6124

odziały partyzanckie, tworzono kompanie i bataliony, a w 1944 roku - jednostki większe. Latem 1944 roku komendant AK dowodził prawie 390 tysiącami ludzi.

Kadrę AK tworzyli głównie podchorążowie i podoficerowie (zawodowi oficerowie i podoficerowie w większości znajdowali się we Francji lub w niewoli), oficerowie na ogół byli rezerwistami. Od lutego 1941 roku szeregi dowódców zaczęli uzupełniać cichociemni, czyli oficerowie przeszkoleni w Anglii do zadań specjalnych i zrzucani na spadoclironach do kraju W konspiracji prowadzono kursy podchorążych i podoficerów, w których uczestniczyli m. in. najstarsi harcerze. Uzbrojenie oddziałów AK stanowiła broń ukryta jesienią 1939 roku, zdobyta na wrogu, wyprodukowana w podziemiu (pistolety maszynowe, granaty, miotacze ognia, materiały wybuchowe, sprzęt dywersyjny) lub pochodzące ze zrzutów.

Początkowo celem konspiracji było ogólnokrajowe powstanie przeciwko najeźdźcom (miało wybuchnąć podczas ofensywy aliantów). Ponieważ okupacja się przedłużyła, ZWZ podjął walkę bieżącą (dywersje, akcje odwetowe, sabotaż); prowadził ją Związek Odwetu Do najgłośniejszych należały akcje dezorganizujące transport kolejowy („Wieniec"). Po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej na terenach, które przeszły spod okupacji radzieckiej pod niemiecką, powołano organizację „Wachlarz". W odmiennych warunkach (wśród niesprzyjającej polskiej konspiracji ludności miejscowej) także prowadziła ona akcję wywiadowczą, dywersyjną i sabotażową. Jedną z najgłośniejszych akcji „Wachlarza” było rozbicie więzienia w Pińsku.

Po reorganizacji Komendy Głównej Związek Odwetu, „Wachlarz” i Grupy Szturmowe Szaiych Szeregów znalazły się w dyspozycji Kierownictwa Dywersji AK (Kedywu). Oddziały Kedywu wsławiły się akcjami odwetowymi na funkcjonariuszach policji niemieckiej (m.in. zamachy na Gruppenfiilirera SS Friedricha Wilhelma Kriigera w Krakowie oraz dowódcę SS i policji w Warszawie Frań za Kutscherę), odbijaniem więźniów z transportów i aresztów (akcja pod Arsenałem w Warszawie), atakami na niemieckie strażnice między GG i terenami wcielonymi do Rzeszy, dezorganizacją transportu kolejowego (akcja „Jula”), brawurowymi akcjami zdobycia pieniędzy na cele konspiracji (akcja „Góral”).

Jednostki ZWZ-AK walczyły również w obronie ludności polskiej na Zamojszczyźnie (od późnej jesieni 1942r.), na Wileńszczyźnie i Nowogródczyźnie (od wiosny 1943r.), w okręgach wołyńskim i lwowskim (Przebraże, Huta Stepańska). W 1943 roku leśne oddziały AK istniały prawie w całym kraju

ZWZ-AK prowadził stały wywiad wojskowy. Do sukcesów należało m.in. przekazanie aliantom informacji o przygotowaniach niemieckich do ataku na ZSRR w 1941 roku oraz o niemieckich próbach z bronią V-1 i V-2.

KONSPIRACJA CYWILNA

Drugi pion tajnego życia narodowego stanowiła działalność tajnych instytucji (np. szkół). Zlikwidowaną przez okupantów administrację polską zaczął odtwarzać w grudniu 1940 roku Cyryl Ratajski, mianowany Delegatem Rządu RP na Kraj. Dzięki jego staraniom powstała Delegatura Rządu RP na Kraj, która składała się z departamentów odpowiadających przedwojennym ministerstwom oraz z organów terenowej władzy państwowej (wojewódzkich i powiatowych). W kwietniu 1944 roku na mocy dekretu Prezydenta RP delegat stał się wicepremierem, a w maju trzej jego zastępcy zostali ministrami i utworzyli Krajową Radę Ministrów.

Najbardziej wyrazistym przykładem istnienia podziemnego państwa stało się spontanicznie rozpoczęte jesienią 1939 roku konspiracyjne nauczanie. Tajna Organizacja Nauczycielska gromadziła i wydawała podręczniki, opiekowała się nauczycielami i ich rodzinami. Gdy zorganizowano delegaturę, kierownictwo TON podporządkowało się jej i włączyło do prac w departamencie oświaty. Departament kierował tajnym nauczaniem na terenie całego kraju,

2