6067

OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE ODPOWIEDZIALNOŚĆ 2

KARNĄ

złagodzenia kary, jeżeli występuje w stopniu znacznym. Inne, łagodniejsze wypadki rozpatrywane są w ramach sędziowskiego wymiaru kary.

Poważnym problemem w prawie karnym jest problem odpowiedzialności karnej osób odurzonych alkoholem lub innym środkiem odurzającym (narkotycznym, psychotropowym) w czasie popełnienia czynu zabronionego. Upojenie alkoholowe albo odurzenie, zwłaszcza zaś wykazujące wysoki stopień intensywności, powoduje znaczne zakłócenie czynności psychicznych, które może wyłączyć lub istotnie ograniczyć zarówno możność rozpoznawania znaczenia czynu, jak i kierowania swym postępowaniem, a więc oznaczać stany niepoczytalności i poczytalności ograniczonej. Z drugiej jednak strony, uwzględniając funkcję ochronną prawa karnego, nie sposób uznawać takich sprawców za nieodpowiedzialnych lub też nadzwyczajnie łagodzić ich odpowiedzialność. Dlatego też art. 31 § 3 k.k. stanowi, iż przepisów § 1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał lub mógł przewidzieć. Stąd odpowiedzialność karna odurzonego sprawcy za popełniony czyn zabroniony uzależniona została od zawinienia przezeń swego odurzenia, wyłączającego lub ograniczającego poczytalność. Praktyka poszła przy tym w kierunku linii domniemania powinności takiego przewidywania (z wyjątkiem upojenia lub odurzenia przemocą, podstępem, itp.).

2) błąd w prawie karnym. Błąd może polegać na urojeniu sobie istnienia okoliczności czy cech pewnego stanu rzeczy, które nie występują w obiektywnej rzeczywistości, albo na nieświadomości istniejących okoliczności lub cech. Błąd wynika zawsze z nieadekwatności rozpoznania zjawisk otaczającej człowieka rzeczywistości, co powoduje, że podejmowane przez niego procesy decyzyjne są wadliwe. Z punktu widzenia konsekwencji prawno - karnych istotne są te wypadki błędu, które dotykają okoliczności, od których zależy odpowiedzialność kama, a więc znamion czynu zabronionego i jego bezprawności.

Błąd co do okoliczności należącej do znamion czynu zabronionego (error facti) - błąd co do faktu, powoduje, iż sprawcy nie można przypisać przestępstwa umyślnego objętego tymi znamionami. Błąd ten wyłącza zawsze winę umyślną -brak zamiaru realizacji tych znamion lub znamienia. Analizując daną sytuację należy wszakże postawić pytanie o genezę błędu a także o to, czy sprawca przestrzegał wymaganych w danej sytuacji reguł ostrożności, czyli jednym słowem, czy błąd był zawiniony, czy też nie. Jeżeli uznamy, że błąd sprawcy był zawiniony, gdyż był wynikiem lekkomyślności lub niedbalstwa, to w grę wchodzi kwestia odpowiedzialności za przestępstwo nieumyślne.

Od błędu co do znamion czynu zabronionego należy odróżnić błędne przekonanie sprawcy, iż działa w warunkach okoliczności uchylającej bezprawność (kontratypu) lub winę - nieświadomość bezprawności czynu. Ustawa przyjmuje, że jeżeli błąd sprawcy jest usprawiedliwiony, to jego odpowiedzialność jest uchylona, natomiast gdy błąd ten nie jest usprawiedliwiony (wynika z lekkomyślności czy niedbalstwa), można jedynie zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Inaczej dotychczas przedstawiała się jednakże kwestia wykładni błędu co do kontratypu. W tej kwestii ukształtowały się w doktrynie trzy stanowiska:

1)    błąd co do kontratypu jest odmianą błędu co do prawa w zakresie bezprawności,

2)    błąd sprawcy dotyczy istnienia bezprawnego zamachu, a więc okoliczności faktycznej, która w rzeczywistości nie ma miejsca - przeświadczenie o odpieraniu bezprawnego zamachu,

3)    błąd może wynikać jedynie z błędnego przekonania o przysługującym w danej sytuacji prawie - sprawca nie myli się co do okoliczności przedsiębranego czynu, lecz jedynie co do jego oceny prawnej.