6225

OKO, narząd zmysłu przystosowany do odbierania bodźców świetlnych (wzrok). Oko kręgowców, funkcjonujące na zasadzie ciemni opt.. składa się z gałki ocznej i narządów pomocniczych — gł. zewn. mięśni gałki ocznej, aparatu łzowego, spojówki, powiek. U człowieka gałka oczna ma w przybliżeniu kształt kulisty, średnicę ok. 25 mm; jej ścianę tworzą 3 zasadnicze warstwy: zewn. błona włóknista, środk. błona naczyniowa oraz wewn. błona nerwowa, czyli siatkówka — właściwy element świadoczuły oka; fotoreceptorami są pręciki i czopki, z których pobudzenie jest przekazywane z oka do ośr. wzrokowych mózgu za pośrednictwem nerwu wzrokowego. Zewnętrzna błona wióknista jest zróżnicowana na przezroczystą rogówkę; — przednia część, i nieprzejrzystą twardówkę; — większa część tylna. W środk. błonie naczyniowej rozróżnia się tęczówkę; i ciało rzęskowe oraz położoną w tyłe naczyniówkę; tęczówkę przebija pośrodku otwór zw. źrenicą, o wiełkośti zmienianej przez mięśnie — zwieracz i rozszerzacz źrenicy; spełnia ona funkcje przesłony regulującej ilość światła wpadającego do oka; ciało rzęskowe, zgrubiały pierścień na granicy tęczówki i naczyniówki, zawera mięsień rzęskowy, który reguluje za pośrednictwem więzadełek zmiany krzywizny soczewki oka (akomodacja). Przed soczewką znajdują się wewrątrz gałki oczną komory oka wypełnione przezroczystym płynem, zw. cieczą wodnistą: za soczewką leży przezroczysty, galaretowaty twór — ciało szkliste. Pogówka, ciecz wodnista. soczewka i dało szkliste tworzą układ optyczny oka. który załamuje promienie świetlne i skierowuje je na siatkówkę, gdzie powstaje rzeczywisty, pomniejszony i odwrócony obraz oglądanego obiektu. Podobną budowę jak oko kręgowców mają oczy niektórych bezkręgowców, zwf. głowonogów. Na zupełnie odmiennej zasadzie są zbudowane oczy stawonogćw; składają się z licznych (od kilkunastu do ok. 30 tys.) oczek prostych (ommańdiów) stanowiących pojedyncze układy opt.; w oczach tego typu powstaje obraz mozaikowy (punktowy).

Do najczęśtiej spotykanych schorzeń oczu należą wady wrodzone i nabyte wzroku (zez. krótkowzroczność, nadwzroczność, niezborność, daltonizm). stany zapalne spojówek, rogówki, twardówki, zaćma, jaskra, gradówka. owrzodzenie rogówki, zapalenie siatkówki i jej odwarstwienie. jaglica; zmiany w dnie oka świadczą o chorobach nerek, ośrodkowego układu nerwowego, naddśnieniu tętniczym, cukrzycy; spośród nowotworów spotyka się gł. siatkówczak, czerniak; urazy mech., termiczne, chem. mogą doprowadzić do upośledzenia ostrości wzroku lub ślepoty.

DNO OKA, tylna, wewn. część gałki ocznej; siatkówka i jej naczynia krwionośne, plamka żółta, tarcza netwu wzrokowego; jedyne miejsce, w którym można bezpośrednio oglądać tarczę nerwu wzrokowego i naczynia krwionośne siatkówki; jedną z podstawowych metod diagnostycznych jest wziernikowanie dna oka (oftalmoskopia). które pozwala ocenić zmiany powstające w przebiegu schorzeń oka i mózgu oraz w następstwie naddśnienia. cukrzycy, chorób nerek, zatrucia dążowego i in.

SOCZEWKA OKA, składnik układu opt. oka, przezroczysty narząd o kształcie dwuwypukłej soczewki (u ryb kulisty) położony wewnątrz gałki ocznej, za tęczówką, silnie załamujący promienie świetlne wpadające do oka; soczewka oka jest zbud. z ułożonych w skomplikowany sposób, wydłużonych komórek — włókien soczewki, otoczonych denką jednorodną błoną — torebką soczewki; zawieszona na włóknach (zw. więzadełkami Zinna lub obwódką rzęskową), które ją umocowują do pierścienicwatego dała rzęskowego. Zob. też akomodacja. katarakta, zaćma.

ZAĆMA, katarakta, zmętnienie soczewki oka powodujące upośledzenie wzroku; zaćma wrodzona może być następstwem przebytej przez matkę podczas ciąży różyczki lub toksoplazmozy; zaćma nabyta — mech. urazu oka, działania promieni podczerwonych, rentgenowskich, zaburzeń przemiany materii (np. cukrzyca); zaćma fizjologiczna — procesu starzenia się (zaćma starcza); zmętniałą soczewkę usuwa się operacyjnie, a wzrok koryguje odpowiednio wszczepioną sztuczną soczewką lub szkłami kontaktowymi, bądź okularami. U zwierząt zaćma powstaje na de niektórych chorób zakaźnych (np. u bydła), cukrzycy, zmian starczych (np. u koni. psów).

AKOMODACJA |łac.). fizjol. nastawianie układu opt. oka (oko) do ostrego widzenia przedmiotów znajdujących się w określonej odległości; promienie świada biegnące od przedmiotów leżących w odległości ponad 60 m od oka są prawie rómiol. i skupiają się w ognisku leżącym na siatkówce oka; obraz jest wtedy ostiy; promienie biegnące od przedmiotów bliższych skupiają się poza siatkówką i obraz jest zamazany — w celu nastawienia oka, czyli akomodacja. następuje od mc ho wy skurcz mięśni akomodacyjnych oka. w następstwie soczewka przyjmuje kształt bardziej kulisty, co zwiększa jej zdolność skupiającą promieni, które dają wtedy ostry obraz na siatkówce.

DNO OKA, tylna, wewn. część gałki ocznej; siatkówka i jej naczynia krwionośne, plamka żółta, tarcza nerwu wzrokowego: jedyne miejsce, w którym można bezpośrednio oglądać tarczę nerwu wzrokowego i naczynia krwionośne siatkówki; jedną z podstawowych metod diagnostycznych jest wziernikowanie dna oka (oftalmoskopia). które pozwala ocenić zmiany powstające w przebiegu schorzeń oka i mózgu oraz w następstwie nadciśnienia, cukrzycy, chorób nerek, zatrucia dążowego i in.