4442198832

oddzielne, choć funkcjonalnie ściśle ze sobą powiązane narządy przystosowania do otoczenia, czyli „dwie instancje złożonych stosunków organizmu ze środowiskiem”: pierwszy zarządza aktywnością przystosowawczą w^rrodzoną, instynktowną, drugi zaś — aktywnością nabytą w toku indywidualnego życia zwierzęcia. Z uwag Pawłowa wynika, że oba te układy umożliwiają osobnikowi orientację w otoczeniu, z tym jednak, że orientacja wrodzona jest „ograniczona” ze względu na niedużą ilość bodźców, w których zwierzę potrafi się orientować w sposób wrodzony, natomiast orientację nabytą, odru-chowo-warunkową określa Pawłów jako „rozległą”, gdyż dotyczy ona bardzo dużej ilości bodźców warunkowych. Inaczej mówiąc, doświadczenie znacznie rozszerza ilość bodźców, w których zwierzę potrafi się orientować i na które, w konsekwencji, potrafi reagować w sposób dostosowany (1952, str. 497). Pawłów nie wyszedł tu poza ogólnikowe sformułowanie, toteż trzeba zapytać, na czym może polegać, w^rcdług niego, owa wrodzona i nabyta orientacja w otoczeniu. Spróbujmy rozwiązać to zagadnienie na jakimś konkretnym przykładzie z jego doświadczeń. Jeden z pierwszych eksperymentów, opisany w madryckim wykładzie, polegał na tym, że psu wlewano do pyska kwas zabarwiony na czarno, wskutek czego po pewnym czasie sam wddok czarnej cieczy zaczął u zwierzęcia wywoływać ślinotok, ponieważ czarna barwa skojarzyła się z kwaśnym smakiem i zaczęła działać jako bodziec warunkowy. Doświadczenie to odznacza się tym, że bodziec bezwarunkowy, tj. kwaśny smak i bodziec warunkowy, czarna barwa, są własnościami jednej i tej samej substancji, czyli kwasu. Po przeprowadzeniu warunkowania obie wywołują ślinotok, ale każda z nich działa na innej zasadzie: smak pobudza ślinianki w sposób wrodzony, natomiast czarna barwa działa dzięki temu, że regularnie towarzyszy kwaśnemu smakowi. Na podstawie tego typu doświadczeń Pawłów tak wówczas sformułował prawo rządzące uczeniem się bodźców warunkowych: „Nieistotne właściwości przedmiotu stają się podnietami dla narządów (w danym wypadku dla ślinianek) jedynie w'tedy, gdy ich działaniu na pobudliwą powierzchnię organizmu towarzyszy działanie istotnych właściwości” (1952, str. 45). Pojęcie „istotnych” i „nieistotnych” właściwości

159