nurtu jako socjalizmu racjonalistycznego, zalicza się do mego w pierwszym rzędzie: 1⁰ sensymonizm, któremu nazwę dal franc arystokrata Claude-Hemi lu de Saint-Simon (1760-1825), wyobrażający sobie przyszłe społeczeństwo jako ustrój industrialny, gdzie zarządzanie będzie w rękach wytwórców (nie proletariatu, lecz uczonych, artystów, bankierów i przemysłowców), produkcja organizowana planowo, a własność prywatna, choć nie zniesiona, utraci dawny charakter, gdyż użytkowanie jej będzie podporządkowane dobni ogółu; 2° maniakalnie drobiazgowy w szczegółach urządzenia kolektywnych „falansterów” i pełen fantasmagorycznych pomysłów (jak wypełnianie oceanów lemoniadą) furieryzm, 3° najbardziej z nich praktycystyczny i owocujący konkretnymi refonnami owenizm, czyli socjalizm zamożnego fabiykanta bryt. Roberta Owena.

Na pograniczu socjalizmu i anarchizmu indywidualistycznego sytuował się proudhonizm, który reprezentował Pierre-Joseph Proudhon (1809-65); chociaż zasłynął on hasłem: „własność to kradzież!", nie było ono wezwaniem do zniesienia wszelkiej własności prywatnej, lecz tylko tzw dochodu niezapracowanego; istniejący system chciał on zastąpić tzw. mutualizmem (mutuahti - wzajemność), opartym na świadczeniu wzajemnych usług na podstawie konkretnych układów pracy, zawieranych przez niezależne jednostki; w systemie tym produkcja odbywałaby się w ramach wolnych związków wytwórczych, zwanych syndykatami, skupiających rolników, przemysłowców' i kupców'; Proudhon byl przeciwnikiem komunizmu, rewolucji, a nawet strajków, opowiadając się za perswazją skierowaną do wszystkich klas; jego poglądy były nie tylko umiarkowane, ale nawet w dużej mierze konserwatywne (byl niechętny nowoczesności i industrializacji, żywił sympatię do średniowiecza, feudalizmu i patriarchalnej rodziny);

Od początku specyficzną postać miał socjalizm rosyjski, będący mieszanką zachodnich utopii ideologicznych (socjalizmu i anarchizmu) z apersonalistycznym podłożem bizantyjsko-turańskiej mieszanki cywilizacyjnej w Rosji; objawiła się ona wyjątkowym natężeniem skłonności do terroryzmu oraz krańcowym

Socjalizm marksistowski Na rdzeń .klasycznego" marksizmu, autorstwa samego Karola Marksa (1818-83) i Friedricha Engelsa (1820-95), składają się: teoria „wartości dodatkowej”, „wyjaśniająca" pochodzenie „dochodu niezapracow-anego", tezy o koncentracji i centralizacji przemysłu i kapitahi wraz z rozwojem kapitalizmu, o periodycznych kryzysach